شیوه های حکمروایی شهری

شهرداران در جهان با میزان توانایی های شان در جمع آوری زباله، روان سازی ترافیك، توسعه مراكز تجاری و تفریحی، رفع مشكل مسكن و كنترل جرم مورد قضاوت عموم قرار می گیرند. آنها به وسیله این كارها اعتبار كسب می كنند و این اعتبار با رای مردم، اعضای شورا و یا هر نوع انتخاب دیگری تائید می شود و به كار آنها استحكام می بخشد. شهرداران با فعالیت های متفاوتشان شناخته می شوند، فعالیت هایی كه محبوبیت آنها را دچار نوسان می كند. محبوبیت و مقبولیت والتر ولترونی شهردار رم در سال های اخیر بین ۶۰ تا ۸۰ درصد در تغییر است در حالی كه رومانو پرودی رئیس جمهور فعلی و یا سیلویو برلوسكونی رئیس جمهور سابق برای به دست آوردن تنها نیمی از اقبال عمومی سخت در تلاش بودند. در نیویورك، جیولانی شهردار سابق نیز در حادثه ۱۱ سپتامبر با مدیریت قوی توانست اقبال عمومی را به سوی خود جلب كند و به عنوان چهره برتر سال شناخته شود تا این اقبال را به عنوان پشتوانه ای برای انتخابات آینده ریاست جمهوری آمریكا نگه دارد.
كلاوس ووریت شهردار برلین نیز گرچه با مشكلات اقتصادی فراوانی دست به گریبان است اما در پایتخت آلمان به عنوان محبوب ترین سیاستمدار به شمار می آید. آنیكا بیلستروم شهردار استكهلم سوئد به رغم اینكه حزب سوسیال دموكرات كه در آن عضویت دارد، نمایش ضعیفی از خود نشان داد اما به تنهایی طرفداران زیادی در بین گروه های كم درآمد جامعه پیدا كرده است. دلیل این محبوبیت در بین مردم ساده است: «كار شهرداران». عمل گرایی نه تصویرگرایی موضوعی است كه شهروندان روی آن حساب می كنند. اما در این بین نوع نظامی كه مدیریت شهری در آن به فعالیت می پردازد نیز دارای اهمیت بالایی است چراكه این نظام میزان قدرت مدیران شهر را مشخص می كند. نظامی كه می تواند در آن دولت حرف اول را بزند و به نوعی مدیریت شهر تحت سلطه دولت باشد و یا اینكه وظایف آن به مردم تنفیذ شده باشد. در هریك از این نظام ها مدیر شهر و یا شهردار و همچنین شوراها دارای میزان قدرت متفاوتی هستند كه براساس این قدرت ارتباط آنها با مردم مشخص می شود.
●سابقه طولانی آمریكایی ها در انتخاب شهردار
نیم قرن پیش در شیكاگو سومین شهر بزرگ ایالات متحده فردی بر مسند شهرداری این شهر نشست كه در حال حاضر پسر ارشدش میراث دار او در شهرداری شیكاگو است. سال ۱۹۵۵ انتخابات شهرداری های شیكاگو در حالی برگزار شد كه ریچارد ژوزف دالی نماینده حزب دموكرات در این انتخابات به شمار می رفت و در نهایت با ۱۵۹ هزار و ۷۶۲ رای بر رقیب جمهوریخواه خود پیروز شد. او بعد از این انتخابات با مدیریت بسیار مدبرانه اش در شیكاگو، پنج بار دیگر نیز كلیددار شهر شد تا در نهایت بعد از ۲۱ سال «آقای شهردار» بودن، بر اثر سكته در دفتر كارش با شیكاگو خداحافظی كند.
اما خاطره خوش شهردار بودن دالی در ذهن اهالی شیكاگو باقی ماند و ۱۳ سال بعد پسر ارشد فرعون آمریكایی لقبی كه برخی به دالی می دادند توسط مردم بر مسند ریاست شهر شیكاگو نشست. سال گذشته دالی پسر، پنجمین دوره مدیریت خود بر شهرداری این شهر را آغاز كرد تا به ركورد پدرش در میزان سال های شهردار بودن، نزدیك شود.
همگان بر این باورند كه اعتبار نخستین انتخاب دالی به عنوان شهردار توسط پدرش شكل گرفت اما در دوره های بعد این اعتبار با فعالیت های موثرش در شهر محكم شد و مردم شیكاگو به خون «شهردار بودن» در رگ های «دالی»ها اعتقاد پیدا كردند.
در ایالات متحده از دیرباز اشكال مختلفی از حكومت های شهری وجود داشته اند كه در این بین نوع «شهردار شورا» آزمایش خود را به عنوان یكی از انواع حكومت های شهری موفق پس داده است. در حال حاضر در ۲۶ شهر اصلی آمریكا این نوع حكومت شهری حاكم است كه در آن روابط بین شهردار و شورا بدون ابزار خاصی همسو و هماهنگ می شود ولی به طور كلی شوراهای شهر كه در دوران استعمار حاكمیت زیادی داشت، با گسترش نقش شهردار قدرت خود را از دست دادند.
در این نظام هم اعضای شورا و هم شهردار به صورت مستقیم با آرای عمومی انتخاب می شوند ولی شهردار دستگاه اداری و قدرت اجرایی قوی ای دارد. همچنین شهردار با اشراف بر شورا می تواند مصوبات آن را «وتو» كند. حق وتو می تواند مطلق باشد یا با طرح سئوالاتی موضوع به شورا عودت داده شود تا با اكثریت آزاد اعضا، شورا تغییرات مورد نظر در طرح را ایجاد كند. معمولا شهردار بودجه شهر یا منطقه تحت پوشش خود را برای ارائه به شورا تنظیم و تهیه می كند و از شورا می خواهد تا با تشكیل جلسه به سئوالات مشخص پاسخ دهد. نوع دیگر حكومت شهری در ایالات متحده آمریكا نوع «مدیر شورا» است كه هم اكنون در ۱۳ شهر آمریكا حاكم است. چنین الگویی از شیوه سازماندهی شركت های تجاری كه در دهه نخست قرن بیستم وجود داشتند نشات گرفت. در آن زمان شركت های تجاری یك مدیر عامل با هیاتی از مدیران تحت مسئولیت خود را برای انجام فعالیت هایی انتخاب می كردند. با استفاده از این مفهوم در حكومت شهری شورای كوچكی با سه الی ۹ نفر عضو كه از سوی مردم انتخاب می شدند شكل گرفت. از جمله وظایف این شوراها صدور حكم، تنظیم و تصویب بودجه، تصمیم گیری در مورد نرخ مالیات ها و معرفی «مدیر شهر» است. چنانچه شهردار وجود داشته باشد او یك نقش تشریفاتی خواهد داشت بنابراین رئیس اجرایی واقعی مدیر شهر است. جایگاه مدیر شهر به طور معمول در آئین نامه ها و منشور شهری تعریف شده است و بنابراین شورا در امور اداری مربوط مداخله نمی كند البته او موظف است تمام اطلاعات لازم برای تصمیم گیری شورا را تامین كند. در برخی از شهرها، شهردار در این نظام می تواند رئیس یا اعضای انجمن را انتخاب كند ولی بعد از آن دیگر حق اعمال نفوذ مستقیم در امور آن انجمن را ندارد و یا این نقش بسیار كم رنگ خواهد بود.
آخرین نوع حكومت شهری در ایالات متحده نوع كمیسیونی است كه تشكیلات كوچ مرسوم به كمیسیون های انتخابی جایگزین شورا ها هستند و سیاست های عمومی اداره شهر را بر عهده دارند. در شكل كمیسیونی یكی از اعضای كمیسیون به عنوان شهردار از سوی اعضای كمیسیون انتخاب می شود و در برخی موارد این عضو كمیسیون از طریق آرای مستقیم مردم برای تصدی سمت شهردار برگزیده می شود.
●انگلیس نوپا در انتخاب مستقیم شهردار
كن لیوینگستون شهردار جنجالی لندن تنها شش سال است كه به عنوان نخستین شهردار با رای مستقیم مردم انتخاب شده است و نیمی از دوره دوم شهردار بودنش را در پایتخت انگلیس گذرانده است. او كه سابقه طولانی در شورای لندن بزرگ دارد خواهان معرفی شدن از طرف حزب كارگر در نخستین سال انتخابات سراسری شهرداری در لندن به عنوان كاندیدای رسمی این حزب بود اما مقامات حزب فرانك دابسون را بر او ترجیح دادند. این موضوع باعث شد تا لیوینگستون كه اعتقاد جدی به خود در تحول شهر لندن داشت به طور مستقل وارد رقابت های انتخاباتی شود. این اقدام، مسئولان حزب كارگر را وادار كرد تا او را از حزب اخراج كنند اما در نهایت لیوینگستون پیروز انتخابات بود و به خاطر سابقه ای كه در شورای لندن داشت توانست رای لندنی ها را به خود جلب كند. سال ۲۰۰۴ دومین دوره انتخابات شهرداری در لندن برگزار شد و این بار لیوینگستون با حزب كارگر آشتی كرد تا كاندیدای رسمی این حزب در این انتخابات باشد. حال او یك سابقه چهار ساله در اداره شهر داشت و مهمترین اقداماتش در فعالیت های ترافیكی خلاصه می شد. مهمترین این فعالیت ها گرفتن بهای تردد خودرو در مراكز شهر به طور روزانه بود كه تا ۳۰ درصد از حجم ترافیك آن مناطق كاست. گفته می شود دوستداران و دشمنان نخستین شهردار مردم لندن به یك میزان هستند ولی دوستداران او با شركت گسترده در دومین دوره انتخاب شهردار، او را بار دیگر نماینده خود در كلانشهر لندن كردند. اما مردم جهان می پرسند، كشوری كه سابقه طولانی در تشكیل پارلمان های محلی دارد چرا این قدر دیر به فكر انتخاب مستقیم شهردار افتاد سئوالی كه در سال ۱۹۹۷ مسئولان حزب كارگر به آن پاسخ گفتند و با ارائه مانیفست انتخاباتی خود، گامی را برای اصلاحات در حزب كارگر نیز برداشتند. انتخاب مستقیم شهردار در آن زمان می توانست بهترین وسیله برای احیای سیستم رو به زوال دولت های محلی باشد. شركت كنندگان در انتخابات محلی انگلستان در دهه ۱۹۹۰ میلادی به شدت سقوط كرده بودند و بریتانیا در قعر جدول لیگ انتخابات كشورهای عضو در اتحادیه اروپا از نظر میزان شركت كنندگان قرار داشت.
نتایج انتخابات شورای محلات شهرهای انگلیس نسبت به سطح ملی بسیار ناامیدكننده بود. با توجه به این اوضاع و احوال شهرداران انتخابی می توانستند این چرخه نادرست را به چرخه ای كارا تبدیل كنند. همچنین جدایی بین قدرت شهردار و شورا این عقیده را محكم تر كرده بود كه با انتخاب مستقیم شهردار شفافیت در تصمیم گیری ها به وجود می آید. به طور خلاصه برای حمایت از اصلاحات در سطح محلی انتخاب شهردار یك سیاست در راستای تمركززدایی به حساب می آمد و اعتماد عمومی را در روشی دموكراتیك افزایش می داد. بعد از برگزاری نخستین انتخابات شهرداری در لندن نظرسنجی هایی هم از اهالی لندن به عمل آمد كه یكی از موارد این نظرسنجی ها نشان می دهد داشتن شهردار نسبت به داشتن انجمن شهر از محبوبیت بیشتری برخوردار است. ۳۴ درصد لندنی ها بعد از انتخابات معتقد بودند كه انتخاب شهردار باعث واگذاری قدرت بیشتر به این فرد می شود ولی در عین حال ۸۳ درصد وجود شورای لندن بزرگ را برای نظارت بر كار شهردار لازم می دانستند. پیش از انتخابات سال ۲۰۰۰ در انگلیس شهرهای این كشور شهردارانی تشریفاتی داشتند كه فاقد قدرت اجرایی بودند و قدرت بیشتر در دست شوراهای محلی بود.
●چین حاكمیت كمونیست ها بر شهرداری ها
«پنگ چن» شهردار سابق پكن سال ۲۰۰۴ به دلیل توانایی نداشتن در كنترل شیوع بیماری سارز ابتدا از حزب كمونیست بركنار شد و بعد از سمت خود خلع شد.
اما «وانگ چی شان» در دومین جلسه دوازدهمین كنگره خلق شهرداری پكن جای شهردار قبلی را گرفت و توسعه اقتصادی را مهمترین وظیفه خود عنوان كرد. او تصویر سازی در بعد خارجی و تكیه بر مردم را در بعد داخلی شعار خود قرار داد و استراتژی ای تحت عنوان «پكن جدید، المپیك های بزرگ» را تدوین كرد. شهرداری پكن یكی از شهرداری هایی است كه مستقیما تحت رهبری دولت مركزی اداره می شود و شهردار آن مستقیما به دولت مركزی گزارش می دهد. شهردار و معاونان او توسط كنگره خلق شهرداری انتخاب می شوند. طبق قوانین چین، كمیته ثابت كنگره خلق در سطح محلی اختیار تعیین مقامات محلی تا سطح معاونان ارشد را دارد اما فقط در جلسه سالانه با حضور تمام اعضا، حق انتخاب رئیس دولت محلی شهردار را پیدا می كند. كنگره خلق شهرداری پكن یك نماینده مقتدر دولتی است كه نمایندگان آن توسط نمایندگان كنگره های خلقی مناطق و بخش ها انتخاب می شوند. این كنگره برای مدت پنج سال خدمت می كند و شهردار و معاونان وی در جلسات از طریق رای گیری انتخاب می شوند.
كمیته حزب كمونیست شهردار پكن از اقتدار و قدرت بالایی در تصمیم گیری ها و رهبری امور پكن برخوردار است. دولت شهری پكن از شهردار، معاونان شهردار، دبیركل روسای كمیته های مختلف، ادارات و دفاتر تشكیل می شود. دولت خلق شهرداری پكن برای یك دوره پنج ساله تعیین می شود و از اختیاراتی مانند اجرای تصمیمات كنگره شهرداری پكن و كمیته ثابت آن اجرای تصمیمات و دستورات شورای دولتی، اتخاذ معیارهای اداری و صدور آئین نامه، هدایت و نظارت بر كار دپارتمان های كاری مربوط به خود، تدوین برنامه های شهری و بودجه برای برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی، مدیریت اداری، اقتصادی، آموزشی، پرورشی، علوم، فرهنگ، بهداشت عمومی و... برخوردار است. شهرداری پكن هشت شهرداری منطقه دارد اما همیشه سطح پایین تر تابع سطح بالاتر است. در شهرهای دیگر جهان نیز با مدل های مختلف انتخاب شهردار مواجه می شویم اما در نهایت اعتبار شهرداران با نوع فعالیت آنها ارتباط دارد. اعتباری كه ژاك شیراك را به كاخ ریاست جمهوری فرانسه هدایت كرد یا لی میونگ باك شهردار سئول را در رویاهای ریاست جمهوری می برد.

محبوبه خوانساری

منبع : روزنامه شرق