اسناد فعالیت بهائیان در دوره محمدرضاشاه

در تحولات تاریخ معاصر ایران فرقه بهائیت نقش منفی و مخربی ایفا کرده است. پیدایش این فرقه خود موضوع مفصلی برای پژوهش و بررسی می‌باشد؛ با این حال از همان بدو پیدایش، این گروه سیاسی در شکل و شمایل یک فرقه‌ به ظاهر مذهبی، در خدمت منافع بیگانگان روس، انگلیس و آمریکا قرار گرفت تا جایی که عباس افندی از سران این فرقه به پاس خدمات بی‌شائبه خود به انگلیسی‌ها و خیانت به مسلمانان نشان و لوح سپاس از طرف امپراتور انگلیس دریافت کرد.
فرقه بهائیت به‌‌رغم ادعاهای خود (که در امور سیاسی دخالتی ندارند) از عصر مشروطه تاکنون نقش منفی و خائنانه‌ای در مورد هویت ایرانی - اسلامی در عرصه‌ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایفا کرده است. برخی گروه‌های سیاسی افراطی مشروطه‌خواه که اقدامات مخربی داشتند، با این فرقه مرتبط بوده‌اند. کمیته‌ مجازات و اقدامات آن هنوز هم در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. جالب آنکه اولین اقدام جهت کشف حجاب در ایران به عصر مشروطه و پیشگامی این فرقه باز می‌گردد. در همین زمان است که عباس افندی سرکرده‌ فرقه بهائیت دستور کشف حجاب و تشکیل مجالس «حریت نسا» را به بهائیان صادر می‌کند.
با ایجاد رژیم اشغالگر قدس، روابط مستحکم و استراتژیک بین بهائیان و این رژیم به وجود می‌آید که ریشه در وابستگی مشترک آنها به انگلستان و اهداف استعماری آن کشور داشت. فرقه‌ بهائیت در دوره‌ پهلوی با توجه به سرسپردگی آن به بیگانگان نهایت قدرت، ثروت و نفوذ را در اقصی‌نقاط ایران، در عرصه‌های مختلف به دست آورده بود. ردپای این فرقه را در تاراج میراث فرهنگی و آثار باستانی ایران، ترویج فحشا، منکرات، رباخواری و... می‌توان مشاهده کرد. این فرقه اهدافی را برای خود در نظر گرفته بود که در صورت عدم تحقق انقلاب اسلامی، ایران به فلسطین دیگری تبدیل می‌گردید؛بویژه آنکه اعضای این فرقه از اظهار آن ابایی هم نداشتند.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی امیدوار است که با انتشار این پژوهش اسنادی، گامی دیگر در شناسایی بهتر این فرقه و اهداف و برنامه‌های آن بردارد و مردم و جامعه علمی کشور را در این زمینه یاری رساند.
مطالب کتاب حاضر از دو بخش کلی تشکیل شده است: در بخش اول که قسمت پژوهشی نوشتار حاضر می‌باشد، به پیشینه‌ تاریخی بهائیت و نحوه‌ شکل‌گیری فرقه‌ بهائیه، و تبیین فرقه‌ بهائیت از زمان شکل‌گیری تا پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته شده است. این بخش را می‌توان نوعی بستر تاریخی دانست که برای تفسیر و توضیح بخش دوم (بخش اسناد) ضروری به نظر می‌رسد. بخش دوم شامل اسناد مختلفی است که به بهائیت مربوط می‌شود.
مجموعه‌ اسناد مربوط به فرقه‌ بهائیت در مرکز اسناد انقلاب اسلامی بالغ بر چند هزار برگ است که در چند پرونده‌ انفرادی - شامل فعالیت‌های بهائیان در شهرهای مختلف می‌باشد - نگهداری می‌شود. اسناد مذکور که حول فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی، تبلیغاتی بهائیان گردآوری شده است، شامل گزارش‌های ماموران شهربانی و ساواک و حاصل کنترل بهائیان توسط ادارات مختلف سازمان امنیت و اطلاعات کشور (ساواک) و ماموران شهربانی می‌باشد.
عمده‌ترین مطالب اسناد، گزارش‌های شهربانی است که از سال‌های پایانی حکومت رضاشاه پهلوی آغاز شده و تا سال‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی ادامه می‌یابد. پس از آن، گزارش‌های ساواک نیز به مطالب فوق افزوده شده است. براساس موضوع اسناد به چند بخش تقسیم می‌شود:
۱) اسناد مربوط به فعالیت‌های تبلیغاتی بهائیان، تقریبا در سراسر ایران به ویژه شهرهای بزرگی چون شیراز، اصفهان، تبریز، آبادان، همدان و...،
۲) اسناد مربوط به نحوه‌ی ارتباط بهائیان ایران با مرکز بزرگ بهائیت «بیت‌العدل اعظم» در حیفا و ارسال کمک‌های مالی، هدایا و نذورات به آنجا از مهم‌ترین موضوعات این بخش است.
۳) اسناد مربوط به مخالفت و مبارزات علما و گروه‌های مذهبی مسلمان علیه فعالیت‌های بهائیان و درگیری میان بهائیان و مسلمانان در نواحی مختلف.
۴) اسناد راجع به فعالیت‌های سیاسی بهائیان و نفوذ آنان در مراکز و مشاغل دولتی. مهم‌ترین ویژگی این اسناد، سیاسی بودن آنها و نحوه ارتباط بهائیان با حکومت پهلوی، همچنین میزان حمایت و پشتیبانی دولت پهلوی از بهائیان است. بخش مهم دیگری از اسناد به فعالیت‌های اقتصادی بهائیان و سوءاستفاده‌ها و زدوبندهای ناشی از آن مربوط می‌شود که غالبا پرونده اسناد این بخش به شکل پرونده‌های انفرادی است و به اشخاص مقتدر و صاحب‌نفوذ در امور حکومت مربوط می‌باشد. بررسی این پرونده‌ها نشان می‌دهد که چگونه بهائیان توانستند بانفوذ در سیاست، نبض اقتصادی مملکت را به دست گیرند و از این طریق در تحولات و اوضاع زمان خود تاثیرگذار باشند.
یکی از مهم‌ترین موضوعات اسناد مربوط به بهائیت، ارتباط بهائیان با یهودیان و نوع همکاری آنان با یکدیگر می‌باشد. به ویژه اسناد مربوط به ارسال کمک‌های مالی بهائیان ایران به یهودیان پس از تشکیل دولت اسرائیل نشان‌دهنده‌ میزان همکاری بهائیان با دولت اسرائیل و تاثیر آنان بر چگونگی اوضاع آن زمان می‌باشد.
برای تدوین این مجموعه و آماده ساختن اسناد برای چاپ و عرضه به جامعه‌ علمی، نخست کل پرونده‌های مربوط به اسناد بهائیت موجود در مرکز اسناد انقلاب اسلامی مطالعه شد و اسناد مهمی که بیانگر حضور این فرقه در جامعه و نقش آنان در تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران و به طور کلی تاثیر آنها را در اوضاع و مسائل مختلف کشور نشان می‌داد، از کل مجموعه تفکیک شدند.
برای تصحیح اسناد ناخوانا با رعایت اصل امانت در بازنویسی اسناد، علائم، نشان‌ها، مهرها، حواشی و سایر اطلاعات سند بازنویسی شده‌اند. در تکمیل کار، ضمن دادن عنوان به هر سند، برای گویا کردن متن و سهولت استفاده از آنها، اسناد به ترتیب زمانی و موضوعی مرتب شده و به هر سند شماره‌ای داده شد. در مرحله‌ بعدی مجموعه‌ اسناد گزینش شده بر اساس تاریخ موضوع هر سند دسته‌بندی شدند که مطالعه‌ی آنها سیری از حوادث مرتبط به موضوع اصلی پژوهش را نشان می‌دهد.

تدوین: شهسواری، ثریا

منبع : روزنامه رسالت