ساوه ، استان مرکزی

ساوه یكی از شهرها و مناطق باستانی بازمانده از دوران ساسانی است. تپه باستانی ساسانی آسیاباد (اسیرآباد) در مجاورت شهر، همچنین تپه‌‌ها و محوطه‌های تاریخی هریسان، خرم‌آباد، آوه و امثالهم نشانگر قدمت این شهر می‌باشد. ساوه در روزگار پارتیان با نام «سواكینه» یكی از منازل مهم میان‌راهی و در سده هفتم قبل از میلاد یكی از دژها و منازل سرزمین ماد به شمار می‌رفته است.
از وضعیت ساوه در روزگار پیش از اسلام اطلاع دقیق و مستندی در دست نیست. ولی از قرن دوم هجری به بعد در مورد این شهر اطلاعات و روایات مكتوب زیادی در دست است. ورود حضرت معصومه (ع) به ساوه در راه سفر خراسان و بیماری ایشان در ساوه، نخستین رویدادی است كه در تاریخ اوایل دوران اسلامی این شهر ذكر شده است.
به نظر می‌رسد كه گسترش خلافت اسلامی تا مرزهای چین، حمل و نقل كاروان‌های زیارتی حجاج و كالا و آبادانی راه ابریشم كه از ساوه عبور می‌كرد، توسعه شهر ساوه در سده‌های نخستین اسلامی را فراهم آورده است. ناحیه و شهر ساوه در روزگار دیالمه و سلجوقیان پیوسته مقر زمستانی سلاطین دیلمی و سلجوقی و سپاهیان آنان بوده است كه معمولاً ییلاق را در ناحیه خرقان و همدان می‌گذرانده‌اند. سرای معروف دیلمان و كوشك سلطانی ساوه اقامتگاه شاهان سلجوقی بوده است.
رونق و آبادانی شهر ساوه در روزگار سلجوقیان به اوج خود رسید و ساوه به مركز سران قبایل متحد سلجوقی كه لقب اتابك داشتند، تبدیل شد. از این روزگار تا دوره خوارزمشاهیان بسیاری از وزرای سلجوقی و خوارزمشاهی ساوجی بوده‌اند كه هر یك در زمان خود در آبادانی و ایجاد بناهای شهری آن كوشیدند.‌ عمادالملك ساوجی وزیر با تدبیر و دانشمند سلطان محمد و سلطان جلال‌الدین خوارزمشاهی از آن جمله است كه در جریان حمله مغول جان خود را از دست داد.
ساوه در جریان حمله خانمان برانداز مغول در قرن هفتم هجری صدمه و آسیب فراوانی دید،‌ مغولان شهر را ویران كردند و ساكنان آن را از دم تیغ گذراندند. در دوره جانشینان هلاكو (ایلخانان) قسمت عمده‌ای از خرابی‌های هجوم مغول مجدداً بازسازی شد. در این دوره نیز ساوجیان همچنان در مقامات و مناصب دیوانی دولت ایلخانی به خدمت درآمدند كه از آن جمله می‌‌توان به خواجه سعدالدین ساوجی وزیر غازان‌خان، امیر نظام‌الدین یحیی ساوجی، خواجه ظهیر‌الدین ساوجی، خواجه شمس‌الدین ساوجی و ... اشاره كرد.
ساوه در دوران تیموریان و آق‌قویونلو از غارت‌های متعدد و رقابت‌های میان شاهزادگان آق‌قویونلو صدمه فراوانی دید. ورود تركمانان چادرنشین و استقرار آنان در اطراف ساوه و دستیابی سران آن به حكومت و درگیری و رقابت داخلی آنان، صدمه و آسیب سنگینی به اقتصاد و نیروهای تولیدی شهر وارد ساخت.
در دوران صفویه بلوكات ساوه یكی از قلمروهای استقرار ایلات وابسته به نهاد حكومت صفویه (قزلباش و شاهسون‌ها) گردید. اینان در حقیقت به مثابه قوای نظامی حكومت در نواحی مجاور پایتخت استقرار یافتند. از جمله ایل بیات كه در دشت‌های ساوه و زرند مستقر شد و آنجا را به عنوان قلمرو زمستانه خود برگزید. در دوره صفویه شهر ساوه رو به آبادانی مجدد گذاشت و كاروانسراها، راه‌ها، رباط‌های میان راهی، مساجد، بازار سرپوشیده و بناهای متعددی احداث شد. با این حال خرابی‌های ناشی از هجوم و حمله تیموریان، جنگ‌ها و كشمكش‌های زمان آق‌قویونلوها به تمامی بازسازی نشد. در اواخر دوره صفویه، ضعف حكومت مركزی و تاخت و تاز قبایل و ایلات، رویدادهای ناشی از جنگ‌های ایران و عثمان و فتنه افغان،‌ آسیب‌های جدی و فراوانی به رشد و توسعه شهر وارد كرد. به ویژه در زمان حكومت شاه سلطان حسین صفوی كه وضعیت اسفباری بر شهر و ساكنین آن حاكم شد.
در روزگار زندیه با احداث بنای معروف چهار سو، در احیای مجدد بازرگانی ساوه كوشش شد. در فاصله پایان دوران صفویه تا قاجاریه، شهر در تسلط حكام وابسته به گروه‌های ایلی پرنفوذ ناحیه مانند خلج‌ها قرار گرفت. با پایتخت شدن تهران، از اهمیت ساوه كاسته شد. در حال حاضر شهر ساوه یكی از شهرهای آباد استان مركزی است و توسعه صنعتی آن موجبات رشد روزافزونی را فراهم آورده است.