کارنپ و رئالیسم

در این مقاله تحلیل معناشناختی کارنپ و تحولات فکری وی در خصوص مسألة رئالیسم مورد بررسی قرار می گیرد. هدف نهایی کارنپ اتخاذ موضعی بی طرفانه نسبت به مسألة رئالیسم است. مقایسه ای میان موضع نهایی کارنپ و موضع رئالیسم ساختاری راسل بعمل خواهد آمد، و در نهایت به ارزیابی و میزان توفیق رویکرد کارنپ خواهیم پرداخت.
در تبیین و پیش بینی پدیدارهای اطراف خود گاه قوانینی بکار می بریم که شامل واژه هایی هستند که یا توسط حواس، مستقیماً قابل مشاهده اند، یا با فنون نسبتاً ساده ای قابل اندازه گیری هستند. در عوض قوانینی دیگر وجود دارند که دربارة چیز هایی از قبیل مولکول، اتم، الکترون، پروتون و میدان الکترومغناطیسی و ... هستند که نمی توان به شیوه های ساده و مستقیم آنها را دید یا اندازه گیری کرد. درست است که نمی توان مرز کاملاً مشخصی بین مفاهیم مشاهده شدنی و مشاهده نشدنی قائل شد [۱] ولی به نظر می رسد که در عمل، تفاوت بین این دو گروه از مفاهیم و هویات آنقدر هست که بتوان پاره ای را مشاهده پذیر و گروه دیگر را مشاهده ناپذیر خواند. در ریاضیات نیز هویاتی مثل اعداد، مجموعه ها و روابط بکار می روند که هویات نظری و مشاهده ناپذیر خوانده می شوند. به این ترتیب در بسیاری از مواقع این پرسش در ذهن ایجاد می شود که آیا این هویات نظری وجود واقعی دارند؟ برای هر فردی که به هستی شناسی اهمیت دهد، مسأله وجود واقعی این هویات نظری دارای اهمیت است. اما اهمیت این مسأله هنگامی مضاعف می گردد که تجربه‌گرایی و رئالیسم کنار یکدیگر می نشینند.کسی که مقید به تجربه‌گرایی است و تمایلی به پذیرش آنچه ورای تجارب روزمرة وی است ندارد، در برابر اعتقاد به وجود چنین هویاتی مقاومت خواهد کرد. به بیان روشن تر، موضع تجربه گرایانه در خصوص مسألة اخیر این خواهد بود که عالم هویات نظری باید چنان تفسیر گردد که تجربه گرا را ملزم به قبول وجود این هویات غیر قابل مشاهده نکند. بالعکس، سنت رئالیستی در صدد نشان دادن ضرورت فرض وجود این هویات است. در مقالة حاضر به توضیح و ارزیابی رویکرد کارنپ به مسألة رئالیسم خواهم پرداخت و نشان خواهم داد که تحولات فکری وی، به مرور زمان تا چه حد و در چه جهتی متواضعانه شد و سپس ضمن مقایسة دیدگاه وی با رئالیسم ساختاری راسل، به ارزیابی و میزان توفیق آن خواهم پرداخت.

علیرضا منصوری
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
منبع: با اندکی تلخیص در: نامة مفید: نامة فلسفی، ۱۳۸۴، ش۱، ۵۶-۳۷.