اخلاق ، ضامن مدیریت سالم

گویا طی دهه های اخیر، اقتصاد و مفاهیم اقتصادی گرایش قابل ملاحظه ای به سمت اخلاق پیدا کرده اند که ریشه های اصلی آن را باید در دین و نتایج آن را در بستر جامعه و نیازها و تعاملات نوین انسانی جست وجو کرد. امروزه تئوریسین های اقتصاد، دیگر بدون در نظر گرفتن وجدان کار، توسعه برابر و موزون، عدالت و اصطلاحاتی از این دست، در مورد عرضه و تقاضا، بازاریابی، توسعه صادرات و...حرف نمی زنند، سرمایه داران و فعالان اقتصادی با چشم پوشی از اخلاق، عرصه را برای خود تنگ خواهند دید و مردم نیز به عنوان مصرف کننده یا گردانندگان چرخ های اقتصادی، انتظاری جز لمس مفاهیم اخلاقی در مراودات اقتصادی ندارند.
البته قرار نیست ما در مطلب زیر از دیدگاهی اقتصادی موضوع را بررسی کنیم و اینکه چه اتفاقی افتاده که شکل جابه جایی پول، گردش مالی و کار در جوامع جهانی به سمت و سوی مفاهیم اخلاقی وانسانی متمایل شده است، بلکه ما سعی خواهیم کرد به مدد تحقیقات و پژوهش های علمی به میزان باروری کار، عرضه و مصرف از اصول دینی و اخلاقی در جامعه ایران نگاهی گذرا داشته باشیم. ناگفته پیداست این موضوع آنقدر وسیع می نماید که تقریباً نمی توان براحتی جزئیات آن را از هم تفکیک کرد، بنابراین به ناچار روش اشاره های پراکنده را جایگزین نظم سیستماتیک در نوشته خواهیم کرد.
یک مدیر با سلامتی روان و مدیریت سالم می تواند یک سازمان را به رستگاری و نجات هدایت کند. تعادل در اخلاق و رفتار مدیر، نشانه مدیریت شایسته اوست و در این زمینه تمامی صفات بارز را شامل می شود. برخورد قاطع در مورد مطالب حق، جاذبیت و دافعیت وگشاده رویی، گفتن مطالبی که قابل فهم برای همگان باشد، منظم بودن، وظیفه شناسی و مناسب بودن برخورد با مافوق و دیگران، استفاده صحیح از قدرت سرپرستی خود و توکل به خداوند، از صفات بارز یک مدیر است. این اظهارنظر از سوی یکی از مدیران باسابقه عنوان شده که در بخشی از پژوهشی به نام تعادل اخلاق مدیر از دیدگاه روانشناسی در کار آمده است و به وضوح نشان می دهد برخورداری یک مدیر از اخلاق دینی تا چه اندازه می تواند در رونق تجارت و اقتصاد اهمیت داشته باشد.
شاید بگویید این مدیر محترم یک مدیر ایرانی است و طبیعتاً باید با همین ادبیات در مورد ویژگی های مدیران، بویژه مدیران اقتصادی و تجاری حرف بزند، اما اجازه دهید در همین راستا به گزارش اخلاقیات در کار با رویکرد تحلیل پروژه نظامنامه داوطلبانه صنعتی (وی.آی. پی) نوشته والتر پاوونن اشاره کنیم که توسط دکتر علی حسین قاسمی ترجمه شده است: بند اول این نوشته تدوین نظامنامه ای برای تسهیل در بهبود اخلاقیات کار نام دارد که فناوری های جامعه اطلاعاتی و نقشه کار را هدف قرار می دهد.
در بند سوم این گزارش با نام رویکرد فنی که در مورد همکاری شرکا و شرکت کنندگان صنعتی حرف می زند، می خوانیم: فعالیت های پژوهشی از دو بخش تشکیل می شوند، بخش اول، توصیف ماهیت اخلاق به طور عام، شناسایی نظام های ارزشی و روشن کردن پیوندهای آن با راهبردها و اخلاقیات پیشه گانی است... بخش دوم کار پژوهشی شامل وارسی نظام مند نظامنامه های اجرایی موجود، نظامنامه های اخلاقی و توافق های چند جانبه درباره حقوق انسانی، شرایط کاری، حفاظت محیط زیست، روابط بین المللی پیشگانی و به کارگیری و انتقال فناوری اطلاعات است .
بگـــذریم از اینکه وی. آی.پی چیست و چه هدفی دارد، منظور ما از آوردن این سطور همین بود که ملاحظه کنید امروزه تا چه اندازه کنار هم نشستن ترکیبات اخلاقی و اقتصادی حتی در جهان غرب متداول شده و جزو ادبیات روز آنها شده است. آیا به واقع می توان کار، گردش مالی، مصرف، مدیریت و تجارت را عاری از اخلاق در نظرگرفت تصور چنین چیزی هم وحشتناک است، اما در این میان باید به خود بالید که مسلمانیم، چرا که دین مبین اسلام به وضوح و در نهایت ظرافت تمامی این مناسبات را تبیین کرده است، در ادبیات اقتصادی اسلام، مفاهیمی همچون خمس، زکات، فطریه همچنین احتکار، کم فروشی و... هر یک به نوبه خود، وجوب، تحسین یا تقبیح یک عمل اقتصادی را از دریچه اخلاق و عدالت مورد ارزیابی قرار می دهد، اما سؤال مهم اینکه آیا اکنون در جامعه اسلامی ایران، به درستی و با همان ژرفا و ظرافتی که اسلام و همچنین فرهنگ دیرپا و ناب ایرانی انتظارش را دارد، مفاهیم کار، اقتصاد، تجارت، صنعت و مدیریت با اخلاق گره خورده است
در پژوهشی که صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران با عنوان نظر مردم تهران درباره وجدان کار انجام داده، می خوانیم: بیش از نیمی از پاسخگویان معتقدند شاغلان تا حدودی نظم و ترتیب لازم را رعایت می کنند و ۲۶درصد، کارکنان را اصلاً مقید به رعایت نظم در حاضر شدن بر سرکار نمی دانند. در مورد برخورد با مراجعان، ۴۳ درصد پاسخگویان رضایت چندانی از برخورد صاحبان مشاغل نداشتند و با افزایش سطح تحصیلات، بر میزان این نارضایتی افزوده می شود.
در مورد راه اندازی کار مردم و دلسوزی در کار، بیش از نیمی از پاسخگویان اعتقاد دارند که در نظام کاری، توجهی به این امر نمی شود.
درباره استفاده مناسب از وقت برای انجام کار، به نظر اکثر پاسخگویان در نظام کاری، اهمیت وقت شناخته نشده است.
همچنین اکثر پاسخگویان در مورد امکانات محل کار اعتقاد دارند؛ از این ابزار بدرستی استفاده نمی شود. البته در پژوهش مذکور به نکات قابل توجه دیگری نیز اشاره شده است: ۳۶درصد افراد در مورد پایبندی به مقررات و قوانین کار پاسخ منفی ارائه داده و ۴۶درصد، آن را با اصطلاح تاحدودی توصیف کرده اند.
در مجموع نتایج به دست آمده نشان می دهد تنها ۹درصد پاسخگویان معتقد هستند وجدان کاری در جامعه ما وجود دارد و با بالا رفتن میزان تحصیلات بر درصد کسانی که معتقد هستند وجدان کاری چندانی در جامعه وجود ندارد، افزوده می شود.
اکثر پاسخگویان اعتقاد دارند بیشتر شاغلان، کار خود را بدرستی انجام نمی دهند و نیز ۴۸درصد پاسخگویان عدم تأمین نیازهای مادی کارکنان را مهمترین علت کم کاری افراد ارزیابی کرده اند.
البته این پژوهش متعلق به چند سال پیش است، یعنی همان ضرورت ها و نیازهایی که مردم جامعه ایران را به سوی انتخاب دکتراحمدی نژاد متمایل کرد و اکنون انتظار می رود با توجه به واقعیات موجود و قابل لمس، قدم های بلندی برای مرتفع کردن مشکلات برداشته شود، مشکلاتی که مثل دیواری بزرگ میان اخلاق و کار و گردش اقتصادی قد کشیده است.
همچنان که عنوان شد، از دیدگاه اسلام و فرهنگ غنی ایرانی، رعایت اخلاق در اقتصاد بسیار مورد توجه است، اما اجازه دهید موضوع را از زاویه دیگری هم ارزیابی کنیم، یعنی استانداردهای اقتصادی جوامع توسعه یافته غیراسلامی تا چه اندازه با مبانی اخلاق و مفاهیم اسلامی تطابق دارند
تحقیقی دانشگاهی انجام گرفته در سال ۷۲(تربیت مدرس) با عنوان مبانی نظری کنترل کیفیت ژاپنی در مقایسه با ارزش های تفکر اسلامی در ۲۱۶ صفحه نشان داد که ژاپنی ها در رعایت موازین اخلاق اسلامی و توجه به مفاهیمی همچون اسراف و تبذیر و... بسیار جدی تر از ما هستند . در فصل دوم این تحقیق، مفاهیم اساسی کنترل کیفیت ژاپنی تشریح شده و مطرح می شود که کنترل کیفیت ژاپنی بردو محور احترام به انسان و دوری از اسراف قرارگرفته است. همه این مفاهیم را می توان باتوجه به این دو محور یا به تعبیر خود متن چتر کایزن روشن ساخت. در فصل سوم مفاهیم اساسی تفکر ژاپنی بیان شده و نشان داده می شود که این مفاهیم چگونه انسان ژاپنی را شیفته سرنوشت ملی، سازگار با تغییر سریع و سختکوش و صبور، گروه آئین و اهل مشارکت ساخته است.
یکی از فصل های جذاب این پژوهش، فصل پنجم است که در آن به صورت بندی تفکر جدید غربی اشاره می شود و نشان می دهد که مفاهیم اقتصادغربی در ریشه خود اخلاق گریز است. اگرچه شاید در ظاهر تمامی استانداردها با موازین اخلاق دینی مطابقت داشته باشد، اما به عکس اقتصاد ژاپن تنزل مقام انسان را بنیاد و اساس کار خود قرار نمی دهد، همچنان که انسان اسلامی همواره باید به تعادل میان دنیا و آخرت و ملک و ملکوت بیندیشد.
بنابراین نتیجه تمامی آمارها، نمودارها، جداول و تصاویر ارائه شده در تحقیق موصوف آن است که اقتصاد ژاپن بیش از هر اقتصاد دیگری در جهان غیراسلامی به اقتصاد اسلام نزدیک بوده و به همین میزان می تواند آینه ای برای تعریف مجدد روابط کاری، استانداردهای کیفیت در تولید، تجارت و صنعت، سرمایه گذاری و بانکداری و گردش کار در ادارات ایران باشد.
● اخلاق حرفه ای
تأثیر و اهمیت اخلاق فردی، ویژگیهای شخصی، صداقت و اعتماد به طور عام و اخلاق کسب و کار به طور خاص، بر افزایش کارایی اقتصادی و جلوگیری از فساد و رسوایی های اقتصادی و نیز تأثیر منفی ارتشا و فساد اداری بر روابط کاری، تصمیم گیری فردی و همه اقتصاد، غیرقابل انکار است، اما به صورت علمی ملاحظه و بررسی نشده است. اکنون نزدیک به سه دهه است که، اقتصاددان ها و فیلسوفان اخلاق، گفتمانهایی را که به گفته هوسمن در دوران شکوفایی متدولوژی اثباتگرایی متوقف شده بود، احیا کرده اند.

علی حسینی

منبع : روزنامه ایران