بررسی تأثیر آلودگی بزاقی بر روی قدرت باند برشی سه نوع سیستم مختلف مواد چسبنده عاجی (یک‌مرحله‌ای، دومرحله‌ای و سه‌مرحله‌ای)

● مقدمه
امروزه ارائه مواد چسبنده به عاج افق تازه‌ای در علم دندانپزشكی ایجاد كرده و روز به روز استفاده از مواد چسبنده به عاج در حال افزایش است. با توجه به اهمیت باند، عاج باید بررسی شود كه چگونه می توان چسبندگی به عاج را به حد مطلوب رساند و چه عواملی در افزایش یا كاهش آن نقش دارد. آلودگی بزاقی از عوامل كاهش دهنده چسبندگی به عاج است و با توجه به اینكه تنها اندكی از دندانپزشكان حدود ۵% حین انجام اعمال ترمیمی از رابردم استفاده می كنند(۱)، از عوامل شایع آلودگی مواد ترمیمی نیز محسوب می‌شود.
مطالعاتی مبنی بر ارزیابی استحكام باند كامپوزیت رزین به مینا و عاج و تاثیر آلودگی بزاقی بر روی آن انجام شده است. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد كه آلودگی با بزاق استحكام باند كامپوزیت به عاج دندان‌را كاهش می‌دهد.(۲-۶)Taskonak و Sertgot در سال ۲۰۰۲ اثر آلودگی بزاقی در استحكام باند ‌برشی كامپوزیت به عاج با‌ سه سیستم ‌باندینگ One-botlle (Glumma one bond, Syntac single component, Prime & Bond NT) بررسی كردند، نتایج نشان داد كه آلودگی با بزاق به عاج، هیچ‌گونه اثر مخربی بر كارایی باندینگ سیستم های One-bottle ندارد.(۷)
در مطالعه Johnson و همكارانش به منظور ارزیابی استحكام باند برشی دو دنتین باندینگ (Scotch bond multi purpose , All-Bond۲) به عاج آلوده شده با بزاق در مراحل مختلف فرآیند باندینگ، نتایج نشان داد كه اگر چه استحكام باند برشی نمونه‌های آلوده شده با بزاق پایینتر بود، اما اختلاف آماری قابل ملاحظه‌ای بین گروهها وجود نداشت.(۶)
مطالعه‌ای با هدف ارزیابی اثر آلودگی عاج با آب، بزاق یا خون بر استحكام باند ادهزیوهای عاجی توسط Davidson Abdalla انجام شد. مواد مورد آزمایش عبارت بودند از: Scotch bond ۱ (Single bond)، One-step، Prime & Bond ۲, ۱ Syntac single component,، Scotch bond multi-purpose (به عنوان كنترل)، نتایج نشان داد كه Wetting سوبسترا، استحكام باند Syntac S.C را به طور قابل توجهی كاهش داد ولی استحكام باند SMP،Scotch bond, One step و Prime & Bond ۲, ۱ تغییر معنی‌داری نداشتند.
آلودگی با خون، استحكام باند تمام سیستم‌ها را به طور معنی‌داری كاهش داد.(۸)در بررسی Fritz و همكارانش اثر آلودگی با بزاق به مینا و عاج، در كارائی باندینگ یك ادهزیو رزین تجربی
One-bottle مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد كه Air-drying پس از آلودگی بعد از اچینگ منجر به استحكام باند برشی پایین و درزهای مارجینال وسیع می‌شود ولی هیچ‌گونه اثر منفی در استحكام باند گروههای پس از اچینگ و Blot-drying و پس از باندینگ قبل از كیور در مقایسه با گروه كنترل مشاهده نشد. آلودگی ادهزیو كیور شده هیچ‌گونه اثر مخربی بر استحكام باند برشی مینا نداشت اما باعث ۵۰% كاهش استحكام باند برشی عاج و درزهای مارجینال وسیع شد.(۹)
همان‌گونه كه ملاحظه شـد در بیشتـر مطالعـات، آلـودگی با
بزاق در مراحل مختلف فرآیند باندینگ ایجاد شده و استحكام باند حاصله با شرایط بدون آلودگی مقایسه گردیده است. از آنجایی كه تركیب شیمیایی عامل ادهزیو و وضعیت نسج دندان بر استحكام باند مواد ترمیمی ادهزیو تاثیر دارند، طبیعی است كه نتایج مطالعات مختلف متفاوت باشد. از طرفی نسلهای مختلف و جدید مواد باندینگ نیز به بازار ارائه می‌شوند. بنابراین لزوم تحقیقاتی در مورد اثر آلودگی بزاقی با توجه به مطالب بالا احساس می شود. لذا مطالعه زیر در این زمینه انجام گردید.
● روش بررسی
در این مطالعه آزمایشگاهی و مداخله‌ای، تعداد نمونه‌ها بر اساس فرمول، شش نمونه در نظر گرفته شد و تعداد ۷۲ دندان خلفی انسانی سالم فاقد مناطق هیپوكلسیفیكاسیون خارج شده، بدون ترمیم و پوسیدگی انتخاب شدند. فاصله زمانی بین خارج شدن دندانها و شروع مطالعه حداكثر شش ماه بود. دندانها تمیز گردیده و به مدت یك هفته در محلول ۵/۰% كلرآمین نگهداری شده و بعد از آن در محیط ۰-۴ درجه سانتی‌گراد در آب ‌مقطر نگهداری شدند. مینای سطح باكال دندانها توسط‌ دیسك‌ الماسی برداشته و به عمق یك میلی‌متری سطح‌ عاج نیز اكسپوز شدند تا سطح ‌صاف برای آزمایش فراهم گردید. سپس دندانها به ۱۲ گروه شش عددی تقسیم شدند. نمونه‌ها براساس نوع باندینگ مصرفی به سه گروه A؛ (Scotch bond multi purpose) S.B.M.Pو گروه (Single bond) S.B : B و گروه (Prompt) :Cتقسیم شدند. هر یك از این گروهها براساس زمان آلودگی به شرح زیر تقسیم‌بندی می‌شوند.
▪ گروه A:
ـ گروه A۱: آلودگی بزاقی بعد از اچینگ (گروه یك)
ـ گروه A۲: آلودگی بزاقی بعد از پرایمر (گروه دو)
ـ گروه A۳: آلودگی بزاقی بعد از باندینگ قبل از كیور
(گروه سه)
ـ گروه A۴: آلودگی بزاقی بعد از كیور (گروه چهار)
ـ گروه A۵: گروه كنترل بدون آلودگی (گروه پنج)
▪ گروه B:
ـ B۱: آلودگی بزاقی بعد از اچینگ (گروه شش)
ـ B۲: آلودگی بزاقی بعد از باندینگ قبل از كیور (گروه هفت)
ـ B۳: آلودگی بزاقی بعد از باندینگ بعد از كیور (گروه هشت)
B۴ـ : گروه كنترل بدون آلودگی (گروه نّه)
▪ گروه C:
ـ C۱: آلودگی بزاقی بعد از باندینگ قبل از كیور (گروه ده)
ـ C۲: آلودگی بزاقی بعد از باندینگ بعد از كیور (گروه ۱۱)
ـ C۳: گروه كنترل بدون آلودگی (گروه ۱۲)
در تمام گروههای A سطح عاج به مدت ۱۵ ثانیه توسط مایع اچانت اچ شده (طبق دستور كارخانه سازنده). سپس به مدت ۱۵ ثانیه تمام اچانت با اسپری آب و هوا شسته و به مدت دو ثانیه خشك می‌شوند. پرایمر توسط برس به مدت پنج ثانیه مالیده و با پوآر هوا خشك می‌شوند. باندینگ توسط برس مالیده شده و به مدت بیست ثانیه توسط دستگاه لایت كیور ۷۵×Coltolu با شدت پانصد میلی‌وات بر سانتی‌متر مربع كیور شد. در تمام گروههای A برحسب موقعیتی كه قبلاً ذكر شد بزاق تازه به مدت پنج ثانیه بدون هیچ گونه درمان دیگری بر سطح عاج زده می‌شود. پس از اتمام مراحل باندینگ قطعه‌ای مولد پلاستیكی با قطر داخلی ۵/۱ میلی‌متر و ارتفاع سه میلی‌متر روی سطح عاج قرار داده شده و كامپوزیت درون آن و روی سطح عاج متراكم گردید. كامپوزیت در دو لایه و هر لایه به مدت چهل ثانیه كیور شد.
در گروههای B نیز همانند گروههای A مراحل تكرار گردید (بجز مرحله پرایمر)
در گروههای C نیز همانند گروههای A مراحل تكرار گردید (بجز مراحل اچینگ و پرایمر)
سپس نمونه‌ها در دستگاه ترموسایكل، پانصد سیكل در آب ۵-۵۵ درجه سانتی‌گراد با زمان اكسپوژر سی ثانیه در هر حمام و زمان بین دو حمام ده ثانیه، در معرض تنشهای متناوب حرارتی قرار گرفتند. پس از آن نمونه‌ها توسط دستگاه Instron ۱۱۹۵ با تیغه‌ای به قطر یك میلی‌متر و با سرعت ۵/۰ میلی‌متر در دقیقه و نیروی پنجاه نیوتن (استاندارد ISOTR ۱۱۴۰۵) به اینترفیس عاج و كامپوزیت نیرو برشی تا موقع جداشدن كامپوزیت وارد شد. پس از محاسبات لازم استحكام باند برحسب مگاپاسكال بدست آمد. داده‌ها به نرم‌افزار SPSS داده و آزمونهای آماری ANOVA one-way، Duncan و Tukey HSD انجام شد.
● یافته‌ها
از آنجایی كه بین استحكام برشی گروهها(Scotch bond MP, Prompt) و همچنین بین گروه بدون آلودگی و گروههای آلوده اختلاف معنی‌داری وجود داشت لذا نتایج گروه به صورت جداگانه و مقایسه سه گروه با هم انجام گرفت.
▪ Scotch bond MP:
متوسط استحكام باند برشی و انحراف معیار نمونه‌های گروهها در جدول ۱ آورده شده است. آنالیز واریانس ANOVA با ضریب اطمینان ۹۵% نشان داد كه بین استحكام باند برشی گروه پنج (بدون آلودگی) و گروههای ۱-۴ اختلاف معنی‌داری وجود داشت (۰۰۱/۰). آزمون Post Hoc از نوع Duncan نشان داد كه بین گروههای ۲ و ۳ اختلاف معنی‌داری وجود ندارد (۷۱۴/۰). بین گروههای یك، دو و چهار نیز اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد (۰۵۴/۰)
▪ Single bond:
آنالیز واریانس ANOVA با ضریب اطمینان ۹۵% نشان داد كه بین استحكام باند برشی گروه نّه (بدون آلودگی) و گروههای ۶-۸ اختلاف معنی‌داری وجود داشت (۰۰۱/۰). آزمون Post hoc از نوع Duncan نشان داد كه بین گروههای ۶-۸ اختلاف معنی‌داری وجود ندارد (۱۶۰/۰).
▪ Prompt:
متوسط استحكام باند برشی و انحراف معیار نمونه‌های گروهها در جدول ۲ آورده شده است. آنالیز واریانس ANOVA با ضریب اطمینان ۹۵% نشان داد كه بین استحكام باند برشی گروه ۱۲ (بدون آلودگی) و گروههای ۱۰-۱۱ اختلاف معنی‌داری وجود نداشت (۴۱۱/۰). (نمودار ۱)
آنالیز واریانس One-way، ANOVA با ضریب اطمینان ۹۵% و آزمون Post hoc از نـوع Tukey HSD نشــان داد كه بیـن استحكام باند برشی Single bond و Prompt اختلاف معنی‌داری وجود ندارد(۰۹۰/۰).
همچنین بین استحكام باند برشی Scotch bond MP و Single bond نیز اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد (۳۶۶/۰)، ولی بین استحكام باند برشی Prompt و Scotch bond MP اختلاف معنی‌داری وجود داشت (۰۰۸/۰).● بحث
آلودگی با بزاق یا خون یك مشكل كلینیكی بزرگ حین درمانهای ترمیمی است كه به خصوص در حفراتی با مارجین‌های مجاور لثه بسیار محتمل است.(۸)
مطالعه‌ای بر روی دنتین باندینگ Scotch bond MP انجام گردید.(۶)، تفاوت این مطالعه با مطالعه حاضر در این است كه تعداد گروهها در این مطالعه در دنتین باندینگ SBMP، پنج گروه است ولی در مطالعه وی چهار گروه وجود داشت. در مطالعه حاضر گروه آلودگی بعد از ادهزیو قبل از كیورینگ نیز وجود دارد نتایج مطالعه نشان داد اگرچه استحكام باند برشی نمونه‌های آلوده شده با بزاق پایینتر بود، اما تفاوت آماری معنی‌داری بین گروههای آلوده شده و بدون آلودگی وجود نداشت. ولی در این مطالعه بین گروه كنترل بدون آلودگی (گروه پنج) و گروههای آلوده شده ۱-۴ اختلاف معنی‌دار قابل ملاحظه‌ای وجود دارد. (۰۰۱/۰)، این مطالعه (۶) كمترین میزان استحكام باند برشی مربوط به گروه آلودگی بعد از پرایمر بود. در مطالعه حاضر نیز گروه بعد از پرایمر (گروه دو) میزان استحكام باند برشی بسیار پایینی را دارا می‌باشد (۷۷/۱۳ مگاپاسكال) ولی كمترین میزان استحكام باند برشی مربوط به آلودگی بعد از باندینگ قبل از كیور می‌باشد (۴۵/۱۲ مگاپاسكال).
آلودگی بعد از اچینگ (گروه یك) میزان استحكام باند برشی را به میزان ۲۴% و آلودگی بعد از باندینگ قبل از كیور به میزان ۵۸% كاهش می‌دهد.
▪ اختلاف نتایج مطالعه(۶) با مطالعه فعلی را می‌توان بدین صورت توجیه كرد:
۱) در مطالعه (۶)، بعد از آلوده كردن با بزاق، اضافات آن تكانده شد و خشك گردید ولی در این مطالعه بزاق بدون تكاندن اضافات و خشك كردن، مراحل باندینگ انجام می‌گیرد.
۲) در مطالعه (۶) آلودگی بعد از باندینگ قبل از كیور وجود نداشت ولی در مطالعه حاضر داشتن این مرحله (گروه چهار)، تاثیر زیادی روی معنی‌دار بودن نتایج داشت.
۳) متغیرهای غیر قابل كنترل، عمق عاج، محتوای رطوبت و فاصله زمانی بین خارج كردن دندانها تا تراش عاج می‌تواند از عوامل اختلاف محسوب گردد.
مطالعه‌ای با هدف ارزیابی اثر آلودگی عاج با بزاق یا خون بر استحكام باند ادهزیوهای عاجی انجام شد.(۸)نتایج مطالعه آنها در قسمت مقدمه بیان شد.
در مطالعه حاضر، در گروههای باندینگ Single bond بین گروه كنترل (گروه نّه) و گروههای آلوده شده (۶-۸) اختلاف معنی‌دار قابل ملاحظه‌ای می‌باشد (۰۰۱/۰)، كاهش استحكام باند برشی در گروه آلودگی بعد از اچینگ (گروه شش) و آلودگی بعد از باندینگ بعد از كیور (گروه هشت) تقریباً مشابه و برابر ۳۵% می‌باشد ولی در گروه آلودگی بعد از باندینگ قبل از كیور تقریباً ۵۰% است.
▪ اختلاف نتایج مطالعه(۸) و مطالعه فعلی را می‌توان بدین صورت توجیه كرد:
۱) در مطالعه Abdalla و همكار وی (۸)، بعد از آلوده كردن با بزاق، به آرامی با هوا خشك گردید ولی در این مطالعه عمل خشك كردن با هوا انجام نشد.
۲) تعداد مراحل آلودگی در مطالعه فعلی زیاد بود (بعد از اچینگ، بعد از باندینگ قبل از كیور، بعد از باندینگ بعد از كیور) ولی در مطالعه Abdalla و همكار وی (۸) فقط بعد از اچینگ بود و همین مسئله روی معنی‌دار بودن نتایج مطالعه حاضر تاثیر گذاشت.
مطالعات كمی در مورد اثر آلودگی بزاقی ادهزیو كیور نشده بر استحكام باند برشی كامپوزیت به عاج وجود دارد از این جهت مقایسه مطالعه حاضر با سایر مطالعات در این زمینه مقدور نیست تنها مطالعه موجود در این زمینه تحقیق Fritz و همكارانش می‌باشد. ادهزیو كاربردی در مطالعه یك ادهزیو رزین تجربی One-bottle، مخلوطی از۴-META/ HEMA/UDMA با حلال استون بود.(۹)، ▪گروههای مورد مطالعه عبارت بودند از:
ـ گروه ۱: بدون آلودگی،
ـ گروه ۲: مینا و عاج اچ شده، با بزاق آلوده شده و سپس با هوا خشك شد.
ـ گروه۳: میناو عاج اچ‌شده، بابزاق آلوده،شسته‌وBlot-dryشد.
ـ گروه۴: مینا و عاج اچ شد با ادهزیو پوشانده قبل از كیور كردن با بزاق آلوده، شسته و Blot-dry گردید.
ـ گروه ۵: مینا و عاج اچ شده با ادهزیو پوشانده شد، لایت كیور و سپس آلوده، شسته و با هوا خشك شد.
ـ گروه ۶: مثل گروه ۵ با این تفاوت كه پس از خشك كردن با هوا لایه دیگری از ادهزیو زده شد.
نتایج نشان داد كه هیچ گونه اثر منفی در استحكام باند گروههای ۳ و ۴ در مقایسه با گروه كنترل مشاهده نشد و در گروههای ۵ و ۶، ۵۰% كاهش استحكام باند برشی عاج داشت.
در مطالعه حاضر در گروه Single bond در گروه آلودگی بعد از باندینگ قبل از كیور كاهش تقریباً ۵۰% قدرت باند و در آلودگی بعد از باندینگ بعد از كیور كاهش تقریباً ۳۵% قدرت باند داشت.
در مورد اختلاف مطالعه فعلی (كاهش ۵۰% قدرت باند در آلودگی بعد از باندینگ قبل از كیور) با مطالعه Fritz (در گروه ۴ كه قدرت باند در آلودگی بعد از باندینگ قبل از كیور، كاهشی نداشت).
۱) در مطالعه Fritz پس از آلودگی بزاقی، نمونه‌ها شسته و Blot-dry شدند در حالی كه در مطالعه حاضر پس از آلودگی شستشو نداده و خشك نشد.
۲) در مطالعه Fritz حلال باندینگ مورد استفاده استون می‌باشد در حالی كه در این مطالعه (Single bond) دارای حلال آب و Cosolvent اتانول است و در بعضی مطالعات نظیر مطالعه Reis و همكارانش، (۱۰) Single bond را بیشتر به عنوان یك باندینگ Water-based مطرح می‌نمایند، لذا با توجه به عدم خشك كردن آلودگی بزاقی و حضور رطوبت بیشتر در مطالعه فعلی و نوع باندینگ مصرفی، احتمال كاهش باند بیشتر در مطالعه حاضر متصور می باشد.
در مورد اثر آلودگی بزاق بر روی قدرت باند برشی به عاج در ادهزیوهای نسل ششم گزارشی بدست نیامد. نتایج مطالعه حاضر یعنی اثر آلودگی بزاقی بر روی ادهزیو نسل ششم Prompt به این قرار است: استحكام باند برشی نمونه‌های آلوده شده با بزاق پایینتر است ولی اختلاف معنی‌داری بین گروه كنترل و گروههای آلوده شده دیده نشد(۴۱۱/۰)، میزان استحكام باند برشی در گروههای ۱۰، آلودگی بعد از باندینگ قبل از كیور و ۱۱ (آلودگی بعد از باندینگ بعد از كیور) به میزان ۲۰% كاهش پیدا كرده بود كاهش ناچیز قدرت باند ادهزیو Prompt و معنی‌دار نبودن آن را می‌توان به علت همراه بودن هر سه جز (اسید، Primer، باندینگ) در یك ماده دانست. لذا این باندینگ می‌تواند اتصال مناسبی با عاج فراهم كند و از آنجایی كه تركیبات پروتئینی بزاق زیاد نیست (۲۰%) می‌تواند اثر كمتری در اتصال باندینگ با كامپوزیت داشته باشد.
در مورد مقایسه استحكام باند برشی ادهزیوهای نسلهای مختلف بخصوص نسلهای ۴-۶ اطلاعاتی در دسترس نیست ولی می‌توان از مطالعه Abdalla، Davidson (۸) استفاده كرد در مطالعه آنها میزان استحكام باند برشی ادهزیو نسل چهارم SMP بیشتر از استحكام باند برشی ادهزیوهای نسل پنجم بود (۵/۱۷ مگاپاسكال در مقابل حدوداً ده مگاپاسكال). در این مطالعه نیز مقدار استحكام باند برشی SMP (ادهزیو نسل چهار) بیشتر از Single bond (ادهزیو نسل پنج) است. (۰۵/۲۹ در مقابل ۲/۲۳). این اختلاف معنی‌دار نیست (۳۶۶/۰) ولی بین استحكام باند برشی SMP و Prompt اختلاف معنی‌داری وجود دارد (۰۰۸/۰) به علت اینكه در مورد ادهزیوهای نسل ششم گزارشی وجود ندارد نمی‌توان مقایسه‌ای را با مطالعات گذشته انجام داد ولی مطالعه Abdalla, Davidson نتایج این مطالعه را در مورد ادهزیو نسل ۴-۵ تایید می‌كند، استحكام باند برشی بین ادهزیو نسل ۵-۶ نیز اختلاف معنی‌داری وجود نداشت (۰۹۰/۰).
● نتیجه‌گیری
با مقایسه بین سه ماده باندینگ مورد استفاده نتیجه می‌شود:
۱) در شرایط بدون آلودگی استحكام باند برشی دنتین باندینگ Scotch bond MP از SB و Prompt بیشتر است.
۲) در شرایط آلودگی استحكام باند برشی باندینگ‌های مورد استفاده در حالات مختلف آلودگی فرق می كند ولی با تخمین تقریبی می توان گفت كه در این حالت نیز استحكام باند برشی SBM از SB و Prompt بیشتر می‌باشد و نسبت به آلودگی مقاومت بیشتری دارد.
۳) در هر سه باندینگ استفاده شده كمترین استحكام باند
برشی مربوط به آلودگی بزاق بعد از باندینگ كیور نشده می‌باشد.

دكتر حمید كرمانشاه*
- دكتر حبیب حاج میرآقا**
- دكتر شاپور گتوئی‌زاده***
*- استادیار گروه آموزشی ترمیمی دانشكده و مركز تحقیقات دندانپزشكی دانشگاه علوم پزشكی تهران.
**- استادیار گروه آموزشی پروتزهای دندانی دانشكده و مرکز تحقیقات دندانپزشكی دانشگاه علوم پزشكی تهران.
***- دندانپزشك.
تشكر و قدردانی
بـدین وسـیله از پشتیبانی مالی معـاونت پژوهـشی دانشگاه
علوم پزشكی تهران بر طبق قرارداد شماره ۶۷۲۷/۱۳۲ مورخه ۱۷/۸/۸۴ كه منجر به انجام مطالعه گردید
تشكر و قدردانی می‌شود. ضمناً از زحمات آقای ‌دكتر
محمد جواد خرازی‌فرد در مشاوره ‌آماری ‌تحقیق سپاسگزاری می‌گردد.
REFERENCES
۱. Goting RE, Sawinski VJ. Frequency of use of the rubber dam: A survey. J Am Dent Assoc. ۱۹۶۷ Jan;۷۵(۱):
۱۵۸-۱۶۶.
۲. Hitmi L, Attal JP, Degrange M. Influence of the time–point of salivary contamination on dental shear bond strength of ۳ dentin addesive systems. Adhes Den. ۱۹۹۹ March;۱(۳):۲۱۹-۲۳۲.
۳. Barghi N, Knight GT, Berry TG. Comparing two methods of moisture control in bonding to enamel: A clinical study. Oper Dent. ۱۹۹۱ Apr;۱۶(۴):۱۳۰-۱۳۵.
۴. Hiraishi N, Kitasako Y, Nikaido T, Nomura S, Burrow MF, Tagami J. Effect of artificial saliva contamination on PH value change and dentin bond strength. Dent Mater. ۲۰۰۳ May;۱۹(۵):۴۲۹-۳۴.
۵. Powers JM, Finger WJ, Xie J. Bonding of composite to contaminated human dentin and enamel. J Prosthodont. ۱۹۹۵ Jan ۴(۱):۲۸-۳۲.
۶. Johnson ME, Burgess JO, Hermesch CB, Buikema DJ. Saliva contamination of dentin bonding agents. Oper Dent. ۱۹۹۴ May;۱۹(۵):۲۰۵-۱۰.
۷. Taskonak B, Sertgot A. Shear bond strengths of saliva contaminated “one-bottle” adhesive. J Oral Rehabil. ۲۰۰۲ June ۲۹(۶):۵۵۹-۵۶۴.
۸. Abdalla AI, Davidson CL. Bonding efficiency and interfacial morphology of one- bottle adhesive to contaminated dentin surfaces. Am J Den. ۱۹۹۸ Jun;۱۱(۶):۲۸۱-۲۸۵.
۹. Fritz UB, Finger WJ, Stean H. Salivary contamination during bonding procedures with a one-bottle adhesive system. Quintessence Int. ۱۹۹۸ Sep;۲۹(۹):۵۶۷-۵۷۲.
۱۰. Reis A, Loguercio AD, Carvalho RM, Grande RHM. Durability of resin dentin interfaces: Effect of surface moisture and adhesive solvent component. J Dent Mat. ۲۰۰۴ July;۲۰(۷):۶۶۹-۶۷۶

منبع : جامعه اسلامی دندانپزشکان ایران