وقتی به سفر می رویم

● گزارشی درباره كنسرت گروه دستان
در فضای بی رمق موسیقی در شرایطی كه یك روز به كنسرت كیهان كلهر و شجاعت حسین خان دل خوش می كنیم و فردا می فهمیم كنسرتی در كار نیست، در انتظار اجرای كامكارها می نشینیم و انتظار به سر نمی آید، وجود دستان هر چند دو سال یك بار غنیمت است. ما تشنه هستیم و آبی گل آلود هم راضی مان می كند. موسیقی دستان فارغ از خوب و بدش برای مدتی این عطش را از بین می برد.
دستان بعد از دو سال بار دیگر در كاخ نیاوران موسیقی تازه اش را اجرا خواهد كرد. برنامه ای كه از امشب در فضای باز كاخ شروع می شود و تا شنبه ادامه دارد. این بار یك خواننده به تركیب گروه اضافه شده است: سالار عقیلی كه روی ساخته های جدید دستان می خواند. اعضای گروه اعتقاد دارند كه خواننده نقشی برابر با یك ساز دارد و نقش محوری به او داده نمی شود.
حمید متبسم نوازنده تار و سه تار، سعید فرج پوری نوازنده كمانچه، حسین بهروزی نیا نوازنده عود، بهنام سامانی و پژمان حدادی نوازنده سازهای كوبه ای بیشتر از موسیقی آوازی، دوست دارند كه به تجربیاتشان در موسیقی سازی اضافه كنند. حمید متبسم سرپرست دستان می گوید: «موسیقی سازی در ایران مثل موسیقی آوازی رشد نكرده است به همین دلیل كسی كه می خواهد به موسیقی سازی بپردازد باید خودش از اول تجربه كند و زبان و گویش تازه ای به آن ببخشد.»
گروه در كنسرت های خارج از ایران با خوانندگان مختلفی همكاری كرده است و سال های قبل با شهرام ناظری، ایرج بسطامی و حمید متبسم. دستان به همراه كیهان كلهر و شهرام ناظری «سفر به دیگرسو» را منتشر و در حقیقت صدایی تازه به موسیقی ایران اضافه كرده اند.
گروه تا سال ۱۳۶۹ با گروه های داخلی به خصوص «عارف» همكاری داشت و كنسرت هایی را در ایران و كشورهای دیگر هم برگزار كرد. بعد تصمیم گرفت با یك فكر تازه فعالیت خود را ادامه دهد، فكر تازه ای كه در آن توجه به ریتم و صدادهی سازها به صورت یكسان در اركستر اسیون حرف اول را می زند. در سال ۱۳۷۰ كسانی كه با ارائه فرم دیگری از موسیقی موافق بودند در آلمان دور هم جمع شدند و بدون نام مشخصی كار خود را شروع كردند.
یك دوره كنسرت در اروپا برگزار شد و بعد تور آمریكای شمالی برنامه های آنها را در اول كار تشكیل می داد. مدتی بعد اعضا نام «دستان» را برای گروه خود انتخاب كردند و تا سال ۱۳۷۳ كنسرت هایی را هم در تهران ترتیب دادند. بعد از دو سه سال وقفه برنامه ای منسجم را سازماندهی كردند كه عبارت بود از تورهایی كه هر سال در اروپا و آمریكای شمالی برگزار می شد.
چهار عضو ثابت دستان به جز سعید فرج پوری همه در خارج از كشور زندگی می كنند و برای برگزاری تورها و كنسرت ها دور هم جمع می شوند. آیا این دوری باعث نمی شود دیدگاه آنان درباره موسیقی از هم فاصله بگیرد و تجربه زندگی در كشور های مختلف تغییر نگرش در شیوه و فرم فعالیت شان را به دنبال داشته باشد؟
سعید فرج پوری به این سئوال جواب منفی می دهد: «ما زمان زیادی در طول سال با هم هستیم. اگر همه ساكن تهران باشیم ممكن است هفته ای دو روز تمرین كنیم و دو سه ساعت با هم باشیم. اما وقتی به سفر می رویم شب و روز با هم هستیم و با هم زندگی می كنیم و این تاثیرش بیشتر از این است كه با هم در یك شهر باشیم.» موسیقی دستان در تمرین ها خیلی زنده و پرضرب است. خوبی آنها این است كه مدام در حال تصحیح كردن و رفع اشكال هستند. متبسم تمرین را قطع می كند و توضیحی می دهد، بهنام سامانی می خواهد كه قطعه ریتم دارتر و تندتر پیش برود. همفكری و دادن انتقاد و پیشنهاد در تمرین یك گروه لازمه كار است چرا كه بدون آن تمرین معنایی ندارد. با این حال در بعضی گروه های ایرانی این قضیه كاملاً از بین رفته است و اگر كسی پیشنهادی برای بهتر شدن كار داشته باشد احتمالاً برای به وجود نیامدن سوءتفاهم آن را به زبان نمی آورد چون اعضای گروه خود را در سطحی برابر با یكدیگر نمی دانند و برتری جویی خصیصه ای است كه روز به روز بیشتر شیوع پیدا می كند، برای همین وجود انتقاد و پیشنهاد در تمرین های دستان یك ویژگی منحصر به فرد محسوب می شود. ویژگی ای كه نوازندگان دستان با افتخار از آن صحبت می كنند.
سعید فرج پوری همدلی و اشتراك سلیقه را از جمله صفاتی می داند كه یك گروه را شكل می دهد: «برای این همدلی باید اعضای گروه علاوه بر داشتن سابقه دوستی كار همدیگر را قبول داشته باشند. دستان یكی از گروه هایی است كه دموكراسی به طور كامل در آن رعایت می شود. اگر هر كدام از فاكتورهایی كه ما درباره اش توافق كردیم، وجود نداشت، این گروه هم مثل گروه های دیگر بیشتر از دو یا سه سال دوام نمی آورد. در بعضی گروه ها فقط یك نفر آهنگساز است و این باعث می شود كار بعد از مدتی یكنواخت شود اما در دستان همه در ساخت آهنگ سهیم هستند و در نتیجه حس قطعات با هم متفاوت است.»
حسین بهروزی نیا می گوید: «ممكن است در مسائلی غیر از موسیقی با هم اختلافات جزیی داشته باشیم اما در پایان هر سفر جلسات انتقاد و پیشنهاد برگزار می كنیم و همین ویژگی باعث شده ۱۵ سال فعالیت كنیم.»
تنوع سازهای ضربی در گروه دستان زیاد است. انواع دایره، كوزه، طبلا، پنداریك، تمبك و دف باعث تنوع ریتم در كار شده. سازهایی كه قابلیت كوك شدن دارند. پژمان حدادی زندگی در خارج از ایران را در تنوع ریتم موثر می داند: «سازهای ضربی كه در گروه استفاده می كنیم بین موسیقی ایرانی و غربی مشترك هستند. دایره هایی كه به كار می گیریم، در موسیقی ایرانی وجود دارند و فقط فرم آنها عوض شده است. این سازها قابلیت كوك شدن دارند و روی پایه قرار می گیرند.
ریتم از موسیقی ایرانی دور نیست اگرچه كمتر به آن توجه شده است. ساز كوبه ای در گذشته بیشتر نقش همراه را داشت اما ما به آن اهمیت بیشتری می دهیم و كاركردی برابر با سازهای دیگر دارد.»
اگرچه متبسم و بقیه تجربه های جداگانه ای در همراهی با سازهای غیرایرانی داشته اند اما این تجربه تا به حال وارد گروه دستان نشده است. البته عمدی در كار نبوده و حسین بهروزی نیا می گوید: «قرار بود در این كنسرت هم از ساز سیتار استفاده كنیم كه متاسفانه به دلیل بعضی محدودیت ها این تغییر عملی نشد. اما در آینده تصمیم داریم از سازهای غیرایرانی هم در تركیب گروه استفاده كنیم.»
فعلاً در تركیب اصلی گروه تغییری ایجاد نمی شود. اگرچه اعضا دوست دارند كه سازهایی مثل نی یا سنتور را به اركستراسیون اضافه كنند. آنها می گویند: «افزایش تعداد نوازندگان برای ما مشكلاتی را به وجود می آورد. ما در هر تور یك ماه با هم هستیم، روز و شب را با هم می گذرانیم و عقایدمان یكی است، در حالی كه هر نوازنده ای كه اضافه می شود، نظر دیگری را با خود می آورد.» امشب باید پای برنامه گروه دستان بنشینیم و به قطعات تازه شان گوش دهیم، آنها حداقل اینقدر به مخاطب احترام می گذارند تا در هر كنسرت موسیقی تازه با آهنگ های جدید را به گوش او می رسانند، نه قطعاتی تكراری، نه برنامه ای كه تنها برای اعلام حضور باشد.

مرضیه رسولی

منبع : روزنامه شرق