نگاهی به مقوله اقتصاد در موسیقی ایران

مهمترین مشكلی كه در این سال ها هنر موسیقی با آن دست و پنجه نرم می كند، مشكل اقتصادی است كه در حقیقت به مشكل زیربنایی این هنر تبدیل شده است.
اگرچه از نیمه قرن ۲۰ تاكنون بسیاری از دولت ها به دلیل اتخاذ تدابیر مدیریتی بر حوزه موسیقی و اجرای طرح هایی جامع به منظور رونق بخشیدن به اقتصاد آن موفق به كسب درآمد های چشمگیری از فروش خدمات این شاخه هنری شده اند در ایران همچنان اقتصاد این رشته از هنر به دلیل موانع جدی روند كندی را طی كرده و تا رسیدن به سطح جهانی فاصله زیادی دارد.
موانعی چون تعداد اندك سالن ها روند طولانی صدور مجوز از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سطح نامطلوب اطلاع رسانی و تبلیغات هم اكنون رشد اقتصاد موسیقی را در ایران با سختی همراه كرده است. این در حالی است كه به گفته كارشناسان اقتصادی نقش تعیین كننده این شاخه از اقتصاد هنر در رشد اقتصاد كلان كشور انكارناپذیر بوده و در بحث درآمدزایی می تواند بسیار موثر عمل كند.
اقتصاد هنر نیز چون دیگر شاخه های اقتصاد در خلال عرضه و تقاضا شكل می گیرد و تحقق این امر، نیازمند سرمایه گذاری، تولید، توزیع و مصرف كالاهای هنری است. هم اكنون چنین نگاهی در سطح موسیقی در بسیاری از كشور های پیشرفته حاكم شده و تكنولوژی مدیریت بر این فضا به طور مناسب سایه افكنده است. این در حالی است كه نبود مدیریت بر حوزه موسیقی و اقتصاد آن در كشورهای توسعه نیافته و یا در حال توسعه به عنوان یك خلاء جدی وجود دارد.
نگاه ویژه ای كه در بسیاری از كشورها و از نیمه قرن ۲۰ تاكنون به این حوزه معطوف شده، آثار مناسب و قطعی را نیز در این بخش از هنر به دنبال داشته است چنانكه در این كشورها تقاضا برای خرید و استفاده از آثار هنری افزایش یافته و مبالغ زیادی ارز را متوجه اقتصاد آن كشورها می كند.
به رغم آنكه ایرانیان از گذشته دور هنر را شناخته و همواره با نشانه هایی از آن در ارتباط بودند اما چنین به نظر می رسد كه درآمدزایی از این بخش در دوره های مختلف مورد بی توجهی قرار گرفته است.
در ایران هنر در وجه معنوی آن مطرح بوده و نگاه سنتی به هنر محدوده تجمع سرمایه و بهره برداری ها را تنها در حد نیازهای معیشتی تعریف كرده است. چنانكه در فرهنگ ایرانی این دیدگاه كه هنرمند نباید متمول بوده نگاه اقتصادی به هنر داشته باشد، به طور جدی وجود دارد.
اگرچه برخی بر این باورند كه نگاه اقتصادی در حوزه هنر و موسیقی می تواند بسیاری از ارزش ها را از میان برده و به تولید آثار بازاری بینجامد اما به گفته كارشناسان حوزه موسیقی، هرچند نگاه صرف اقتصادی به هنر و موسیقی پیامد های مطلوبی را به دنبال ندارد اما زیرساخت های معنوی ای كه هنرمند با اتكا به آنها اقدام به خلق اثری می كند باعث ماندگاری و تكرار آن شده و این استمرار به خودی خود قابلیت درآمدزایی دارد.
خلق آثار هنری پرمخاطب بسیار مهم است و این كه پدیدآورنده اثر در خطی حركت كند كه ضمن حفظ ارزش های معنوی، پاسخگوی نیازهای مخاطب هم باشد از جایگاه ویژه ای در ارتقای سطح اقتصاد برخوردار است. رونق اقتصاد موسیقی و دیگر رشته های هنری علاوه بر آنكه در سطح كلان كشور به طور عمده موثر است در ابعاد دیگر اجتماعی نقش تعیین كننده ای را ایفا می كند چرا كه به واسطه رونق این عرصه زندگی معیشتی خالقان آثار هنری و دست اندركاران حوزه موسیقی نیز تحت تاثیر قرار می گیرد.
امنیت اقتصادی زمینه ساز تولد انگیزه های بیشتر در آفرینندگان آثار به شمار می رود. در صورتی كه فعالان این عرصه به لحاظ اقتصادی و اجتماعی در شرایط مناسبی قرار گیرند و دغدغه های كمتری را برای رفع نیازهای خود و خانواده هایشان در سر داشته باشند می توانند با فراغ خاطر به نوآوری و خلق آثاری بپردازند كه در جذب مخاطب موفق تر عمل كنند.
بر همین اساس می توان صراحتاً گفت كه هنرمند در تمامی رشته ها و از جمله موسیقی با اتكا به امنیت اقتصادی پله های رشد و ترقی را طی كرده و هم سو با شكوفایی اقتصاد كلان كشور گام برمی دارد. از سوی دیگر ركود اقتصاد موسیقی در ایران كه زائیده مجموعه ای از عوامل نامطلوب است بخش مهمی از اقتصاد هنر و در سطح كلان تر اقتصاد كشور را با نقصان هایی مواجه ساخته كه رفع آنها نیازمند اندیشیدن تدابیری همه جانبه از سوی متولیان و اطلاع رسانی در سطحی گسترده است. اگرچه امروزه گردش اطلاعات رونق زیادی یافته، به گونه ای كه به عقیده صاحب نظران می توان این برهه زمانی را عصر اطلاعات دانست اما دست اندركاران حوزه موسیقی نبود اطلاع رسانی و تبلیغات مناسب با اهداف این حوزه را از جمله مشكلاتی عنوان می كنند كه مانع از شكوفایی اقتصاد آن می شود.
با توجه به شرایط كنونی جامعه در هیچ عرصه ای نمی توان نقش تعیین كننده اطلاع رسانی را نادیده گرفت. مطبوعات و رسانه هایی چون رادیو و تلویزیون با ارائه اطلاعاتی درباره هر فعالیتی می توانند مردم را در جریان آن برنامه ها قرار داده و از چگونگی آنها مطلع سازند. این در حالی است كه در حال حاضر اطلاع رسانی و تبلیغات در حوزه موسیقی، ضعیف بوده و در حد مطلوب صورت نمی گیرد. گاه پس از پایان كنسرت ها برخی از علاقه مندان به حضور چنین ابراز می دارند كه به دلیل بی اطلاعی از برنامه اجرا شده، موفق به تهیه بلیت و شركت در برنامه نشده اند. بر همین اساس میزان گردش پول در این حوزه به مراتب كاهش یافته و از بازدهی اقتصادی و مطلوب كنسرت ها جلوگیری می كند.
با بررسی آمار و گزارش ها به سادگی می توان دریافت كه فعالیت های این حوزه در ایران بسیار كم رنگ تر از دیگر كشورها به ویژه كشورهای پیشرفته جهان به لحاظ اقتصادی است.
كارشناسان حوزه موسیقی دلیل این نقصان را كمبود امكاناتی می دانند كه باعث ایجاد تنگناهایی در عرصه اجرای كنسرت ها شده است. مكان برگزاری كنسرت موسیقی و یا هر برنامه هنری دیگری نقش مهمی در موفقیت آن دارد. هم اكنون به رغم آنكه شهرداری ها سالن هایی را برای برگزاری این گونه برنامه ها در اختیار دارند اما در مواردی از واگذاری سالن به هنرمندان متقاضی خودداری می كنند.
تالار حركت كه محل نخستین حضور هنرمندانی چون فرمان فتحعلیان و گروه آریان بود و در میان سالن هایی با گنجایش حدود ۴۰۰ نفر از شرایطی مناسب برخوردار بوده و بسیاری از نیازهای این عرصه را رفع می كرد امروز دیگر سكوت كرده است تنها به آن دلیل كه مسئولان شهرداری این سالن را متعلق به خود می دانستند نه فرهنگسرا ها. همچنین فرهنگسرا ها نیز كه به لحاظ فرهنگی و موقعیتی مكان مناسبی برای اجرای برنامه های موسیقی و حضور علاقه مندان محسوب می شوند، به روی بسیاری از متقاضیان اجرا بسته اند و هر از چندگاه صدای سازها و خوانندگان در آن می پیچد.
برخی از فعالان این رشته از دیگر مشكلات موجود در راه رونق حوزه موسیقی و به تبع آن اقتصاد این عرصه را طولانی بودن زمان صدور مجوز عنوان می كنند. چنانكه به گفته آنها با آنكه برای دریافت مجوز باید پیش از دو ماه از زمان اجرا اقدام كرد اما در بسیاری موارد نامشخص بودن تصمیم مسئولان برای صدور مجوز تا تنها چند روز مانده به برنامه تمامی اقدامات گروه را تحت تاثیر قرار می دهد. بر همین اساس در صورت صادر نشدن مجوز، ضرر مالی بسیاری به گروه وارد شده و نه تنها رشد اقتصادی این عرصه را مختل می كند بلكه صرف هزینه های بدون بهره ضررهای جدی را نیز به گروه و در سطح كلان تر به اقتصاد كلان وارد می كند.
در بحث تامین نیازهای اقتصادی هنرمندان و رونق اقتصاد موسیقی حقوق پدیدآورندگان آثار در ایران جای بررسی داشته و نیازمند حضور مراجع قانونی برای برخورد با متخلفانی است كه این اصل را نادیده می گیرند. از سوی دیگر فرهنگ سازی میان افراد جامعه به منظور رعایت این اصل از جایگاه ویژه ای برخوردار است چرا كه با كاهش تمایل افراد به تكثیر غیرقانونی آثار و استفاده از آنها بدون پرداختن حقوق پدیدآورندگان، زمینه های گردش پول را براساس قابلیت های سودآوری آن اثر فراهم می كند.
طی چند سال اخیر توزیع نوارهای كاست و لوح های فشرده موسیقی در بازار كه اغلب با قیمت مناسبی صورت می گیرد تا حدودی نیاز امكان استفاده قانونی علاقه مندان از كالاها را فراهم می كند. اما با این همه مشاهده می شود كه افراد بدون توجه به اهمیت رعایت قانون كپی رایت و بدون آنكه حتی تكثیر یك نوار كاست یا لوح فشرده را تخلف بدانند اقداماتی را در این رابطه انجام می دهند. بر همین اساس كارشناسان تاكید می كنند فرهنگ سازی و ارتقای سطح آگاهی افراد نسبت به جایگاه اقتصاد این حوزه در راستای پیشرفت كشور باید به طور جدی مورد توجه دست اندركاران قرار گیرد.

روزبه براتی

منبع : ایران ملودی