چشم انداز گاز در قرن 21

تقاضای جهانی انرژی در 25 سال آینده به دو برابر میزان كنونی خواهد رسید، در حالی كه میزان نیاز به گازطبیعی در همین مدت به سه برابر میزان كنونی افزایش خواهد یافت. سهم مجموعه نفت و گاز در سال 2030،66 درصد از كل انرژی خواهد بود و سهم نفت از میزان 40 درصد كنونی به 38 درصد كاهش و سهم گاز از 23 درصد كنونی به 28 درصد افزایش خواهد یافت.
با پیشرفت فناوری، صادرات گاز كه در سال های گذشته به كشورهای همسایه كشور صاحب مخازن نفت محدود بوده است، به كشورهای منطقه و دوردست، توسعه خواهد یافت. نظام كنونی قیمت گذاری گاز نیز شفاف خواهد شد و در شرایط مطلوب تری قرار خواهد گرفت.

دامنه مصرف گاز طبیعی
گازطبیعی از صدها سال پیش، ماده ای بسیار مفید در تمام بخش ها شناخته شده است. چینی ها از سال ها پیش مهار كردن انرژی موجود در گازطبیعی را كشف كردند. در ابتدا گاز بیشتر برای روشنایی چراغ های خیابان و به طور پراكنده در خانه ها استفاده می شد. با پیشرفت فناوری در پخش و توزیع گازطبیعی، از این ماده در جاهایی تصورناپذیر استفاده شد. كاربردهای این سوخت فسیلی فراوان و متعدد است؛ به گونه ای كه تهیه فهرستی كامل از آن بسیار دشوار است. استفاده های جدید هم برای آن تمام مدت در حال كشف است. با توجه به ارتباط مستقیم رشد جمعیت و توسعه صنعتی با افزایش مصرف انرژی، جهان در پنجاه سال آینده چگونه خواهد بود؟
اداره اطلاعات انرژی در گزارش سالیانه انرژی در سال 2002 تخمین زده است كه تقاضای گازطبیعی در كشوری مانند آمریكا می تواند 32 تا 35 تریلیون فوت مكعب در سال 2020 باشد. این میزان مصرف، نسبت به سطح تقاضا در سال 2000، 40 و 54 درصد افزایش دارد.
پیش بینی می شود كه میزان تقاضا برای تمام منابع انرژی از جمله زغال سنگ، نفت، برق، گازطبیعی و انرژی تجدیدپذیر به بالاترین حد افزایش یابد. با پیش بینی اداره اطلاعات انرژی در 20 سال آینده، سالانه 2درصد افزایش تقاضا خواهیم داشت. با آن كه پیش بینی های آژانس های اطلاع رسانی در زمینه تقاضای فزاینده گازطبیعی متفاوت است، اما همه آنها درباره این مسئله وحدت نظر دارند كه تقاضای گازطبیعی در آینده ای نزدیك در حال افزایش خواهد بود. تجزیه و تحلیل تقاضای گازطبیعی براساس پیش بینی های اداره اطلاعات انرژی در سال 2002 پایه ریزی شده است. دلایل بسیاری برای افزایش طولانی مدت تقاضای گازطبیعی وجود دارد. براساس پیش بینی ها، تقاضا برای تمام انواع انرژی، به جز انرژی اتمی و هیدروژنی در 20 سال آینده افزایش می یابد. رشد اقتصاد و جمعیت در آینده، می تواند یكی از دلایل این افزایش ناگهانی باشد.
• گازطبیعی چه مصارفی دارد؟
از جمله مصارف گازطبیعی می توان به موارد زیر اشاره كرد:
• مصارف مسكونی
• مصارف تجاری
• مصارف صنعتی
• گازطبیعی در بخش حمل و نقل
• تولید برق با استفاده از گازطبیعی

چه عواملی بر تقاضای گازطبیعی تأثیر می گذارند؟
گازطبیعی از نظر بسیاری، مهم ترین منبع انرژی در آینده است. فراوانی گازطبیعی در جهان كه ارزش آن به دلیل فواید زیست محیطی بی شمار، نسبت به دیگر منابع انرژی چند برابر شده است، كاربردهای متعددی در تمام بخش ها دارد و در تقاضا برای انرژی نقش مهمی ایفا می كند.

• عوامل تأثیرگذار بر تقاضای كوتاه مدت
تقاضای گازطبیعی به میزان زیادی ادواری است و به دوره ای از سال و تغییرات فصلی بستگی دارد. در ماه های سرد زمستان، بیشترین تقاضا و در ماه های گرم تابستان، كمترین تقاضا برای گازطبیعی وجود دارد. اولین گرداننده این چرخه اولیه از تقاضا برای گازطبیعی، نیاز گرمازایی در مصارف مسكونی و تجاری است.
. عوامل تاثیرگذار بر تقاضای بلند مدت
در حالی كه عوامل كوتاه مدت می تواند به طور عمده بر تقاضا برای گازطبیعی تاثیر بگذارد، این عوامل تقاضای بلند مدت است كه گرایش های اولیه برای استفاده از گازطبیعی را در آینده منعكس خواهد كرد. به همین منظور، تجزیه و تحلیل عواملی كه بر تقاضای بلند مدت گازطبیعی تاثیر می گذارد، بسیار سودمند است، زیرا تقاضای گازطبیعی به وسیله هر بخش را می سنجد؛ اگر چه دانستن كاربردهای استفاده از گازطبیعی در بخش های مختلف نیز بی فایده نیست. تجزیه و تحلیل عوامل تاثیرگذار بر تقاضای بلند مدت در تمام بخش ها بسیار پیچیده است. تقاضای واقعی برای هر منبع انرژی بر تعداد مختلفی از عوامل مرتبط به هم استوار است و پیش بینی چگونگی تركیب این عوامل برای شكل دادن به تقاضای كلی دشوار است.
اداره اطلاعات انرژی پیش بینی می كند كه تقاضای انرژی برای مصارف مسكونی تا سال 2020 حدود یك درصد افزایش یابد. پیش بینی می شود كه مصارف مسكونی گازطبیعی حدود 9/0 درصد در سال آینده افزایش داشته باشد كه به این ترتیب از سال 2000 تا 2020 حدود 22 درصد افزایش مصرف خواهد داشت. بنابراین، مصارف مسكونی گازطبیعی تا سال2020حدود22 درصد افزایش می یابد. احتمالاً مهم ترین محرك طولانی مدت برای تقاضای گاز در بخش مسكونی، كاربردهای گرمایشی در آینده است. در سال های 1991 تا 1999حدود 66 درصد از خانه های جدید و 50 درصد از ساختمان های چند خانوار، برای گرمازایی از گازطبیعی استفاده می كردند. در سال2001حدود70 درصد از خانه های تك خانوار از گازطبیعی استفاده می كردند. از آنجاكه خانه های جدید ساخته شده در حال افزایش بودند، بازده فزاینده بخاری های گازسوزی كه این خانه ها را گرم كنند، میزان فوت مربع انرژی برای گرمازایی را تعدیل می كند. اداره اطلاعات انرژی پیش بینی می كند كه تقاضای انرژی در بخش تجاری به طور متوسط سالیانه 7/1 درصد تا سال 2020 افزایش یابد. این همان میزانی است كه حداقل سقف تجاری در طول این مدت افزایش خواهد یافت. گازطبیعی اخیرا 20 درصد از انرژی مصرفی در بخش تجاری را تامین كرده است و پیش بینی می شود كه این نسبت تا سال 2020 ثابت بماند.
• تغییر ساختار صنعت گازطبیعی
تغییر ساختار گازطبیعی در بازارهای جزئی و كلی ممكن است بر تقاضای مسكونی و تجاری گازطبیعی تاثیر بگذارد. تحقیقات نشان می دهد كه قیمت گازطبیعی به طور جزئی در این چارچوب زمانی روبه افزایش است. اگرچه محدودیت زدایی از بازار گازطبیعی و رقابت ایجاد شده در صنعت برای مصرف كنندگان جزئی ممكن است قیمت گازطبیعی را در دراز مدت كاهش دهد، پیش بینی می شود كه قیمت های گازطبیعی برای تولید نیرو و برق نسبت به قیمت آن برای مصرف كنندگان مسكونی و تجاری افزایش یابد، كه ممكن است سبب افزایش جزئی قیمت برق شود و گازطبیعی را برای مصرف كنندگان مسكونی سوخت مناسب تری سازد.

جمعیت شناسی و مراكز جمعیت
میزان متغیر جمعیت بر تقاضای گازطبیعی تاثیر می گذارد. براساس تحقیقات، جمعیت كلی رو به افزایش است. از آن جا كه دمای كره زمین رو به افزایش است، نیاز به سرمازایی افزایش و تقاضا برای گرما كاهش می یابد. از سوی دیگر، در اغلب شهرها از برق برای تولید سرما استفاده می شود كه ممكن است تقاضا برای گازطبیعی در این بخش ها كاهش یابد، اگر چه با پیشرفت تولید، توزیع و فناوری سرمازایی، مصرف كنندگان مسكونی از گازطبیعی برای رفع نیاز های برقشان استفاده می كنند. از آن جاكه تولد نوزاد در جمعیت شناسی روبه افزایش است، پیش بینی می شود كه نیاز برای گرمازایی در فصل سرد ونیاز برای سرمازایی در فصل های گرم روبه افزایش باشد؛ بنابراین، تقاضا برای برق و گازطبیعی افزایش خواهد یافت.در حالی كه فواید اولیه در كاربردهای مؤثر انرژی در بخش های مسكونی و تجاری شناخته شده است و بازده كلی انرژی به طور مستقیم از منبع اندازه گیری می شود، گازطبیعی تا هنگام رسیدن به دست مصرف كننده نهایی، میزان اندكی از انرژی خود را از دست می دهد اما اگر انرژی نیروی برق را از نقطه تولید تا پریز روی دیوار اندازه گیری كنیم، بازده كمتری نسبت به گاز دارد. در واقع فقط حدود 27 درصد از انرژی برق تولید شده در زمان رسیدن به منازل قابل استفاده است. بنابراین، در حالی كه ممكن است یك دستگاه برقی هنگام استفاده از نیروی برق دریافتی از پریز روی دیوار بازده بسیار بالایی داشته باشد، اما جانشین انرژی تلف شده از نقطه تولید و در راه حمل و نقل نخواهد شد؛ به دلیل این كه گازطبیعی از نقطه تولید تا رسیدن به خانه شما انرژی تلف شده بسیار كمی دارد.
• پیشرفت های فناوری
اخیرا درصد بالایی از انرژی استفاده شده بخش تجاری به شكل نیروی برق بوده است. بسیاری از وسایل خانگی معمولی فقط می توانند با نیروی برق كار كنند،پیشرفت در فناوری گازطبیعی ارائه وسایل گازسوز است كه با وسایل برقی رقابت كند تقاضای گازطبیعی را افزایش دهد.
• تقاضای صنعتی
اداره اطلاعات انرژی تخمین می زند كه تقاضای انرژی صنعتی سالانه 1/1 درصد تا سال 2020 افزایش یابد. این ممكن است رشد كمی به نظر برسد، اما نشان دهنده نیازهای انرژی برای هر دو صنایع تولید انرژی متمركز (كه ممكن است كاهش یابد) و صنایع تولیدی انرژی غیرمتمركز (كه ممكن است افزایش یابد) است. تقاضای صنعتی حدود 40 درصد از تقاضای كل گازطبیعی را تشكیل می دهد كه نسبت به بخش های دیگر، بالاترین میزان را دارد.اولین نیرویی كه در شكل گیری تقاضا برای گازطبیعی و دیگر منابع انرژی در بخش صنعتی مؤثر است، حركت از روند تولید انرژی متمركز به روند تولید انرژی كمترمتمركز است و پیش بینی می شود كه تقاضای انرژی در بخش صنعتی افزایش یابد.
• اقتصاد بخش صنعتی
بخش صنعتی دوره تثبیت را از سر می گذراند كه پیش بینی می شود تا آینده به طول انجامد. شركت های صنعتی با سرعت یكسانی درهم ادغام می شوند و سناریوی بازار كه در آن قیمت ها روبه كاهش و بازده در حال افزایش است، بسیار مهم شده است. این مسئله می تواند سبب افزایش تقاضا برای وسایل گازسوز در منطقه و در نتیجه جانشین مراحل اتلاف انرژی شود. یك مثال از این مسئله، شهرت گازطبیعی در تولید بخار است. سیستم های تركیب شده انرژی و گرما با سوخت گاز و دیگ های بخار گازسوز می تواند بسیار موثر و ارزان تر از دیگ های بخار قدیمی باشد كه با سوخت زغال سنگ و نفت كارمی كردند. این مسئله اگر براساس بازده انرژی پایه اندازه گیری شود،به طوركامل صادق است، اگرچه جانشینی این دستگاه صنعتی قدیمی با دستگاه های گازسوز جدید، به سرمایه گذاری هنگفت نیاز داردكه ممكن است در برخی موقعیت ها ناممكن باشد.

دیگر عوامل موثر بر تقاضای بلند مدت
• پیشرفت های فناوری
• تغییر پذیری و سرمایه گذاری كلان
• نگرانی های زیست محیطی
• بازده
در حال حاضر، بالاترین میزان تولید سالیانه، همچنین صادرات گازطبیعی از طریق خطوط لوله متعلق به روسیه و بیشترین مصرف سالیانه گازطبیعی متعلق به آمریكاست. پیش بینی می شود كه اروپای شرقی، آسیای شمالی و خاورمیانه، تولید كنندگان اصلی و اروپای مركزی و غربی و آسیای شرقی و جنوبی، بازارهای مصرف گاز از طریق خطوط لوله در سال های آینده باشند. كشور ما از نظر تولید و مصرف در رده های بالای جهانی قرار دارد. از نظر صادرات گاز در ردیف سیزدهم تا شانزدهم و از نظر واردات گاز در ردیف هیجدهم جهانی است.
سیاست های توسعه ای آینده گاز كشور برمبنای سه محور اساسی
• توسعه گازرسانی در داخل كشور، به منظور جانشینی هر چه بیشتر گازطبیعی با سایر سوخت های فسیلی؛
• تامین گاز برای تزریق در میدان های نفتی به منظور صیانت هر چه بیشتر از مخازن نفت؛
• حضور در بازارهای جهانی و صدور گاز به سایر كشورها.
در احداث شبكه های گازرسانی در داخل كشور و تأمین نیازهای داخلی، اولویت با تامین مصارف نیروگاهی، صنایع بزرگ، سایر صنایع و مصارف عمده تجاری و عمومی، مصارف حمل ونقل و در نهایت تامین سوخت مورد نیاز برای گرمایش است. بر این مبنا مشخص می شود كه تامین سوخت و خوراك صنایع پتروشیمی، دارای جایگاهی ویژه نزد شركت ملی گاز ایران است.شركت ملی گاز همچنین سیاست افزایش ضریب اطمینان تأمین گاز را از طریق ایجاد شبكه های گاز در مسیرهای مختلف و اجرای پروژه های مخازن زیرزمینی گاز، ایجاد مراكز كنترل و دیسپچینگ ملی و منطقه ای گاز در سرلوحه كار خود قرار داده است.برای سال های باقی مانده تا آخر برنامه چهارم، پیش بینی شده است كه با احداث و بهره برداری از پالایشگاه های گاز ایلام، بیدبلند، پارسیان و تعدادی از فازهای میدان پارس جنوبی، ظرفیت پالایش كشور به میزان 250 میلیون مترمكعب در روز افزایش یابد و به حدود 570 میلیون مترمكعب در روز برسد. ضمن آن كه در كنار بیشتر این پالایشگاه ها، ایجاد تاسیسات پتروشیمی و تامین خوراك و سوخت آنها از طریق پالایشگاه های یاد شده، پیش بینی شده است.
تاكنون خطوط انتقال چهارم سراسری گاز به طول 1080 كیلومتر، خطوط پنجم و ششم سراسری گاز هر یك به طول 500 كیلومتر و خط انتقال هشتم به طول 1050 كیلومتر احداث شده و به علاوه اجرای دو خط سراسری هفتم به طول 1000 كیلومتر و خط دوم شمال شرق به سمت غرب به طول 800 كیلومتر پس از مطالعه به مرحله اجرا و بهره برداری خواهد رسید و با احداث سایر خطوط فرعی فشار قوی، كل خطوط انتقال گاز كشور افزون بر 30 هزار كیلومتر خواهد شد. طول شبكه توزیع گاز كشور با افزایش حدود 40هزار كیلومتر، به رقمی بیش از 130هزار كیلومتر و جمعیت تحت پوشش مصرف گاز به 50 میلیون نفر خواهد رسید كه 95 درصد جمیعت شهری را زیر پوشش خواهد داشت.اجرای این طرح های مهم در شركت ملی گاز ایران، به سرمایه گذاری10 میلیارد دلاری در بخش های مختلف نیاز دارد كه اگر سرمایه گذاری های پیش بینی شده برای شركت ملی نفت ایران در پالایشگاه های گاز كه اغلب مربوط به میدان بزرگ پارس جنوبی است، به علاوه تاسیسات بالادستی و تولید گاز به آن افزوده شود، این رقم به بیش از سه برابر مبلغ یاد شده، افزایش خواهد یافت.
مجموعه اقدام های یاد شده، سهم گاز در سبد مصرف انرژی های فسیلی كشور را به حدود 70 درصد افزایش خواهد داد. به علاوه، سهم مصارف صنعتی و نیروگاه ها را كه در سال جاری حدود 65 درصد است، به بیش از 71درصد خواهد رساند. پیش بینی شده است كه سهم مصارف مربوط به پتروشیمی از میزان سالانه 4 میلیارد مترمكعب گاز در شرایط كنونی به 33 میل

منبع : نمایشگاه بین‌المللی