درباره میرهاشم محدث

-میرهاشم محدث
- متولد دوم خرداد ۱۳۳۱ تهران
- تحصیلات ابتدایی و متوسط در دبستان و دبیرستان جعفری اسلامی
- اخذ دیپلم طبیعی ازدبیرستان مروی ۱۳۴۹
- اخذ لیسانس زیست شناسی از مدرسه عالی علوم اراك ۱۳۵۴
- اخذ فوق لیسانس كتابداری اطلاع رسانی از دانشگاه تهران ۱۳۷۹
- كارشناس كتابهای مرجع مؤسسه لغتنامه دهخدا از ۱۳۶۳ تاكنون
- تصحیح و چاپ حدود چهل جلدكتاب از متون مهم تاریخی فارسی همچون:
- مرآهٔ الشرق تألیف جیمز مرداك
- خلد برین (بخش صفویه) تألیف محمد یوسف واله اصفهانی قزوینی
- آتشكده آذر (بخش دوم) تألیف لطفعلی بیك آذر بیگدلی
- تقویم التواریخ، تألیف حاجی خلیفه چلبی
- مشكوهٔ المسافرین (سفرنامه تبریز - عتبات)، تألیف علی اكبر مشكوهٔ السلطان
- یوسف و زلیخا، سروده شهاب ترشیزی
- فهرس التواریخ، تألیف رضا قلی خان هدایت
- مجمع النفایس، تألیف سراج الدین علی خان آرزو
- صحف ابراهیم، تألیف علی ابراهیم خان خلیل بنارلی
- نظام التواریخ، تألیف قاضی ناصرالدین بیضاوی
- نجوم السماء فی تذكرهٔ العلما، تألیف محمدعلی آزادكشمیری
- گلشن محمود، تألیف محمود میرزاقاجار
هنوز كسانی در ایران هستند كه با شور و عشق، عمرشان را صرف تصحیح متونی می كنند كه از پدران ما به یادگار مانده است. اما متأسفانه آنان به فراموشی سپرده شده و در گوشه كتابخانه ها نگهداری می شوند. این آثار شناسنامه و هویت ملت ما است و با چاپ هر كدام از آنها ستون ها و پایه های تمدن ایرانی و اسلامی استوارتر می شود. استاد میرهاشم محدث یكی ازكسانی است كه ۳۰ سال از عمر گرانبهای خود را فقط و فقط صرف تصحیح متون كرده و در این راه، با تصحیح متون پراهمیت تاریخی، به فرهنگ جامعه خود خدمت كرده است.
میرهاشم محدث در دومین روز از ماه خرداد سال ۱۳۳۱ در خانواده ای فرهنگی در پاچنار تهران به دنیا آمد. خاندان او همه عالمان دین و ادب بوده اند. پدرش استاد فقید دانشكده های ادبیات و الهیات دانشگاه تهران دكتر میرجلال الدین محدث ارموی و دایی هایش جلال آل احمد و شمس آل احمد و دایی مادرش علامه فقید شیخ آقا بزرگ طهرانی مؤلف بزرگترین كتابنامه تشیع الذریعه هستند. پدر بزرگش مرحوم آیت الله حاج سیداحمد آقای طالقانی آل احمد كه از زاهدترین افراد روزگار و امام جماعت مسجد پاچنار و برادر بزرگترش دكتر علی محدث است كه وی نیز از مصححین كوشا و موفق است. وی این توفیق را یافت كه به نحو احسن بار امانتی راكه به او منتقل شده است به دوش بكشد. ولی خودش معتقد است كه فقط لطف خدا در این راه كمك او بوده است. دوران دبستان و دبیرستان را در مدرسه جعفری اسلامی گذراند و بنا به سفارش پدرش كه مایل نبود پسرانش وارد وادی ادبیات شوند به ناچار در رشته طبیعی دیپلم گرفت و پس از اخذ لیسانس زیست شناسی یكسره به وادی تصحیح روی آورد. كارآموزی این هنر را در محضر پدرش كه از بزرگترین و نام آورترین مصححین زمان خود بود فراگرفت و در تصحیح كتاب هایی كه آن مرحوم از سال ۱۳۵۰ به بعد چاپ كرد كمك اصلی ایشان بود. فهرست كتاب های حكمت اسلام و النقض و شرح فارسی شهاب الاخبار را هم او استخراج كرد. تلمذ نزد پدر و همت والای میرهاشم محدث، سبب شده است كه وی یكی از سرآمدان تصحیح در دوره خود باشد و بتواند حدود چهل جلد كتاب از متون مهم تاریخی فارسی را تصحیح كند.
▪ از مهم ترین این كتاب ها می توان به موارد زیر اشاره كرد:
ظهور تیمور تألیف عباس اقبال آشتیانی، مكاتبات ایران و انگلیس (درباره پناهندگی فرهاد میرزا قاجار به آن سفارت، آثار تاریخی طهران (اماكن متبركه) تألیف سیدمحمد تقی مصطفوی كاشانی، تاریخ قزلباش، مجمع الانساب (بخش دوم) تألیف محمد بن علی بن محمد شبانكاره ای، تطبیق لغات جغرافیای قدیم و جدید ایران تألیف محمدحسن خان اعتمادالسلطنه، انیس المؤمنین تألیف محمد بن اسحاق بن محمد حموی، مرآهٔ الشرق تألیف جیمز مرداك، آثار احمدی تألیف احمدبن تاج الدین حسن استرآبادی، تاریخ مختصر ادبیات ایران تألیف عباس اقبال آشتیانی، تذكرهٔ خاوری تألیف میرزا فضل الله خاوری شیرازی و...
آثار تصحیح شده توسط استاد محدث را می توان در بخش های تاریخ اسلام، تاریخ جغرافیای ایران، تذكره ها و تواریخ عمومی طبقه بندی كرد.
میرهاشم محدث یكی از سعادت های زندگیش را همنشینی و شاگردی استادانی می داند كه همه مایه افتخار ایران هستند. در سال۱۳۶۲ وی به عنوان كتابدار در مؤسسه لغتنامه دهخدا استخدام شد و از محضر استادان بزرگی چون دكتر سیدجعفر شهیدی و دكتر سیدمحمد دبیرسیاقی تاكنون بهره مند شده است. محدث در ترجمه جلد اول معجم البلدان همكار مستقیم دكتر علینقی منزوی بود و دو كتاب با همكاری استاد فقید دكتر عبدالحسین نوایی چاپ كرده است. او تاكنون در بیش از ده كنگره و سمینار داخلی شركت كرده و سخنرانی ایراد نموده است.
همان طور كه پیش از این گفته ذكر شد حوزه كار میرهاشم محدث فقط تاریخ اسلام و ایران است. در زمینه تاریخ اسلام او موفق به چاپ آثار احمدی و تفسیر سوره یوسف و انیس المؤمنین شده است. آثار احمدی كتابی است تألیف احمدبن تاج الدین حسن استرآبادی از علمای قرن دهم كه فقط به زندگی پیامبر گرامی اسلام (ص) پرداخته است. انیس المؤمنین هم كتابی است تألیف محمدبن اسحاق بن محمد حموی كه در سال۹۳۸ تألیف شده و موضوع آن تاریخ چهارده معصوم است. روش كار حموی این گونه است كه پس از یك بند كه به اطلاعات فردی آن امام می پردازد، فصلی به تاریخ زندگی ایشان اختصاص می دهد كه به اهمیت آن می افزاید. از جمله در شرح احوال حضرت امام جعفر صادق (ع) وقتی تاریخ زندگی آن امام همام را می نویسد حدود هفتاد صفحه فقط به قیام ابومسلم خراسانی می پردازد. روی هم رفته این متن یكی از متون خوب تاریخی است و در زمینه قیام هایی كه علیه امویان و عباسیان شده یكی از مأخذ هم است. قیام هایی همچون قیام سلیمان بن صرد خزاعی،مختار، صالح بن مسرح، شبیب بن یزید، شوذب خارجی، ابومسلم خراسانی و فتوای محقق كركی در لعن ابومسلم و سوزاندن قبر او، خروج سنباد مجوسی، خروج مقنع، قیام بابك خرم دین و قیام احمد بن نصر خزاعی. خوشبختانه چاپ دوم این كتاب با حروفچینی جدید و مقابله با یك نسخه كه بعد از چاپ اول به دست آمد به زودی منتشر خواهد شد. تفسیر سوره یوسف هم تألیف علی بن علی نجار شوشتری است كه از شاگردان محدث جزایری بوده است.
در زمینه تاریخ جغرافیایی میرهاشم محدث موفق شده ۶جلد كتاب به چاپ برساند كه مرآهٔ البلدان و ترجمه آثار البلاد از مهم ترین آن ها است. مرآهٔ البلدان كه مهم ترین كتاب جغرافیای تاریخی مربوط به شهرها و دهات ایران است و با همكاری دكتر عبدالحسین نوایی در سال ۱۳۶۹ در سه جلد توسط انتشارات دانشگاه تهران چاپ شده است. مقدمه عالمانه دكتر نوایی و فهرست های نه گانه ای كه محدث برای این كتاب استخراج كرده اند بیان كردنی است. كتاب مهم دیگری كه ایشان همت به چاپ آن كرده اند ترجمه آثار البلاد زكریای قزوینی است كه از مهم ترین منابع جغرافیای تاریخی است بخصوص كه جهانگیر میرزا قاجار مترجم آن اطلاعاتی هم به كتاب افزوده است.
تذكره ها هم یكی از موضوعاتی است كه استاد محدث تاكنون توانسته اند هفت تذكره را تصحیح عالمانه كرده و به چاپ برسانند. یكی از این تذكره ها آتشكده،آذر است كه نیمی از این تذكره قبلاً توسط استاد فقید دكتر سیدحسن سادات ناصری بدون فهرست چاپ شده بود. نیمه دیگر آن را هم محدث به طور شایسته ای چاپ كرده و فهرست های نیمه نخست را استخراج و به این جلد ضمیمه كرده است. یكی دیگر از تذكره ها نجوم السماء است كه اختصاص به معرفی علمای دینی ایران در قرون یازدهم و دوازدهم و سیزدهم دارد. صحف ابراهیم و مجمع النفایس هم دو تذكره ای هستند كه با تعلیقاتی به اندازه متن اخیراً توسط میرهاشم محدث منتشر شده است.
اما بیشترین آثاری كه توسط ایشان تاكنون تصحیح و چاپ شده تواریخ عمومی ایران هستند. كتاب هایی مانند مجمع الانساب شبانكاره ای، نظام التواریخ قاضی بیضاوی، خلدبرین كه تاكنون ایشان توانسته اند دو جلد آن را چاپ كنند و جلد سوم كه تاریخ مغول است مدتی است آماده چاپ است. قسمت تیموریان و تركمانان خلدبرین شامل پیشگفتاری از خاورشناس معروف ویلم فلور است. این دانشمند نوشته است: «محدث نیاز چندانی به معرفی شدن ندارد. او پس از تصحیح و منتشر كردن كتاب كوچك ولی با ارزش تاریخ قزلباشان همه ما را مدیون خود كرد.»كتاب آخری را كه محدث زیر چاپ دارد لب التواریخ یحیی بن عبداللطیف قزوینی است كه تاریخ عمومی ایران است. یكی از ویژگی های ارزشمند كار محدث ارائه فهرست های دقیق است. وی معتقد است كه استخراج فهرست های ارزنده و دقیق برای هر كتاب كمك فراوانی به خواننده می كند. به همین خاطر برای مرآهٔ البلدان ۹ فهرست استخراج كرده كه خود فهرست ها سیصد و پنجاه صفحه شده. او می گوید پس از چاپ این كتاب یكی از استادان دانشگاه كه سال ها درباره زمین لرزه ها و آتشفشان های ایران تحقیق می كرده این فهرست ها را ستوده و گفته اگر این فهرست ها نبود من باید هر سه هزار صفحه این كتاب را می خواندم اما اكنون به راحتی و در عرض چند ثانیه به خواسته ام رسیدم. محدث با استخراج فهرست های كامپیوتری بسیار مخالف است و می گوید: اگرچه استخراج دستی فهرست، وقت و خستگی بیشتری می برد اما قابل اعتمادتر است.
محدث در تصحیح روش خاصی را پیروی می كند و اعتقاد دارد پاورقی و تعلیقات اضافی نه تنها چیزی به ارزش كتاب نمی افزاید بلكه گاهی موجب بی اعتباری كار می شود. او در مجمع الانساب و خلدبرین هیچگونه پاورقی یا توضیحی ارائه نداده اما در تقویم التواریخ یا صحف ابراهیم یا مجمع النفایس بیشتر از متن كتاب تعلیقات افزوده. در لب التواریخ هم تا آنجا كه لازم بوده در پاورقی توضیحات نوشته. او معتقد است عصر ما عصر چكیده نویسی است نه روده درازی! از كار استادان مصحح نسل اول معتقد به شیوه مرحوم عباس اقبال و استاد ایرج افشار است و می گوید مردم دیگر حوصله خواندن شرح را ندارند و به قول استاد احمد منزوی اشاره می كند كه عصر تعلیقه نویسی دیگر تمام شده.
محدث با پشتكارش تاكنون توانسته یك تنه این همه خدمت كند. او همیشه در زندگی آیه «الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا »را سرمشق خود داشته و به كسانی هم كه می خواهند در هركاری موفق باشند سفارش می كند كه باید استقامت و پشتكار داشته باشند. بدون شك در آینده هم با همتی كه او دارد بتواند آثار گرانبهایی را به ایران و ایرانیان ارزانی دارد.
میرهاشم محدث تاكنون جز تحقیق به كار دیگری نپرداخته. هیچگاه دنبال پست و مقام و مدرك دانشگاهی نبوده و تاكنون هیچ جایزه ای هم به او نداده اند اما او هرگز لحظه ای به این مسأله فكر نكرده و در پنجاه و پنج سالگی در انزوا به زندگی درویشی قناعت كرده و همچنان برای اعتلای ایران، پرتوان و پركار است. او موفقیت هایش را مرهون همسر بزرگوار و فرزندانش می داند. در پایان این مجال اندك باید گفت از آنجا كه مصححان برجسته و پركاری چون استاد میرهاشم محدث در جامعه انگشت شمارند برعهده منتقدان اهل فرهنگ و نهادهای فرهنگی است كه با معرفی و بررسی آثار وی به قدردانی و دلجویی از او و امثال او بپردازند.

محمد مفتاحی

منبع : روزنامه ایران