تب دره ریفت

بیماری ویروسی تب دره ریفت ، كه از مهمترین بیماریهای مشترك بین انسان و دام می باشد در میان دامها و جمعیت انسانی شایع و باعث بیماری و تلفات قابل توجهی در بین افراد و دامها شده است . بیماری تب دره ریفت ، بیشتر یك بیماری منتقله توسط پشه ها ، بخصوص پشه های آئدس ( Aedes Spp ) و كولكس پایپینز ( Culex Pipiens ) محسوب می گردد و چون این پشه ها در همه نقاط جهان از جمله ایران یافت می شوند و توسط باد دهها كیلومتر می توانند جابجا شوند احتمال شیوع آن ، در سایر نقاط جهان نیز وجود دارد .
با وجود این اكنون در حدود یك قرن از زمان مشاهده و شناسایی بیماری تب دره ریفت در دامها و ساكنین قاره آفریقا می گذرد اما این اولین بار است كه این بیماری در خارج از قاره آفریقا ، باعث همه گیری و تلفات انسانی و دامی می گردد . آیا با گذر بیماری از مرزهای طبیعی خود و شیوع آن در خارج قاره آفریقا و نزدیكتر شدن آن به مرزهای كشور ما ، احتمال انتقال بیماری به ایران وجود دارد ؟ اگر این امكان وجود دارد چگونه می توانیم از ورود این بیماری به كشورمان جلوگیری كنیم ؟
● تاریخچه و اپیدمیولوژی بیماری :
این بیماری نام خود را از دره ریفت آفریقا گرفته است . دره ریفت در قلب آفریقا ، در شمال از كشور سودان شروع شده و بعد از گذر از كشورهای اوگاندا و كنیا وارد كشور تانزانیا شده و در آن كشور خاتمه می یابد . همه گیریهای تب دره ریفت از سال ۱۹۱۰ م . ، بصورت دوره ای ، در دامها و ساكنین این دره اتفاق افتاده است .
با اینهمه همه گیریهایی نیز در خارج دره ریفت از جمله نواحی مرتعی شرق و جنوب آفریقا اتفاق افتاده است كه همگی با بارندگیهای شدید و مداوم یا تغییر در اكولوژی منطقه و در نتیجه تكثیر و افزایش پشه های ناقل ربط داده شده اند . همه گیریهای بیماری در دوره های ۵ الی ۲۰ ساله و گاهی سی ساله اتفاق می افتد بنابراین گاهی خاموشی طولانی مدت بیماری ، باعث ظن ریشه كنی بیماری در منطقه می گردد .
د ركشور كنیا همه گیریهای انسانی ، همیشه با همه گیریهای دامی مرتبط بوده است . همه گیری این بیماری در دامها ، خسارات اقتصادی سنگینی به صنعت دامداری وارد می كند . همه گیری بیماری در سال ۱۹۵۰ و ۱۹۵۱ م . باعث تلفات حدود /۰۰۰/۱۰۰ راس گوسفند در كشور كنیا گردید . در سال ۱۹۷۷ این بیماری حدود /۰۰۰/۲۰۰ نفر از مردم ساكن دلتای رودخانه نیل در مصر را مبتلا نمود كه از این تعداد حداقل ۵۹۸ نفر فوت كردند . علت شیوع بیماری در مصر ، ایجاد سد بزرگ آسوان در سالهای ۱۹۷۰ الی ۱۹۷۷ و تغییرات اكولوژیكی حاصل از آن و تكثیر شدید ناقلین بیماری ، مشخص گردید .
منبع دقیق آلودگی در این كشور ،‌هنوز مشخص نشده است اما ورود افراد مبتلا ، حمل دامهای آلوده از طریق رودخانه نیل ، ورود پشه های آلوده توسط هواپیما و انتقال پشه های آلوده توسط باد از كشور سودان ، مواردی است كه مورد سوء ظن قرار گرفته است . همه گیری بیماری در موریتانی در سال ۱۹۸۷ نیز ، به ایجاد سد روی رودخانه سنگال ارتباط داده شد .
آلودگی ممتد در افریقا در مناطق محدودی دیده میشود كه در این مناطق همه ساله آلودگی در نشخواركنندگان مشاهده می گردد و این موضوع می تواند نحوه بقای ویروس در محیط را مشخص نماید . نقطه دیگری كه درباره بقای ویروس در محیط تذكر آن لازم است بیولوژی خاص بعضی از پشه های آئدس است . تخم این پشه ها می تواند حتی برای چندین سال در محیط و خاك خشك زنده باقی بماند .
در واقع دوره ای از خشكی برای تفریخ این تخمها ضروری است . این پشه ها تخمهای خود را در مناطق مرطوب می گذارند و هنگامی كه سیلابها راه می افتند و بارندگیهای مداوم صورت می گیرد این تخمها به پشه تبدیل شده و به شدت تكثیر می یابند . ویروس تب دره ریفت از طریق تخم از پشه های بالغ بعضی از آئدس ها به نسل بعدی منتقل می گردد و آلودگی در این پشه ها تا آخر عمر باقی می ماند . افزایش پشه های آئدس آلوده ، باعث افزایش انتقال ویروس بخصوص به گاوها می گردد زیرا این پشه ها ، گزش گاو را نسبت به سایر حیوانات ترجیح می دهند . در مراحل بعدی ، افزایش آلودگی گاوها ، باعث آلودگی سایر ناقلین می گردد و این ناقلین باعث همه گیری در سایر حیوانات و انسان میگردند .
بنابراین بنظر می رسد كه همه گیریها در اثر افزایش ناقلین در مناطقی اتفاق می افتد كه آلودگی در آن وجود دارد . در همه گیری مصر بیشترین نقش را پشه های كولكس پایپینز بر عهده داشته اند . لازم به ذكر است این پشه در ایران نیز به وفور وجود دارد و حتی اغلب پشه هایی كه در داخل شهر تهران باعث گزش انسان می شوند همین پشه ها می باشند . این پشه ها هنگام روز معمولا در چاههای خانه ها پناه می گیرند . میزان مرگ و میر در دامهای جوان بالا می باشد ومیزان سقط در نشخواركنندگان بسیار بالا می باشد
● مشخصات ویروس عامل بیماری :
▪ ویروسی از خانواده Bunyaviridae و جنس Phlebovirus می باشد .
▪ مقاومت نسبی به عوامل فیزیكی و شیمیائی :
ـ دما : ویروس چندین ماه در دمای OC ۴ زنده می ماند . در سرم با حرارت OC ۵۶ بمدت ۱۲۰ دقیقه ویروس غیر فعال می شود .
ـ PH : نسبت به PH قلیائی مقاوم است ولی با PH كمتر از ۶.۸ غیر فعال می شود .
ـ مواد شیمیائی : توسط اتر و كلروفورم غیر فعال می شود
ـ ضد عفونی كننده های محیط ( Disiuffectants ) : با محلولهای قوی سدیم یا كلسیم هیپوكلریت غیر فعال می شود و بقایای كلرین بایستی بیشتر از ( ۵۰۰۰ PPM باشد ) .
ـ بقایای ویروس: ویروس در ترشحات خشك شده زنده می ماند و در بدن بعضی از ناقلین بند پا تكثیر پیدا می كند . ویروس میتواند درتماس با فنل ۰.۵ % در دمای OC ۴ بمدت ۶ ماه زنده می ماند .
▪ میزبانهای ویروس :
ـ گاو ، گوسفند .‌بز ، شتر ، بعضی از جوندگان
ـ نشخواركنندگان وحشی ، گاومیش ، Wildebeest , Antelopes
ـ انسان به این بیماری خیلی حساس است از جمله های بیماری مشترك فوق العاده مهم می باشد .
▪ انتقال عامل بیماری :
ـ حشرات خون خوار خیلی از گونه ها ( Mansonia , Eretmapo dite , culex , Anopheles , Aedes و … ) بعنوان ناقلین فیزیولوژیك عامل را انتقال میدهند . حشرات Aedes بعنوان reservoir می باشند .
ـ پشه كولكس در حالت مكیدن خون انسان
ـ انتقال مستقیم ( آلودگی مستقیم ): در هنگام كار با دامهای آلوده و گوشت و شیر آلوده به عامل بیماری در انسان اتفاق می افتد .
● منابع ویروس :
▪ برای دامها : جمعیت دامی وحشی و ناقلین
▪ برای انسان : ترشحات بینی ، خون ، ترشحات واژن بعد از سقط در دامها ، حشرات، گوشت آلوده ، احتمالاً از طریق aerosols و مصرف شیر خام .
● وقوع بیماری :
تب دره ریفت بطور گسترده ای در كشورهای افریقایی متعاقب با بارندگی شدید و تراكم بالای حشرات ناقل گزارش شده است . اولین بروز اپیدمی بیماری خارج از افریقای تحت صحرائی در سالهای( Sub – Saharan Africa ) در سالهای ۷۸-۱۹۷۷ در دامها و انسان در كشور مصر ثبت گردید در سال ۱۹۸۷ در موریتانی و مجدداً در سال ۱۹۹۳ در مصر بیماری گزارش گردید . آلودگیهای ( Infections ) آزمایشگاهی در سایر نقاط دنیا گزارش گردیده است .
● تشخیص بیماری :
▪ دور كمون بیماری ۶ – ۱ روزمی باشد .
● تشخیص بالینی :
▪ گوساله : تب (۴۰-۴۱) درجه سانتیگراد خمودگی ، ( depression ) میزان مرگ و میر ۱۰ تا ۷۰ درصد
▪ بالعین ( گاو) : تب (۴۰-۴۱) درجه سانتیگراد ، ترشح بزاق بیش از حد معمول ، anorexia ، ضعف، اسهال بدبو ، كاهش راندمان تولید شیر ، سقط جنین ممكن است تا ۸۵% جمعیت گله اتفاق بیفتد .
▪ گوسفند - بز و خوك
▪ بره ها : تب (۴۰-۴۱) درجه سانتیگراد Anorexi، ضعف ، مرگ در طی ۳۶ ساعت بعد از تلقیح ویروس . میزان مرگ و میر دامهای با سن زیر یك هفته تا ۹۰% می باشد برای دامهای با سن بیشتر از یك هفته تا ۲۰% می باشد.
▪ بالغین : تب (۴۰-۴۱) درجه سانتیگراد ترشحات موكوپرولنت از بینی ، استفراغ ، در میشهای حامله سقط ممكن است به ۱۰۰ % برسد و میزان مرگ و میر به ۲۰-۳۰ % برسد
▪ انسان
سندرم شبیه آنفلوانزا با تب (۸/۳۷-۴۱) درجه سانتیگراد ، سر درد ، درد عضلانی ، ضعف epigastric dis comforty nausea ، ترس از نور و بهبود از بیماری ۴-۷ روز طول می كشدـ اختلالات حاصل از ابتلاء عبارتند :
اختلال در شبكیه چشم retinopathy ، كوری Meningo – encephalitis ، سندرم خونریزی دهنده با زردی ، خون ریزی Petechige و مرگ می باشد .
▪ ضایعات :
ـ نكروز كبدی بصورت گسترده و نقطه ای نقاط نكروتیك با قطری حدود ۱mm
ـ پر خونی ، بزرگی و تغییر رنگ كبد با خونریزی های زیر كپسولی .
ـ هموراژیك جلدی گسترده ، خونریزیهای Petechlap , echymotic بر روی غشاهای سروزی viscerap , parietaf كبد
ـ كبدهای Brown – yellowish در جنینهای سقط شده .
ـ بزرگی ، ادم ، خونریزی و نكروز غدد لنفاوی
ـ پرخونی و خونریزی قسمت قشری كلیه ها و كیسه صفرا
ـ انتریت خونریزی دهنده
ـ زردی ( درصد كمی )
● تشخیص تفریقی :
بلوتانگ ، بیماری Wesselsbron ، تب سه روزه ( Ephemeral fever ) بروسلوز ، ویبریوز ، تریكوموناسیس ، بیماری گوسفند نیروبی ( NSD ) ، بیماری قلب آبی ( Heart Water ) سقط اندمیك گوسفندان ، Towic plants ، سپتیسمی باكتریایی ، طاعون و P.P.R
● تشخیص آزمایشگاهی
▪ تشخیص عامل بیماری ( روش ارجح )
ـ تلقیح به موش یا هامستر
ـ تلقیح به بره های ۲ – ۱ روزه
ـ تلقیح به تخم مرغهای جنین دار
ـ تلقیح به كشت سلولی ( BHK –۲۱ , CER , VERO ) خطوط سلولی اولیه حشره به كلیه بره ، بزغاله و سلولهای بیضه ) همراه با IF
ـ تشخیص AG ویروسی با استفاده از IF در بخشهای CRYOSTAL یا در گسترشهای Impression كبد طحال و مغز ، همچنین ID , CFI از سوسپانسیونهای بافت .
ـ تشخیص AG در خون : ایمینودیفوژن ، ارزیابی ایمنی آنزیم
● تستهای سرولوژیكی :
▪ الیزا ، IGM , IGg
▪ خنثی سازی ویروس VN
▪ تست فلورسنت آنتی بادی
▪ خنثی سازی كاهش پلاك
▪ تست مكمل ثبوت
▪ ایمنودیفیوژن
● نمونه های مورد نیاز :
▪ خون هپارینه یا خون منعقد شده
▪ پلاسما یا سرم
▪ نمونه های بافتی كبد ، طحال ، كلیه ، عدد لنفاوی ، خون قلب ، مغز حاصل از جنینهای سقط شده. نمونه ها بایستی در فرمالین بافر ۱۰% و در داخل glycerol / saline و در دمای OC ۴ نگهداری و ارسال گردند .
● پیشگیری و كنترل
درمان ویژه ایی وجود ندارد ، درمان علامتی در موارد انسانی با علائم شدید .
▪ پیشگیری بهداشتی :
ـ رعایت بهداشت و كنترل ناقلین اثر محدودی دارد .
▪ پیشگیری طبی :
ـ واكسن تخفیف حدت بافته ویروس ( سویه Smithburn )، یك تلقیح تا سه سال ایمنیت می دهد .
ـ قابلیت آسیب رسانی برای میشهای آبستن ( سقط )
ـ آسیب رسانی برای انسان
ـ واكسن ویروس تخفیف حدت یافته:
به دو تلقیح نیاز دارد و بایستی واكسیناسیون مجدد هر ساله تكرار گردد . تب دره ریفت و كد بهداشتی بین المللی دفتر بین المللی بیماریهای واگیر دامی ماده
۲.۱.۸.۱بمنظور استفاده از این كد دوره كمون تب دره ریفت ۳۰ روز خواهد بود تستهای تشخیصی استاندارد و واكسنها در راهنمای O.I.E توصیف شده اند .
ماده ۲.۱.۸.۲كشورهای عاری از تب دره ریفت یك كشور در صورتی عاری از بیماری تب دره ریفت اطلاق می شود كه دارای شرایط زیر باشد :
- تب دره ریفت در آن كشور یك بیماری قابل گزارش باشد ( Notifiable )
- در طی ۳ سال گذشته هیچ موردی از بیماری چه بصورت بالینی و چه بصورت سرولوژیكی در آن كشور گزارش نشده باشد .
- هیچ نوع دام حساسی را از كشورهایی كه در طی سه سال گذشته آلوده بودند وارد نكرده باشد .
و یاچنانچه یك كشور عاری از تب دره ریفت دامهای حساس از یك كشور آلوده وارد بكند ، كشور وارد كننده در صورتی كه معیارهای ماده ۲.۱.۸.۳ را اعمال كرده باشد آن كشور آلوده محسوب نمی شود .
● ماده ۲.۱.۸.۳
▪ كشورهای آلوده به تب دره ریفت
چنانچه كشوری در طی سه سال گذشته بیماری تب دره ریفت در آن گزارش شده باشد و یا چنانچه واكسیناسیون در طی سه سال گذشته با استفاده از واكسن زنده را انجام داده باشد كشور آلوده به تب دره ریفت تلقی می گردد .
● ماده ۲.۱.۸.۴
دامپزشكی اجرائی كشورهای عاری از بیماری تب دره ریفت ، واردات و یا ترانزیت نشخواركنندگان اهلی و وحشی را از مسیر سرزمین خود از مبداء كشورهای آلوده به تب دره ریفت می تواند ممنوع كند .
● ماده ۲.۱.۸.۵
در صورت واردات از مبداء كشورهای عاری از بیماری تب دره ریفت دامپزشكی اجرائی بایستی موارد زیر را مطالبه نماید .
● برای نشخواركنندگان اهلی
ارائه یك گواهی بهداشت دامپزشكی كه تأئید كننده موارد زیر باشد :
۱) در روز حمل علائم بالینی بیماری RVF را نشان نداده باشند .
۲) از زمان مدت تولد و یا حداقل در طی ۳۰ روز گذشته در كشور عاری از بیماری تب دره ریفت نگهداری شده باشند .
● ماده ۲.۱.۸.۶
در صورت واردات از كشورهای عاری از تب دره ریفت ، دامپزشكی اجرائی بایستی موارد زیر را مطالبه نماید :
▪ برای نشخواركنندگان وحشی
ارائه گواهی بهداشت دامپزشكی بین المللی كه موارد زیر را تأئید بكند :
ـ در زمان حمل علائم بالینی بیماری RVF را نشان نداده باشند .
ـ از یك كشور عاری از بیماری منشاء می گیرند .
چنانچه كشور مبداء مرز مشترك با كشوری كه آلوده به تب دره ریفت باشد داشته باشد بایستی :
۳) قبل از حمل بمدت ۳۰ روز در یك ایستگاه قرنطینه ای نگهداری شده باشد .
۴) نتایج تستهای تشخیصی برای RVF منفی بوده باشد .
۵) از مبداء تا محل حمل و در مدت زمان قرنطینه و در زمان حمل از گزند حشرات محافظت شده باشند
● ماده ۲.۱.۸.۷
.در صورت واردات از مبداء كشورهای آلوده به تب دره ریفت ، دامپزشكی اجرائی بایستی مواد زیر را مطالبه نماید
▪ برای نشخوار كنندگان اهلی و وحشی
ارائه گواهی بهداشت دامپزشكی بین المللی كه موارد زیر را تائید بكند :
۱) برای دامهایی كه واكسینه شده اند بایستی :
ـ در روز حمل علائم بالینی بیماری تب دره ریفت نشان نداده باشند .
ـ دامها با واكسنی واكسینه شده باشند كه آن واكسن مطابق با استانداردهای راهنمای O.I.E بوده باشند و قبل از حمل حداكثر ۹۰ روز و حداقل ۲۱ روز از آخرین تاریخ واكسیناسیون گذشته باشد .
۲) دامهایی كه واكسینه نشده اند بایستی :
ـ در روز حمل علائم بالینی بیماری نشان نداده باشند .
ـ دامهایی باشند كه نتایج حاصل از تستهای تشخیصی آنها در مدت زمان ۳۰ روز قبل از ورود به قرنطینه منفی بوده باشد .
ـ مدت ۳۰ روز قبل از حمل در كشور مبداء در یك ایستگاه قرنطینه ای نگهداری شده و در این مدت علائم بالینی بیماری را نشان نداده باشند .
ـ حداقل ۱۴ روز بعد از ورود به قرنطینه نتایج تستهای تشخیصی برای RVF منفی بوده باشد ( بعد از ۱۴ روز نتایج منفی باشد )
ـ در مدت زمان قرنطینه و جابجائی تا استقرار در محل قرنطینه از حشرات محافظت شده باشد .

دكتر علی صفر ماکنعلی

منبع : اردلان آنلاین