پیشگیری از بیماریهای قلبی : چربی خون - دیابت - فشار خون بالا

● چربی خون ‏‎(hyperlipidemia)‎‏
چربی خون از مهمترین عوامل خطرساز برای ایجاد بیمار عروق قلبی و ایجاد سکته ‏های قلبی است. چربی خون بالا در فرد مبتلا علامت و نشانه خاصی ایجاد نمی ‏کند(مگر در موارد بسیار شدید). رسوب آهسته آن در عروق قلبی با ایجاد پلاکهای ‏چربی در طور سالیان فرد را مستعد حملات قلبی می نماید. بنابراین بررسی میزان ‏چربی خون از سنین پایین (معمولا ۲۵ سالگی) توصیه می شود. ‏ آنچه در گزارش آزمایشگاه به عنوان اجزاء چربی خون ذکر می شود شامل کلسترول، ‏LDL,HDL‏ و تری گلیسرید است. ‏LDL,HDL‏ اجزاء کلسترول می باشند که ‏LDL‏ جزء آسیب رسان و مضر آن بوده و ‏HDL‏ جزء محافظت کننده و مفید آن ‏می باشد. نکته مهم این است که تفسیر میزان گزارش شده توسط آزمایشگاه برعهده ‏پزشک می باشد ؛ به عنوان مثال ‏LDL‏ در حد ۱۶۰-۱۵۰ ممکن است در یک فرد ‏سالم و بدون عوامل خطرساز دیگر نیاز به درمان دارویی نداشته باشد ولی ‏LDL‏ در ‏حد ۱۱۰ برای یک فرد دیابتی و یا در حضور عوامل خطرساز متعدد پزشک را ملزم به ‏شروع درمان دارویی نماید. بنابراین نتیجه آزمایش چربی خون خود را حتماً به یک ‏پزشک (ترجیحاً متخصص قلب و عروق) نشان دهید. ‏
چربی خون بالا در اغلب موارد زمینه ژنتیکی و فامیلی دارد. با این حال برخی از عوامل ‏به میزان مصرف الکل و برخی داروها منجر به افزایش اجزاء آسیب رسان و کاهش بخش ‏مفید چربی خون می شوند. ورزش منظم، تغذیه مناسب و کاهش وزن اضافی عکس ‏اثرات فوق را ایجاد می نماید. درمان چربی خون براساس شرایط بیمار و نظر پزشک انجام ‏می شود. در صورت افزایش متوسط چربی خون در فردی که عوامل خطرساز کمی دارد ‏ابتدا تغییر رژیم غذایی و الگوی زندگی توصیه می شود. در صورت عدم تغییر کافی در ‏میزان چربی خون توسط این روش بعد از ۲تا ۳ ماه ممکن است نیاز به درمان دارویی باشد. ‏در موارد شدید افزایش چربی خون و همچنین در افرادی که عوامل خطرساز زیادی دارند ‏از همان ابتدا درمان دارویی در کنار روشهای تغییر الگوی تغذیه و فعالیت تجویز شده و ‏آزمایشات دوره ای از جهت تعیین اثر کافی دارو و تنظیم میزان آن انجام می شود. ‏
ـ نکته: طبیعی شدن میزان چربی خون با دارو نشانه رفع کامل بیماری چربی خون نیست و ‏قطع دارو و عدم رعایت نکات بهداشتی منجر به عود بیماری می شود و روشهای درمانی ‏در صورت استمرار منجر به کاهش خطر سکته های قلبی در فرد می شود. رژیم غذایی ‏سالم و کم چرب به همه افراد حتی بدون عوامل خطرساز توصیه می شود و بررسی میزان ‏چربی خون در افراد سالم از سن ۲۵ سالگی هر ۵ سال یک بار لازم است‏‏.
درمان دارویی چربی خون بالا عمدتاً برای کاهش جزء ‏LDL‏ کلسترول بوده و شامل ‏داروهای لووستاتین سیمواستاتین آتورواستاتین و … می باشد. این داروها نقش اثبات شده ‏ای در کاهش حملات قلبی و مرگ ومیر در افراد مبتلا به کلسترول بالای خون دارند. ‏گاهاً در موارد افزایش شدید تری گلیسیرید خون نیاز به داروهایی از قبیل جمفیبروزیل یا ‏کلوفیبرات می باشد. مهمترین عارضه (اگرچه نادر) داروهای فوق عوارض کبدی و با ‏شیوع کمتر عضلانی می باشد. بنابراین مصرف هم زمان داروهای دیگر باید تحت نظر ‏پزشک بوده و آزمایشات لازم به صورت دوره ای درخواست شود. ‏
● دیابت
‎قند موجود در جریان خون گلوکز بوده و برای تولید انرژی به بافتها تحویل داده می شود. ‏تنظیم میزان قند خون توسط هورمون انسولین انجام می شود. انسولین در حقیقت موجب ‏مصرف گلوکز توسط بافت ها می شود. کاهش تولید انسولین توسط غده پانکراس و یا ‏مقاومت بافتها به انسولین منجر به عدم مصرف گلوکز و در نتیجه افزایش میزان قند خون ‏علیرغم گرسنگی بافتها می شود. در این شرایط بیماری دیابت ایجاد می شود که با گلوکز ‏ناشتای خون بیشتر از ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر مشخص می شود. میزان گلوکز ناشتای ‏خون بین ۱۱۰ تا ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر نشان دهنده شروع بیماری دیابت و اصطلاحاً ‏عدم تحمل قند خون می باشد. اولین علائم دیابت به صورت تشنگی و تکرر ادرار و ‏پرنوشی می باشد و موارد شدید منجربه اختلال هوشیاری، نارسایی کلیوی و اسیدی شدن ‏خون می شود.‏ با این حال باید در نظر داشت که اغلب مبتلایان به دیابت علایم مختصر داشته و از ‏بیماری خود آگاه نمی باشند. این در حالی است که قند بالای خون به صورت خاموش ‏وبی صدا منجر به نارسایی کلیوی، تخریب اعصاب و عروق و عوارض شدید چشمی شده ‏و زمینه ساز سکته های قلبی زودرس و نارسایی قلبی می باشد. بنابراین آزمایشات دوره ای ‏برای بررسی میزان قند خون حتی در افراد بی علامت ضروری است. ‏
عدم تولید انسولین توسط غده پانکراس ، دیابت تیپ۱ است که عمدتاً در سنین جوانی ‏دیده می شود. دیابت تیپ۲ که شیوع بسیار بیشتری دارد ناشی از مقاومت بافت ها به ‏انسولین بوده و زمینه ژنتیک و فامیلی بسیار قوی دارد. چاقی و بی تحرکی در این رابطه ‏بسیار تأثیرگذار بوده و کنترل وزن و فعالیت ورزشی در پیشگیری از دیابت و کنترل آن ‏نقش بسزایی دارند. در صورت ابتلای فرد به بیماری دیابت درمان سریع ضروری است .در ‏موارد عدم تحمل قند که گلوکز خون ناشتا بین ۱۲۶-۱۱۰ میلی گرم در دسی لیتر است. ‏کاهش وزن، تغذیه مناسب و فعالیت ورزشی توصیه شده و بررسی سایر عوامل خطرساز ‏نظیر فشار خون و چربی خون بالا جهت اصلاح در صورت وجود انجام می شود. قند خون ‏بالاتر از ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر نیاز به درمان دارویی دارد و در موارد خفیف از ‏درمانهای خوراکی نظیر مت فورمین ویا گلیبن کلامید و در موارد غیر قابل کنترل از ‏انسولین تزریقی استفاده می شود. کنترل منظم قند خون در آزمایشگاه و ترجیحاً توسط ‏دستگاه های دیجیتال گلوکومتر در منزل برای مناسب بودن درمان الزامی است. مراجعه ‏دوره ای جهت بررسی عوارض کلیوی و چشمی تحت نظر متخصص مربوطه انجام می ‏شود. ‏
در رابطه با عوارض قلبی عروقی دیابت، کنترل فشار خون و چربی خون بسیار اهمیت ‏دارد. فشارخون یک فرد دیابتی باید کمتر از ۸۰/۱۳۰ میلیمتر جیوه باشد و میزان جزء ‏LDL‏ کلسترول باید کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد. در غیر این صورت درمان ‏دارویی لازم است. قطعاً مصرف سیگار در یک فرد دیابتی حکم خودکشی را داشته و باید ‏شدیداً مورد اجتناب باشد. عوارض ناشی از آسیب های عروقی در بیماران دیابتی شدیدتر ‏بوده و لزوم تشخیص سریع آن را مطرح می سازد؛ بنابراین هرگونه علائمی از قبیل ‏احساس سنگینی در قفسه سینه و تنگی نفس در هنگام فعالیت هشدار دهنده بوده و لزوم ‏مراجعه به متخصص قلب را گوشزد می کند. ممکن است قبل از شروع فعالیت ورزشی در ‏فرد دیابتی نیاز به بررسی از نظر قلبی باشد. ‏
● فشار خون بالا ‏‎(Hypertension)‎
‎‎فشار خون داخل سرخرگ ها توسط میزان قدرت پمپ عضلانی قلب و مقاومت ‏و سختی دیواره سرخرگ ها ایجاد شده و برای خونرسانی مناسب به بافت ها لازم ‏است . با این حال افزایش نامتناسب این فشار ( که توسط واحد میلیمتر جیوه اندازه ‏گیری می شود ) در طولانی مدت باعث تخریب دیواره سرخرگ ها ( مخصوصاً عروق ‏قلبی و مغزی ) شده و خطرناک است . سکته قلبی ( انفارکتوس ) و سکته مغزی ( ‏براثر انسداد سرخرگی و یا پارگی عروق آن ) نارسایی کلیوی ،عوارض چشمی ‏ونارسایی قلب از عوارض مهم فشار خون بالا می باشند. نکته مهم اینست که فرد مبتلا ‏به فشار خون بالا ( مگر در موارد بسیار شدید ) علامت خاصی نداشته و فقط با کنترل ‏دوره ای و منظم فشار خون در فرد می توان به وجود آن پی برد و درمان مناسب و ‏جلوگیری از عوارض وخیم آن را شروع کرد . اندازه گیری فشار خون معمولاً توسط دستگاههای جیوه ای وکاملاً آسان انجام ‏می شود . میزان فشار خون به واحد میلیمتر جیوه بوده و شامل ۲ جزء است . جزء اول ‏فشار خون در هنگام انقباض قلب بوده و اصطلاحاً فشار سیستولی نام دارد . جزء دوم ‏فشار خون در هنگام استراحت قلب بوده و اصطلاحاً فشار دیاستولی نام دارد . فشار ‏خون ۹۰/۱۴۰ ( ۱۴۰ روی ۹۰ ) یعنی فشار سیستولی ۱۴۰ و فشار دیاستولی ۹۰ میلیمتر ‏جیوه.‏ بهترین میزان فشار خون در صورتی است که فشار سیستولی کمتر از ۱۲۰ و فشار ‏دیاستولی کمتر از ۸۰ میلیمتر جیوه می باشد ( اصطلاحاً کمتر از ۱۲ روی ۸ ). مقادیر ‏بالاتر از ۹۰/۱۴۰ معمولاً نیاز به درمان دارند که البته ممکن است ابتدا با رژیم غذایی ‏مناسب و کاهش وزن و فعالیت ورزشی به درمان آن پرداخت و در صورت عدم ‏موفقیت این روش ، درمان دارویی را شروع کرد . البته ممکن است در برخی بیماران ‏مثلاً افراد دیابتی و یا در صورت وجود عوامل خطر ساز متعدد آستانه شروع درمان ‏دارویی پایین تر باشد ( ۸۵/۱۳۰ ). ‏
چاقی ، تحرک کم ،تغذیه نامناسب از مهمترین عوامل ایجاد کننده فشار خون بالا ‏در جامعه ما می باشد و می توان با ورزش منظم ، حفظ وزن مناسب و رژیم غذایی ‏سالم از ایجاد این بیماری پیشگیری کرد و یا موارد خفیف و متوسط فشار خون بالا را ‏کنترل کرد . با این حال در صورت وجود فشار خون بالا و عدم کنترل آن توسط ‏روشهای فوق ،شروع درمان دارویی کاملاً حیاتی بوده و برای پیشگیری از عوارض ‏کشنده آن باید انجام شود .‏
داروهایی که برای کنترل فشار خون بکار می روند بسیار متنوع بوده و براساس شرایط ‏بیمار و نظر پزشک انتخاب شده و پیگیری دوره ای از نظر موفقیت درمان و عوارض ‏احتمالی داروها و تصمیم گیری در رابطه با تغییر میزان دارو و یا تعویض دارو ، لازم ‏است . ممکن است برای رسیدن به فشار خون ایده آل چندین بار تغییر میزان دارو و ‏یا تعویض دارو لازم باشد .‏
ـ نکته مهم : گاهاً در برخی بیماران این تصور ایجاد می شود که با رسیدن فشار خون به ‏حد ایده آل بیماری ایشان درمان شده و باید درمان قطع شود ؛ قطع دارو و برگشتن به ‏عادات غذایی قبل منجر به عود فشار خون شده و فقط با کنترل و درمان دارویی علائم ‏فشار خون می توان از عوارض آن جلوگیری کرد .‏
میزان نمک مصرف شده در فرد مبتلا به فشارخون بالا ، در تنظیم فشارخون و موفقیت ‏درمان دارویی بسیار حائز اهمیت است . میزان توصیه شده مصرف نمک کمتر از ۲ ‏گرم روزانه است . عدم استفاده از نمک در هنگام طبخ غذا در این زمینه بسیار کمک ‏کننده است . ضمناً توجه به میزان نمک موجود در غذاهای آماده از قبیل ‏fast-food‏ و ‏یا کنسروها مهم می باشد .‏ فشار خون بسیار شدید (فشار سیستولی بیشتر از ۱۸۰ و فشار دیاستولی بیشتر از ۱۱۰ ‏میلیمتر جیوه ) با خطر عوارض زودرس از قبیل خونریزی مغزی ویا نارسایی کلیوی ‏حاد همراه می باشند و ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان و استفاده از داروهای ‏تزریقی جهت کنترل فوری فشار خون باشد . در صورت توصیه پزشک به بستری ‏هیچگاه از این امر اجتناب نکنید .‏کنترل فشار خون درصورت طولانی مدت از طریق مراجعه منظم به پزشک و ‏ترجیحاً استفاده از دستگاه های کنترل فشارخون در منزل (مخصوصاً انواع دیجیتالی) ‏انجام شده و جهت رسیدن به هدف، لازم می باشند .ممکن است هولتر فشارخون ‏‏(دستگاه فشارخون دیجیتالی متصل به بیمار) برای ۴۸- ۲۴ ساعت برای بیمار در نظر ‏گرفته شود تا فشارخون در طول شبانه روز درهنگام فعالیت و استراحت ارزیابی شده ‏و درمان مناسب طبق آن انجام شود . ‏ مصرف سیگار و دخانیات در فرد مبتلا به فشار خون ، علاوه بر افزایش فشارخون با ‏خطر بسیار بالای حمله های قلبی همراه است و حتماً باید قطع شود .‏گاهاً برخی موارد فشارخون بالا (مخصوصاً انواع شدید ) ناشی از علل قابل برگشت ‏نظیر تنگی سرخرگ کلیوی و یا بیماریهای غدد می باشد . در این موارد درمان عوامل ‏ایجاد کننده ممکن است با بهبود فشارخون همراه باشند . ‏
● کنترل وزن و تغذیه مناسب
افزایش وزن (چاقی) در جامعه صنعتی کاملاً در ارتباط با بیماریهای قلب و عروق ‏می باشد و منجر به افزایش شیوع فشار خون بالا ، دیابت و چربی خون بالا می شود . ‏جهت تعیین تناسب وزن در فرد از واحد ‏‎( body mass index ) BMI‏ استفاده ‏می شود . روش محاسبه این واحد از تقسیم وزن بر واحد کیلوگرم بر قد ( به واحد ‏متر ) می باشد؛ مثلاً عدد ‏BMI‏ در یک فرد ۸۰ کیلوگرمی که قد ۱۷۰ سانتی متر دارد ‏از تقسیم عدد ۸۰ بر (۷/۱)به توان ۲ بدست آمده و حدود ۲۷ می باشد . ‏BMI‏ بین ۲۵-۲۰ ‏نشان دهنده وزن ایده آل است. ‏BMI‏ بین ۲۵ تا ۳۰ نشان دهنده اضافه وزن و ‏BMI‏ ‏بیش از ۳۰ معادل چاقی بوده که با افزایش این عدد خطر مسائل قلبی- عروقی افزایش ‏می یابد . ‏ مؤثرترین روش کنترل وزن، کاهش کالری مصرفی توأم با فعالیت ورزشی می باشد . ‏در این رابطه مشاوره با متخصص تغذیه بسیار کمک کننده است . ‏مهمترین رکن در تغذیه مناسب جهت پیشگیری از مسایل قلبی- عروقی خودداری از ‏مصرف چربی های اشباع شده می باشد . این چربی ها در روغن های جامد و چربی ‏حیوانی ( شامل گوشت قرمز ، خامه و کره ) موجود بوده و بیشترین آسیب را بر ‏دیواره عروق قلب وارد می کنند . اگر چه روغن های غیر اشباع موجود در روغن های ‏مایع ضرر کمتری دارند با این حال استفاده غیرمعمول از این نوع چربی و چربی بیش ‏از حد غذا منجر به آسیب عروقی و اختلال در میزان چربی خون می شود . در این ‏زمینه برخی روغن های گیاهی از جمله روغن زیتون و چربی موجود در ماهی استثناء ‏بوده و مصرف این روغن ها با کاهش چربی مضر خون و افزایش جزء مفید کلسترول ‏همراه بوده و قابل توصیه است . ‏میوه و سبزیجات نیز از ارکان مهم یک رژیم غذایی و بهداشتی بوده در این زمینه ۴-۳ ‏بار مصرف میوه روزانه و مصرف سبزیجات همراه با غذا قابل توصیه است .‏ هیچ یک از داروهای حاوی ویتامین و یا مکمل های تقویتی و آنتی اکسیدان ،اثر اثبات ‏شده ای در پیشگیری از حوادث قلبی- عروقی نداشته و قابل توصیه نمی باشد . ‏

iranmed.info
ارسال شده در آوریل ۱۹, ۲۰۰۸

منبع : پاراسات