فن‌بازار بستر مبادلات فناوری

پیشرفت‌های علمی و تكنولوژیك به طور شتابان تأثیرات همه جانبه و شگرفی را در تمامی جنبه‌های زندگی بشری و در مناسبات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی كشورها برجا گذاشته و آثار آن روز به روز افزایش می‌یابد. بطوریكه بعنوان شاخص روند توسعهٔ كشورها مطرح و به صورت كالایی بازرگانی و سیاسی در آمده است. در این راستا كشورهای مختلف جهت ایجاد قدرت عرضه و تقاضا در زمینه فناوری برنامه­ریزی­هایی انجام داده اند.
یكی از مكانیزم­هایی كه اخیرا برای تسهیل و ارتقای فعالیت­های توسعه تكنولوژیكی، بویژه تكنولوژی­های پیشرفته و ایجاد قدرت عرضه و تقاضای فناوری بوجود آمده است، فن­بازارها می­باشند. فن­بازارها در كشورهای مختلف و با حمایت و پشتیبانی اتحادیه­ها و سازمان­های بین­المللی و حتی در بسیاری از مناطق صنعتی و پاركهای علمی و فناوری راه­اندازی شده­اند كه در هر یك از این مناطق با نامهای متفاوتی از آن یاد می­شود. و دارای تفاوت های كلیدی از لحاظ ساختاری،‌ عملكرد، مكان،‌ مرز فعالیتی و غیره می­باشند و بسته به ماموریت كه بر عهده دارند می­توانند از مشخصات متفاوتی برخوردار باشند.
در این مقاله سعی خواهد شد ضمن مطالعه تطبیقی و مقایسه فن­بازارهای متعدد،‌ به جمع‌بندی عملكرد و تاثیر فن‌بازارها پرداخته شود و در نهایت با تمركز بر روی عملكرد فن­بازار در پاركهای فناوری، مشخصه­های كلیدی آنها و كاركردشان در این پارك­ها مورد بررسی قرار ­گیرد. در ابتدا به معرفی تكنولوژی بعنوان یك كالای قابل تجارت و بررسی اجمالی آن پرداخته و سپس با بیان مشكلات شركت­های كوچك و متوسط در این ارتباط و با توجه به رسالت پاركهای علمی و فناوری ضرورت ایجاد ساختاری نظام­مند بحث می­گردد و با مرور روشهایی كه می­توان استفاده كرد به معرفی فن­بازار و كاركردهای آن، بعنوان راه­حل این موضوع پرداخته می­شود.
● تكنولوژی بعنوان یك كالای قابل تجارت
▪ تعریف تكنولوژی
تكنولوژی را به صورت مفهوم گسترده‌ای شامل مجموعه‌ای ازتكنیك‌های ویژه و فعالیت‌های مرتبط مانند پتنت‌ها وحقوق مالكیت معنوی، نیروی انسانی، برنامه‌های آموزشی، محصولات تكنولوژیكی و كالاهای میانی و قطعاتی كه در فرآیند انتقال حقیقی استفاده می‌شود،‌ تعریف می­شود.
طبیعت ویژه و غیرعادی تكنولوژی از این حقیقت سرچشمه می‌گیرد كه تكنولوژی برخلاف كالاهای مادی، یك كالای فكری [۱] است. ماهیت آن اطلاعاتی است كه فرایند تولید را ممكن می‌سازد. در حالی كه محتوا و ساختار فیزیكی آن در بسیاری موارد، استفاده از كالاهای مادی را تعیین می‌كند. تكنولوژی، پایه دانش رو به رشدی است كه تولید جریان مستمر محصولات و خدمات جدید را برای نوع بشر ممكن می‌سازد. همچنین تكنولوژی به عنوان یك فاكتور تولید از نظر فیزیكی مستهلك نمی‌شود. با این حال، چون دانش فنی پیوسته گردآوری می‌شود تكنولوژی موجود كهنه می‌شود و تدریجا جای خود را به دیگری می‌دهد. به زبان دیگر، دانش فنی فقط از نظر اقتصادی و كالای مادی، هم از نظر اقتصادی و هم از نظر فیزیكی مستهلك می‌شود.
می‌توان یك تكنولوژی را فروخت و برای تعداد نامحدودی بدون ایجاد نقص در ذات آن استفاده كرد. بسته به تعداد معاملات، ممكن است درآمدهای فروش، چندین مرتبه از هزینه تولید تكنولوژی بیشتر باشد.
مبادلات انتقال تكنولوژی می‌تواند به انواع مختلفی مانند انتقال تكنولوژی شخصی در مقابل كمك بین‌ دولتی وحمایت‌های فنی، انتقال رسمی در مقابل انتقال غیررسمی (با كانال)‌ و غیره تقسیم‌بندی شوند. انواع مبادلات مورد نظر عبارتند از:‌
▪ واردات تكنولوژی
▪ همكاری تكنولوژی
▪ قراردادهای تكنولوژی
▪ تحقیق مشترك و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی
به طور كلی می‌توان جریان انتقال تكنولوژی را به دو صورت تجاری و غیر تجاری تقسیم كرد.
● جریان غیرتجاری تكنولوژی
قسمت اصلی جریان تكنولوژی، خارج از بازار انتقال تكنولوژی رخ می‌دهد. به این معنی كه دانش فنی به صورت بین‌المللی از طریق شكل ‌های غیرتجاری گسترش می‌یابد و ممكن است حتی بدون هیچ هزینه‌ای منتقل شود. برخی از شیوه‌های جریان غیر تجاری تكنولوژی عبارتند از:
۱- افرادی كه دروس مهندسی و علمی در دانشگاه‌های خارج كشور خوانده‌اند و به وطنشان برمی گردند.
۲- رقیبانی كه از مهندسی مجدد استفاده می‌كنند.
۳- شعبه‌های شركت‌های چندملیتی ([۲]MNC) در داخل
۴- جلسات رسمی و غیر رسمی انجمن‌ها، جوامع ملی و بین‌المللی
● جریان تجاری تكنولوژی
بخش دیگر جریان تكنولوژی ،بخش تجاری آن می باشد.در این بخش مبادله بین دو طرف به صورت مشهود انجام شده ونتایج مبادله در اسناد مالی منعكس می‌شود .
سرمایه گذاری مشترك [۳]یکی از موارد چنین جریان‌هایی است. هم شركت‌های در حال رقابت و هم شركت‌های بدون رقابت، این رویه‌ها را اتخاذ می‌كنند. از انگیزه‌های سرمایه گذاری مشترك می‌توان به ایجاد بازار و کاهش ضرر مالی اشاره نمود. اینگونه مشاركت‌ها درصورتی موفق است كه هر شریك به اهداف خود برسد كه ممكن است در موضوعاتی مانند مالیات، تامین مالی و ریسك، علاوه بر تكنولوژی درگیر شوند.
با توجه به نمونه‌های فوق می‌توان گفت انتقال تکنولوژی به مثابه كوه یخ شناوری است كه بخش تجاری آن ، تنها قسمت كوچكی از كل جریان تكنولوژی را تشكیل می‌دهد
● اهمیت تكنولوژی بعنوان یك كالای قابل تجارت
در سالهای اخیر موارد فراوانی در رابطه با " اتحادهای استراتژیك" از سرمایه­گذاری مشترك در زمینه تحقیق و توسعه و همكاری­های دو طرفه،‌سرمایه­گذاری ریسك پذیر،‌ روابط تحت لیسانس تا ارجاع كارها به خارج از شركت مشاهده شده است كه بیانگر اهمیت مبادلات تكنولوژی­های نامحسوس (Intangible Technology) می­باشد. همانگونه كه در جدول ۱ مشاهده می­شود تجارت بین­المللی در زمینه تكنولوژی رشد محسوس و سریعی داشته است و در مقایسه با هزینه­های ملی كشورها در زمینه تحقیق و توسعه قابل توجه شده است. داده­های این جدول در مورد پرداخت­ها و دریافت­های تكنولوژیكی بدون در نظر گرفتن محصول نهایی و تجهیزات سرمایه­ای می­باشد.
همچنین اهمیت مبادلات مربوط به تكنولوژی با دو توسعه مهم در رفتار شركت­ها و كمپانی­ها بسیار واضح­تر می­شود. اول اینكه، شركت­های چندملیتی تعداد مراكز تحقیق و توسعه خود را افزایش قابل توجهی در كشورهای مختلف داده­اند و همچنین بودجه R&D خود را در كشورهای دیگر نسبت به كشور اصلی خود ۱۲ درصد افزایش داده­اند. دوم اینكه، شركت­ها به ایجاد شبكه­های بین­المللی و اتحاد در زمینه­های تحقیق و توسعه با حضور دانشگاهها و دولت­ها روی آورده­اند. علاوه بر آن،‌موافقت­نامه های بین­المللی در رابطه با حقوق مالكیت معنوی مانند موافقت­نامه سازمان تجارت جهانی تحت عنوان TRIPS و افزایش استفاده از پتنت­ها ارزش مبادلات تكنولوژیكی را بسیار بیشتر نمایان می­سازد.
● بنگاههای كوچك و متوسط و تجارت تكنولوژی
شركتهای كوچك و متوسط به لحاظ توان اقتصادی پایین، كمبود منابع مالی، و بسیاری كمبودهای دیگر كه با آنها مواجهند، مشكلاتی در ارتباط با تبادلات تكنولوژیكی دارا می­باشند كه عمده آنها عبارتند از:
۱- عدم شفافیت بازار انتقال تكنولوژی: شركت­های كوچك و متوسط به عنوان تامین كنندگان بالقوه تكنولوژی به دلیل اینكه فروشندگان فعالی نمی­باشند، شناخته شده نمی­باشند و همچنین در ارتباط با جستجوی خریدار تكنولوژی و یا سرمایه­گذار در این ارتباط به دلیل اینكه هزینه­های جستجو بالا می­باشد، با مشكل مواجه می­باشند و با توجه به منابع خود از عهده كار مزبور بر نمی­آیند.
۲- برای SME ها انجام مذاكرات، انجام توافقات و عقد قراردادها، قیمت گذاری تكنولوژی، ارزیابی تكنولوژی و موارد دیگر مرتبط با مبادلات تكنولوژی با مشكل مواجه می­باشند.
۳- SME‌ها در ارتباط با مبادلات بین­المللی و انتقال تكنولوژی از خارج از كشور و با سایر كشورها به دلایل اختلافات زبانی، فرهنگی، قانونی، حقوقی و ..... با مشكلات عدیده­ای مواجه می­باشند.● راه­حل:
۴- SME ها در زمینه بیمه سرمایه، تامین مالی،‌ ضمانت­های بانكی، ...... مشكلات دارند
۵- مشكل دیگر SME ها در زمینه بازاریابی می­باشد.
با توجه به مشاركت گسترده شركتهای كوچك و متوسط در اقتصاد كشورها، لازم است جهت حل مسائل آنها و از جمله مسائل فوق از طرف دولت برنامه­هایی در نظر گرفته شود.
● كاركرد پاركها
انجمن بین­المللی پاركهای علمی و فناوری، یك پارك علمی و فناوری را بصورت زیر تعریف می­نماید:
یك پارك علمی سازمانی است كه بوسیله متخصصین حرفه‌ای مدیریت می‌شود و هدف اصلی آن افزایش ثروت در جامعه از طریق ارتقاء فرهنگ نوآوری و رقابت در میان شركت‌های حاضر در پارك و مؤسسات متكی بر علم و دانش است. برای دستیابی به این هدف یك پارك علمی،جریان دانش و فناوری را در میان دانشگاهها، موسسات تحقیق و توسعه، شركت‌های خصوصی و بازار، به حركت انداخته و مدیریت می‌كند و رشد شركت‌های متكی بر نوآوری را از طریق مراكز رشد و فرآیندهای زایشی تسهیل می‌كند. پارك‌های علمی همچنین خدمات دیگری با ارزش افزوده بالا همراه با فضاهای كاری و تسهیلات با كیفیت بالا فراهم می‌نمایند.
مطابق این تعریف یكی از كاركردهای اصلی پاركهای علمی و فناوری، تقویت شركت­های كوچك و متوسط از طریق ارائه خدمات با ارزش افزوده بالا و هدایت جریان دانش در میان دانشگاهها، موسسات تحقیق و توسعه،‌ شركت­های خصوصی و بازار می­باشد. كه نظر به مسائل و مشكلاتی كه شركتهای كوچك و متوسط در زمینه تبادلات تكنولوژیكی با آن موجه می­باشند، اتخاذ تدابیری در راستای حل مشكلات فوق از وظایف مجموعه مدیریتی پارك محسوب می­شود.
● بعضی از روش­های جاری و سابق در زمینه حل مشكلات تبادلات تكنولوژیكی
كی از روش­های مقطعی و غیر نظام­مند برای حل مشكل عبور خریدار تكنولوژی به صورت تصادفی از یك نمایشگاه تجاری یا یك سمینار و دستیابی به بعضی از منابع تكنولوژی می­باشد. دستیابی به اطلاعات تكنولوژی از طریق چنین شانس‌های تصادفی، راه درستی جهت دستیابی به تكنولوژی نمی‌باشد. نه تنها یك فرصت خوب ممكن است از دست برود بلكه چنین شانس‌هایی ممكن است به سمت تكنولوژی‌هایی با تبلیغات خوب و عمومیت منتهی شود، اما لزوما جهت رفع نیازمندی‌های متقاضی مناسب نباشد. بدین طریق لازم است یك روش سیستماتیك جهت دستیابی به تكنولوژی دنبال شود. یكی از كارهای عمده بایستی شناخت منابع صحیح باشد. تعدادی از روش‌های سیستماتیک جهت دستیابی به منابع تکنولوژی وجود دارد كه بعضی از مهمترین آن‌ها عبارتند از:‌
نمایشگاه­ها و كنفرانس‌های تكنولوژیكی و صنعتی، سازمان‌های بین‌المللی، دایركتوری‌ها، مؤسسات صنعتی و اتاق‌های بازرگانی،‌ منابع اطلاعات دولتی، پتنت‌ها،‌ پایگاه‌ها و بانك‌های داده،‌ .....
هر یك از موارد فوق كاركرد جداگانه­ای را در ارتباط با مبادلات تكنولوژی دنبال می­كنند بعنوان مثال بانكها و پایگاههای اطلاعاتی در ارتباط با اطلاع­رسانی تكنولوژی فعالیت می­كنند و یكسری اطلاعات ویژه و نه همه اطلاعات مورد نیاز مبادلات تكنولوژی را منتشر می­كنند. نمایشگاههای تكنولوژی با ابجاد بستر فیزیكی برای مذاكره و نمایش محصولات تكنولوژیكی نقش خود را در این ارتباط بازی می­كنند.
همانگونه كه مشاهده می­شود هیچ یك از روش­های نظام­مند فوق كه كاركردهای متفاوتی را در انجام مبادلات تكنولوژی دارا می­باشند ، به تنهایی كاركرد انجام مبادله تكنولوژی را دنبال نمی­كنند ولی ممكن است كه بصورت تصادفی به قراردادهای مبادله تكنولوژی منجر بشوند.
از اینرو لزوم تدبیر مكانیزمی برای انجام نظام­مند مبادلات تكنولوژیكی ضروری است و ایده آن از اواسط دهه ۱۹۹۰ در بعضی از سازمان­ها، مناطق صنعتی،‌ ایالت­ها و كشورها شروع به شكل­گیری نمود. و تحت عناوین مختلفی مانند فن بازار، تكنولوژی ماركت، تكنوماركت،‌ ..... در كشورهای متعددی شكل گرفت. و ما در اینجا به اختصار از آن تحت عنوان "فن­بازار" یاد می­كنیم.
● تعریف فن­بازار
فن بازار یك سیستم انتقال تكنولوژی جامع و یكپارچه به وجود می­آورد كه مبادله تكنولوژی بین تامین‌كننده و متقاضی تكنولوژی را به صورت سیستماتیك و از طریق تمامی فرآیندهای مبادلات داخلی وخارجی تسهیل می­كند. در این نمونه، سیستم كامل شده انتقال تكنولوژی می‌تواند دو نوع سیستم بازار داشته باشد. یكی سیستم فیزیكی بازار است كه مكان فیزیكی به همراه تسهیلات عینی در آن وجود دارد و دیگری بازار مجازی است كه از اینترنت واینترانت استفاده می‌نماید. از طرف دیگر هم در این بازار نظام مند معاملات تكنولوژی ،خدمات تخصصی و فنی نظیر مشاوره تكنولوژی، خدمات اطلاعات، كمك به پروژه‌ها با حمایت دولت، كمك در برقراری قابلیت R&D، مطالعات امكان‌سنجی از تكنولوژی­ها و محصولات، ارزیابی بازارسازان تكنولوژی و...‌ ارائه می‌شود.
بطور كلی یك فن­بازار را می­توان بصورت زیر تعریف نمود:
فن بازار ارتباطات خوبی را بین تامین‌كنندگان تكنولوژی و خریداران آن برقرار می‌كند و اتصالات موثری از زیرساختهای حمایتی شامل سازمانها و مؤسساتی كه با مبادلات تكنولوژی مرتبط می‌باشند مانند شبكه نوآوری ملی برقرار می‌نماید، تا بتواند فرآیند مبادلات تكنولوژی را انجام­پذیر نماید.
● فعالیت­های یك فن­بازار مطابق زنجیره ارزش پورتر
الیت­های فن بازار می‌تواند از فعالیتهای اصلی كه با مبادلات تكنولوژی مرتبط هستند و فعالیت­های پشتیبانی كه اطلاعات و خدمات كامل را برای گسترش مبادلات ارائه می‌نمایند، تشكیل شود که براساس مدل مفهوم زنجیره ارزش پورتر در جدول ۵ خلاصه شده‌اند.
تكنولوژی (ورودی) مبادله، واسطه­گری و مشاوره تكنولوژی (عملیات) و ارزیابی و خدمات تجاری­سازی تكنولوژی قابل تجارت (بازاریابی و خدمات) بخش­های مختلف فعالیت­های اصلی محسوب می­شوند. فعالیت­های پشتیبانی شامل ۴ دسته فعالیت است:
۱.زیرساخت
۲. مدیریت منابع انسانی
۳. مدیریت تكنولوژی
۴. خرید، تملك، در جدول زیر جزئیات فعالیت­ها ی پشتیبانی مشخص است.
به وسیله این فعالیت­ها، فن بازار می­تواند از عهده چند وظیفه مهم برآید. اول اینكه فن بازار می‌تواند بهره­برداری از تكنولوژی و پتنت‌های استفاده نشده، چه به وسیله بخش خصوصی ارائه شده باشد و چه به وسیله بخش دولتی، چه داخلی باشد، چه بین‌المللی را محقق سازد. دوم اینكه فن بازار یك سری خدمات مشاوره­ای، خدمات واسطه­گری و مبادلاتی از طریق شبكه تخصصی تكنولوژی ارائه می­دهد. سومین وظیفه آن ارائه اطلاعات مرتبط با تكنولوژی، شیوه‌های تجارت و پتنت‌ها به سازمان‌های خطرپذیر و اعضای عمومی و خصوصی می‌باشد و بالاخره وظیفه نهایی فن بازار این است كه خدمات پشتیبانی مانند جستجوی عرضه‌كننده و متقاضی تكنولوژی، ارزیابی و مشاوره تكنولوژی قابل تجارت، بررسی بازار برای كسب و كار خطرپذیر، خدمات تأمین مالی و خدمات تأسیس كارخانه را به اعضا ارائه دهد
● نتیجه
با توجه به نقش پاركهای علمی و فناوری و كاركرد آنها در ارتباط با تقویت نوآورانه شركتهای عضو، فن­بازار بعنوان راه­حل نظام­مند مبادلات تكنولوژیكی شركتها و گسترش همكاری­های بین اعضا و با خارج از پارك(ملی و بین­المللی) با ساختاری مشابه ساختار زیر پیشنهاد می­شود. كه با توجه به حركت ایجاد پاركهای علمی و فناوری در كشورمان، مدیریت پارك بعنوان یكی از وظایف خود می­تواند ایجاد فن­بازار را برای خدمات­رسانی به شركتهای عضو با توجه به نیازها و شرایطی كه با آنها مواجه می­شوند در برنامه­هایشان قرار دهند. ساختار پیشنهادی بصورت زیر می­باشد:
فن­بازار از سه بخش اصلی تشكیل می­شود كه بخش اول بازار فیزیكی می­باشد. بازار فیزیكی، مكانی است كه در آن صاحبان و منابع تكنولوژی به همراه نیروی انسانی ماهر در قالب نمایشگاه­های تجاری و تكنولوژی به معامله می‌پردازند. بخش دوم بازار مجازی است كه بوسیله آن همكاری­های تكنولوژیك از طریق شبكه اطلاعاتی منسجم بر روی اینترنت شكل می‌گیرد. بخش سوم سیستم پشتیبانی است. سیستم پشتیبانی، خدمات اصلی برای تسهیل مبادلات را در دو بخش دیگر که شامل ارزیابی تكنولوژی، حق امتیاز، خدمات مالی و غیره هستند ارائه می‌دهد. این سه بخش در شكل زیر نمایان است.
ساختار فوق می­تواند جوابگوی مجموعه وظایفی كه برای فن­بازار پیش­بینی شده است را بخوبی انجام دهد و بصورت نظام­مند لنجام مبادلات تكنولوژیكی را ممكن سازد.

نویسندگان:
مهدی صفاری­نیا - امین سالاری
منابع و مآخذ:
۱- كتاب "فن­بازار بستر مبادلات تكنولوژی"، ۱۳۸۲، پارك فناوری پردیس
۲- www.unido.org
۳- OECD,۲۰۰۱," Technology Balance of Payments ….."
۴- www.۱۰۰۰ventures.com
۵- www.iaspworld.org
۶- www.spicegroup.de
۱- intellectual commodity
[۲] Multi National Companies
[۳] Joint venture
نویسندگان:
مهدی صفاری­نیا - امین سالاری

منبع : پارک فناوری پردیس