مسجد جامع گرگان ، گرگان

بنای اصلی مسجد جامع گرگان در محله نعلبندان این شهر واقع شده است. با توجه به وجود مناره آجری دوره سلجوقی، بنای اولیه مسجد نیز به همان دوره تعلق دارد و در دوره‌های بعدی به طور گسترده بازسازی، تعمیر و تزئین شده است. در حال حاضر به غیر از مناره، ‌اثر دیگری از بنای اولیه مسجد بر جای نمانده است. بیشتر بازسازی‌ها در دوره تیموری، صفوی و دوره حاضر صورت گرفته است.
بنای مسجد با طرح مربع مستطیل، وسعتی حدود 1600 مترمربع را در بر می‌گیرد و شامل صحن وسیع مستطیل شكل، ایوان‌های شرقی و غربی،‌ شبستان‌های چهارگوشه بنا، ورودی‌های شمالی و جنوبی، مناره‌ دوره‌ سلجوقی و كتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌های تاریخی است. مناره آجری بنا با طرح استوانه‌ای تزئین آجركاری و كتیبه كوفی آجری دارد و قابل مقایسه با دیگر مناره‌های سلجوقی است. به نظر می‌رسد كه بخش فوقانی منار ویران شده و به جای آن یك مأذنه چوبی در دوره‌های بعد جایگزین شده است.
از آثار نفیس و تاریخی مسجد می‌توان به در و منبر چوبی منبت‌كاری شده و فرامین و سنگ‌نوشته‌های پادشاهان صفوی و افشاریه اشاره كرد. درِ قدیمی و منبت‌ مسجد كتیبه‌ها و كنده‌كاری‌های زیبایی دارد كه برای نگهداری و حفاظت برداشته شده و به جای آن درِ جدیدی قرار داده شده است. منبر نفیس و تاریخی مسجد نیر دارای كتیبه‌هایی است كه براساس متن آنها، این مسجد و منبر یكبار در سال 895 هـ.ق در زمان پادشاهی معین‌الدوله ابوالقاسم بابر - حاكم هرات - توسط امیر بابا حسن - فرماندار استرآباد - و بار دیگر در سال 1018 هـ.ق در زمان شاه‌عباس اول توسط قطب‌الدین احمد بن ملا علی استرآبادی و سرانجام به سال 1157 هـ.ق در زمان نادرشاه افشار توسط حاجی قربان آقا - ناظر محمد حسین خان قاجار بیگلربیگی استرآباد - تعمیر و بازسازی شده است. فرامین و وقف‌نامه‌های موجود در مسجد دارای تاریخ‌هایی از اوایل دوره‌ صفوی تا اوایل دوره‌ قاجاریه است و موضوعات مختلفی را شامل می‌شود.