عناصر زندگی ساز در خطر آلودگی انسان با طبیعت و سلامت خود چه می کند

برای دستیابی به آینده ای قرین سعادت، همه باید تلاشی خستگی ناپذیر و مستمر را برای حفظ زمین از نابودی بیشتر و ترمیم خرابی های گذشته آغاز کنیم. این تلاش وظیفه فرد فرد انسان های جهان و نیز وظیفه همه مردم در کشور عزیز ماست. متأسفانه ایران اگر چه سهمی یکسان با کشورهای دیگر از توسعه نداشت اما در این مسابقه جهانی برای نابودی محیط زیست خود، عقب نمانده و مشکلات عدیده ای را در زمینه های مختلف توسعه پایدار، چون فقر و نابرابری مشکلات جمعیتی، بهداشتی، مشکلات زیست محیطی چون کاهش جنگل، بیابان زدایی، فرسایش خاک، آلودگی آب، انقراض تنوع زیستی، مشکلات مربوط به مواد زاید جامد و پساب ها و... برای خود به وجود آورده که باید با عزمی ملی برای جبران مافات بپاخیزد و با آگاهی و هوشیاری کامل در رفع مشکلات بکوشد. محیط زیست به عنوان سرمایه عظیم حیات نیازمند حفاظت و مراقبت دایم همه ساکنان زمینی است بنابراین باید با استفاده صحیح از منابع طبیعی بهره وری را در محیط زیست گسترش دهیم.
● افزایش جمعیت و منابع محدود
منابع طبیعی سیاره ما، مانند آب، خاک، جنگل و مرتع که منابع حیاتی بوده و تولید محصولات غذایی به آنها بسته است، مقدار این منابع در هر کشور نیز محدود است، اگر رشد جمعیت بدون توازن با این منابع ادامه یابد، فشار وارد بر آنها روز به روز بیشتر شده و نهایتاً منجر به خالی شدن سفره های آب زیرزمینی، فرسایش و شوری خاک، نابودی جنگل ها و مراتع، نابودی آبزیان و نهایتاً از بین رفتن منابع تولید غذا خواهد شد. بنابراین افزایش جمعیت ارتباط مستقیم با تخریب محیط زیست دارد.
اگر افزایش مصرف براساس الگویی نامعقول- مانند وضعیت بسیاری از کشورهای جهان- ادامه یابد، انهدام بیشتر منابع طبیعی و افزایش فقر و گرسنگی شدت می گیرد. هر روز ۲۴۰ هزار نفر به دنیا می آیند. یعنی هر روز ۲۴۰ هزار دهان به غذا گشوده می شود. افزایش جمعیت موجب افزایش مصرف و در نتیجه افزایش زباله می شود.
براثر افزایش بی رویه جمعیت، همراه با عوامل دیگر مثل پدیده مهاجرت روستاییان به شهرها در جستجوی درآمد و رفاه بیشتر، شهرها به سرعت توسعه یافته اند و زمین های کشاورزی به سکونت گاه و جاده و کارخانه تبدیل شده اند. رشد شهرنشینی موجب افزایش سرعت و شدت آلودگی آب و هوا، افزایش میزان زباله و فاضلاب شده است.
● آب ها در خطر آلودگی
آب از منابع طبیعی تجدید شونده است. یعنی به طور مداوم در طبیعت در حال تولید است. نزولات آسمانی تأمین کننده آب شیرین هستند. بخشی از آب باران در زمین نفوذ می کند و سفره های آب زیرزمینی را تشکیل می دهد. بخشی بر روی زمین جاری می شود و جویبارها و نهرها و رودخانه ها را می سازد. آب بیشتر رودخانه ها نهایتاً به دریا می ریزد.
میزان آب تولیدکننده در طبیعت ثابت است. اما جمعیت مصرف کننده آب روز به روز بیشتر می شود. یکی از مشکلات انسان درآینده مشکل آب خواهد بود. همین حالا هم در کشورهای کم آب، مثل کشورهای خاورمیانه یکی از علل جنگ و جدال دسترسی به آبها و رودخانه ها است.
انسان از دو طریق باعث کاهش منابع آبی می شود. یکی از طریق نابود کردن جنگل ها و پوشش گیاهی زمین که از ذخیره سازان آبهای زیرزمینی هستند، و دیگر از طریق برداشت بی اندازه آب همراه با آلوده کردن منابع آبی، افزایش جمعیت در هر دو مورد اثر تشدیدکننده دارد.
آب های سطحی از طریق فعالیت های مختلف انسان به طور مستقیم و غیرمستقیم آلوده می شود.
آلودگی مستقیم با وارد کردن فاضلاب های خانگی و صنعتی و پسابهای کشاورزی و انواع زباله به آب رودخانه ها و دریاها و آلودگی غیرمستقیم با فعالیت های صنعتی آلوده کننده هوا که منجر به بارش باران های اسیدی می شود، ایجاد می گردد.
فاضلاب های صنعتی و کشاورزی و خانگی حاوی مواد خطرناکی هستند که می توانند زندگی انسان و دیگر جانوران را دچار مخاطره کنند.
ازت وفسفر موجود درکودهای شیمیایی، سرب موجود در بنزین، جیوه و دیگر عناصر شیمیایی موجود در فاضلاب صنعتی و میکروب ها و انگل های شیرابه زباله ها چنان چه وارد آب های مورد استفاده انسان شوند، منجر به بیماری های خطرناک و گاهی غیرقابل درمان می شوند. انواع سرطان از جمله بیماری هایی هستند که مواد شیمیایی در ایجاد آنها دخالت دارند. بیماری های وبا، حصبه، اسهال خونی وبسیاری بیماری های عفونی دیگر از طریق آب آلوده منتقل می شوند.
● هوا در اسارت آلاینده ها
بدون هوا هیچ موجودی قادر به زندگی نیست. انسان بدون آب و غذا چند روزی می تواند زنده بماند. اما بدون هوا پیش از سه دقیقه قادر به زندگی نیست. تنها برخی ازباکتریهای بی هوازی می توانند دور از هوا به زندگی ادامه دهند. همین باکتری ها نیز از تخمیر سایر مواد آلی و استفاده از اکسیژن آنها به حیات ادامه می دهند.
هرگونه تغییر در ویژگی های فیزیکی و شیمیایی عناصر تشکیل دهنده هوا موجب آلودگی آنان می گردد. بسیاری از کارهای انسان به سبب وارد کردن مواد و ترکیبات مختلف به هوا موجب آلودگی آن می شود.
آلودگی هوا گاهی نیز ازمنابع طبیعی است، فعالیت آتشفشان ها، آتش سوزی خود به خود جنگل ها، تخمیر مواد در طبیعت، گازهای خارج شده از چشمه های معدنی و گرده گیاهان حساسیت زا نیز هوا را آلوده می کنند. اما بیشتر آلودگی هوا در نتیجه فعالیت های انسان صورت می گیرد.
صرفه جویی درمصرف انرژی به معنای زندگی در محیط های سرد وتاریک نیست.
اگر تغییرات کمی در مصرف انرژی سوختنی به ویژه سوختهای فسیلی به وجود آوریم، می توانیم از شدت آلودگی محیط زیستمان بکاهیم.
● خاک، عامل بیماری انسان؟!
خاک یکی از اجزای مهم محیط زیست است، خاک، زیستگاه وپایگاه موجودات خشکی زی و جوامع انسانی و همچنین مهمترین منبع تأمین غذایی انسان و دیگر جانوران است.
تشکیل خاک طی مدت های طولانی (قرن ها) و در شرایط خاص و تحت تاثیر عوامل ویژه ای انجام می شود.
تولید محصولات بیشتر برای تأمین غذای جمعیت روز افزون جهان مواد غذایی خاک را به سرعت مصرف می کند؛ انسان برای جبران این مواد، ناچار به افزودن کود به زمین می شود. کودها یا طبیعی هستند یا شیمیایی کودهای طبیعی (یا کودهای آلی) از پوسیدن بقایای گیاهی و حیوانی و یا فضولات دام هایی مثل گاو، گوسفند و اسب و فضولات پرندگان تهیه می شود. این کودها برای جبران مواد غذایی زمین بسیار مفید هستند.
کودهای شیمیایی با استفاده از مواد شیمیایی درکارخانه های سازنده تولید می شوند.
این کودها اگر در صورت نیاز خاک و به طور صحیح مصرف شوند مفید هستند. در غیر این صورت خاک ها و آب های زیر زمینی آلوده کردن و خطرهای زیست محیطی فراوانی ایجاد می کنند.
باقی ماندن کودهای شیمیایی دراراضی کشاورزی با آب، آبیاری شسته شده و وارد منابع آب می شوند.
مصرف آب آلوده به کودها و سموم شیمیایی یا حتی مصرف گیاهان و محصولاتی که مقدار زیادی سموم شیمیایی جذب کرده اند، منجر به اختلالات و بیماری ها می شود. از جمله این بیماری ها می توان به بیماری کلیوی گوارشی و انواع سرطان اشاره کرد.
افزایش جمعیت همراه با بکارگیری روش های غلط بهره برداری از منابع طبیعی است و موجب تخریب خاک می شود. قطع جنگل ها چرای بیش از حد دام در مراتع طبیعی و کندن بوته ها برای مصرف سوخت، باعث لخته شدن خاک می شود. خاک بدون پوشش گیاهی نمی تواند در مقابل آب و باد آسیب پذیر است و نشر حاصلخیز آن توسط آب شسته شده و یا همراه با باد برده می شود، این پدیده فرسایش خاک می گویند.
فضولات صنایع فلزی، شیمیایی، پتروشیمی و معادن به دلیل وجود سرب، جیوه، نیکل وکبالت در آنها آلوده سازان محیط زیست خصوصاً خاک هستند. این صنایع سالانه حدود ۱۵۵ هزار تن مس، ۱۲۱.۵هزارتن روی، ۸۹ هزار تن سرب، ۱۲هزار تن نیکل، ۷۶۵هزار تن کبالت و ۳۰.۵هزار تن جیوه وارد خاک می شود
جیوه یکی از خطرناک ترین آلاینده های خاک است. این عنصر از طریق لامپ های برق، حرارت سنج های دورانداخته شده، مواد محتوقه، پـساب کارخانه های رنگ سازی و الکتریکی، معادن، پالایشگاه و کارخانه های کاغذ سازی وارد خاک می شود. جیوه برای انسان و آبزیان خطرناک است. انباشته شدن جیوه در بدن مشکل عصبی ایجاد کرده و نهایتا موجب مرگ می شود.
جلوگیری از افزایش جمعیت مؤثرین کار برای حفظ خاک است. همه مردم باید در برنامه های جلوگیری از افزایش جمعیت شرکت کنند.
کارهایی که برای حفاظت از خاک می توان انجام داد عبارتند از:
تا جایی که امکان دارد بایستی از کودهای طبیعی (آلی) مثل کودهای حیوانی، کود سبز و کمپوست استفاده کنیم وکودهای شیمیایی - بخصوص کودهای ازته و فسفات را کمتر و فقط با نظر کارشناسان کشاورزی مصرف می کنیم.
سموم آفت کش خاک را آلوده می کنند. باید حتی الامکان از سموم شیمیایی کمتر استفاده شده و بیشتر از روش های دیگر مبارزه با آفات، مثل مبارزه زراعی، مبارزه مکانیکی، مبارزه بیولوژیکی و مبارزه تلفیقی کمک گرفته شود.
ضمن اینکه با جلوگیری از ورود نفت، بنزین و روغن ماشین به خاک، می توان به سلامت خاک کمک کرد.

طاهره بختیاری

منبع : روزنامه کیهان