گلیم و گلیم‌بافی

از جمله صنایعی است كه تاریخچه اش در هاله‌ای از ابهام قرار داد، آثار و مدارك به دست آمده، از آن جمله بقایایی از یك گلیم، متعلق به ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد مكشوف در آناتولی تركیه، مؤید آن است كه این هنر از هزاران سال پیش رواج داشته است. با توجه به روش بافت گلیم، كه خود ملهم از شیوه بافت حصیر بوده، و این كه ابزار و وسایل موردنیاز گلیم‌بافی به مراتب ساده‌تر از پارچه‌بافی و تولید محصولات دست باف است، صاحب‌نظران سابقه تولید گلیم را بیش از پیشینه دست بافی دانسته‌اند و اعتقاد دارند كه تولید پارچه‌های دست باف پس از بافت گلیم، مرسوم و متداول شده است. ضمن آن كه در بررسی سیر تكامل و تحول قالی‌بافی این نكته به روشنی دانسته می‌شود كه قرن‌ها پس از تولید گلیم‌های ساده (گلیم‌های دورو)، گلیم‌های سوماك (گلیم‌های یك رو و ضخیم‌تر از گلیم‌های ساده و تخت) تولید شده و سرانجام از تكامل بافت چنین گلیم‌هایی، قالی بافته شده است، البته بافت گلیم سوماك را حلقه میانی گلیم ساده تا بافت قالی برشمرده‌اند.
برای بافت گلیم، از دارهای عمودی و افقی استفاده می‌شود و ابزار كار نیز شامل شانه (= دفتین)، كارد و یا قیچی است. در بافت گلیم به طور معمول از نخ پنبه‌ای یا نخ پشمی (و گاه نخ ابریشمی) به عنوان تار و از نخ پشمی الوان (و گاه نخ ابریشمی الوان) به عنوان پود استفاده می‌شود و در بافت آن، نقشه كاربرد چندانی ندارد، چنانكه امروزه، تنها شمار اندكی از گلیم‌بافان برای بافت گلیم از نقشه استفاده می‌كنند.
● گلیم‌های ایرانی به طور كلی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
۱) گلیم‌هایی كه با «شیوه پودگذاری» بافته می‌شود، یعنی تنها از نخ تار و نخ پود برای بافت آنها استفاده می‌شود و نخ پود با عبور از لا به لای نخ تار، طرح موردنظر را به تدریج بر روی گلیم به وجود می‌آورد.
۲) گلیم‌هایی كه با «شیوه ‌ پود پیچی» بافته می‌شود، یعنی علاوه بر نخ تار و نخ پود، از پود نازك نیز در بافت گلیم استفاده می‌كنند و در واقع پود به حالت پیچش از میان نخ‌های تار عبور كرده و سپس با عبور پود نازك و بعد كوبیدن آن با شانه بافندگی نخ‌های تار و پود درهم پیچیده می‌شوند. گلیم‌هایی را كه به شیوه نخست بافته می‌شود، «گلیم ساده» (گلیم تخت = گلیم دورو) می‌نامند و از مهمترین مناطق تولید این نوع گلیم، می‌توان به استانهای فارس، كردستان، اردبیل، بوشهر، خراسان، كرمانشاه، كهگیلویه و بویراحمد، سمنان و زنجان اشاره كرد. گلیم‌هایی را كه به شیوه پود پیچی بافته می‌شود، «گلیم سوماك» (= گلیم یك رو) می‌نامند و از مهمترین مراكز تولید آن می‌توان استانهای كرمان، آذربایجان شرقی، اردبیل، خراسان، چهارمحال بختیاری، فارس و خوزستان را نام برد. البته شایسته یادآوری است كه در حال حاضر پلاس‌های زیبایی در تركمن صحرا (در استان گلستان) و نیز در كلات (در استا خراسان) بافته می‌شود و آن گلیمی است، از گلیم‌های ساده، ساده‌تر، از لحاظ طرح و نقش كه ضمناً بافت درشت‌تری دارد و در بافت آن، از مواد اولیه نامرغوب‌تری در مقایسه با گلیم ساده استفاده شده است. همچنین بافت «زیلو» نیز كه رد تولید آن از نخ‌ پنبه‌ای رنگ نشده به عنوان تار و از نخ پنبه‌ای رنگ شده برای پود استفاده می‌كنند و طرح‌های آن ساده است، در میبُد یزد و كاشان رونق و رواج دارد.

منبع : مرکز گردشگری علمی فرهنگی دانشجویان ایران