تب انتخابات، ملتی با شکاف‌های عمیق را در بر گرفته

نتیجه انتخابات ترکیه برای دو طرف رقیب، یعنی اسلام در مقابل سکولاریسم و دموکراسی در مقابل ارتش، مانند یک قمار سنگین، حساس و مهم است.
خانمی در حال گوش‌دادن به سخنرانی نخست وزیر ترکیه رجب طیب اردوغان در یک تجمع انتخاباتی. عکس از آسوشیتدپرس این شهر (استانبول) پهناور و وسیع در تب و تاب انتخابات گرفتار شده و پیامد تصادم شدید و خشن دو فرهنگ متفاوت، آینده ترکیه را رقم خواهد زد و حتی دورتر از حریم مشغله‌‌های محوری کشور از جمله اروپا، خاورمیانه و قفقاز طنین‌انداز خواهد شد.
در واقع همه کوچه‌ها، خیابان‌ها و میدان‌ها با نوارها، پوسترها و پرچم‌های احزاب سیاسی متفاوت ترکیه پوشیده شده. وانت‌های ستادهای تبلیغاتی در ازدحام فشرده ترافیک شهر راه می‌گشایند و غرش آهنگ‌های تکنوی بالکان آنها همه‌جا را به لرزش در آورده است. قایق‌ها به سمت شاخ طلایی (golden horn) در حرکتند و کشتی‌ها در امتداد تنگه بسفر (Bosphorus ) در رفت‌وآمدند تا به تبلیغ جناح‌های سیاسی خود بپردازند و توجه رأی‌دهندگان را به خود جلب کنند.
بوروکرات‌های حاکم با پرچم‌های سرخ و سفید کلان‌شهر که از روی علاقه دوست داشتند تصور کنند به‌طور مادرزادی حق حاکمیت بر ترکیه را دارند و در دریای آبی، نارنجی و سفید ـ رنگ‌های نیروهای تازه به پا خاسته ـ در حال غرق شدن هستند. ثروتمندان نوکیسه و محافظه‌کاران اسلام‌گرا از استان‌ها و شهرستان‌ها محکم و با ثبات ایستاده‌اند تا شاهد دومین پیروزی تاریخی خود در کل تاریخ انتخاباتی ترکیه در صحنه انتخابات پیش رو باشند.
بعضی‌ها این رأی‌گیری را جنگ بین سکولاریسم و اسلام تفسیر می‌کنند، بعضی دیگر آن را به‌عنوان رفراندمی برای تأیید نخست‌وزیر رجب طیب اردوغان می‌بینند. یا شاید بتوان آن را مبارزه‌ای بین دو تفکر و دیدگاه برشمرد؛ دیدگاهی که خواهان ترکیه‌ای با در‌های باز ، دموکراتیک‌تر و دلگرم و مطمئن است ؛ در مقابل ترکیه‌ای منزوی و در بند توهم دشمن‌تراشی که تمام جهان خارج را در حال توطئه‌چینی و دسیسه بر ضدش می‌پندارد.
اگمان بگیس(Egemen Bagis) مشاور نخست‌وزیر می‌گوید: «این انتخابی است بین کسانی که خواهان دموکراسی بیشتر هستند و آنانی‌که خواهان دموکراسی کمتری هستند.» پینار کرزای (Pinar Korzay) عقیده دارد: «دموکراسی یک نمایش تجملاتی است که برای هر کشور متلاطم و ناآرامی همانند سمی است که کشور را در وضعیت سخت و دشوار قرار می‌دهد.» یک خانم ثروتمند استانبولی که مانند خیلی از ترک‌ها، برای ژنرال‌های قدرتمند، ارزشی بیش از سیاستمداران قائل است می‌گوید: «اینجا آمریکای لاتین نیست. اینجا ارتش شگفت‌انگیز بوده و ارزش بسیار بالایی دارد. در اینجا همه ارتش را می‌پرستند و دموکراسی برای این کشور زیادی است.»
در سوی دیگر ناسیونالیست‌های افراطی قرار دارند که با ترورها به اعمال خشونت علیه نویسندگان، روزنامه‌نگاران و دیگران در دو سال اخیر دست می‌زده‌اند.
ایرول گل (Erol Gul) رهبر حزب MPH از احزاب ناسیونالیست افراطی که احتمالاً در انتخابات پیش رو دوباره وارد پارلمان خواهد شد ادعا می‌کند: «آزادی و دموکراسی به‌عنوان حربه‌ای برای تضعیف کشور ما مورد استفاده قرار گرفته است؛ درحالی‌که ما باید تک ‌و تنها از تمام پتانسیل‌های موجود استفاده کنیم. اینجا هوشیاری ملی بیدار شده است.»
به علت ماه‌ها فضای ملتهب و قطبی شده که به خاطر زورآزمایی دولت و ارتش به‌وجود آمده، سلی اذل(Soli Ozel) کارشناس سیاسی از استانبول عقیده دارد: التهاب انتخابات پیش رو بالا بوده و این رأی‌گیری برای رقبای انتخاباتی بسیار مهم است؛ او می‌گوید: «این انتخابات معنی و مفهوم جهانی خواهد داشت.» بحث این است که آیا ترکیه می‌تواند به کشوری «سکولار، دارای نظام سرمایه‌داری و دموکراتیک همراه با اکثریت مسلمان» تبدیل و از آزادی‌های بیشتری برخوردار شود؟
در بین بیلبوردها و پوسترهایی که در همه‌جای شهر دیده می‌شوند و چهره مردان سیاستمداری که با گام‌های بلند، هدفمندانه به پیش می‌روند را نشان می‌دهد. یک شکاف بزرگ در بین تصاویر و عکس‌های تبلیغاتی به چشم می‌خورد. این که هیچ اثری از زنان محجبه مسلمان وجود ندارد، نشان‌دهنده یک منازعه آتش‌افروز است که در ظاهر به انتخابات زود هنگام انجامیده است.
وقتی در ماه آوریل نخست‌وزیر، وزیر خارجه‌اش «عبدالله گل» را برای پست ریاست‌جمهوری معرفی کرد، سر فرماندهی ارتش و مخالفان به‌شدت واکنش نشان دادند، زیرا همسر آقای گل ـ یک مسلمان دین‌دارـ حجاب خود را حفظ می‌کند.
نتیجه آن، وقفه کامل امور، رویارویی و بحرانی بود که با اولتیماتوم شبانه به نخست‌وزیر همراه شد. ارتش در دهه‌های اخیر چهار بار کودتا کرده است. ترک عادت موجب مرض است، اما این اولتیماتوم به حزب عدالت و توسعه، به شکلی نو یعنی از طریق وب‌سایت سر فرماندهی کل اعلام شد. دلیل تهدید به کودتا از طریق اینترنت، آن بود که آقای اردوغان سکولاریسم مقدس مندرج در قانون‌اساسی را به خطر انداخته بود. این تهدید جرقه‌ای از ترس ایجاد کرد.
وفاق و اجماع کلی در استانبول و آنکارا آن است که آقای اردوغان با سماجت و پافشاری زیاد، مرتکب یک اشتباه بزرگ سهوی نادر شد. از این‌رو، انتخابات را چهارماه زودتر از موعد مقرر برگزار کرد تا این بحران را حل کند. تمام نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که او در این انتخابات مورد حمایت دوباره قرار خواهد گرفت و اکثریت ۵۵۰ کرسی مجلس در آنکارا برای دومین‌بار به مدت پنج‌سال به‌دست حزب AKP یا حزب عدالت و توسعه خواهد افتاد.
چنگیز کاندار (Cengiz Candar) تحلیل‌گر می‌گوید: «ما یک گام مهم رو به جلو بر خواهیم داشت. انتخابات پیش رو یک شکست بزرگ برای ناسیونالیست‌ها و وطن‌پرست‌های افراطی و ژنرال‌هایی خواهد بود که علیه دولت تصمیم عجولانه و شتاب‌زده گرفته‌اند.»
این تهدید نظامی احتمالاً نتیجه معکوس خواهد داشت و موضع اردوغان را مستحکم‌تر می‌کند، ولی در عوض ممکن است او پست ریاست‌جمهوری را از دست بدهد.
مهم‌ترین حزب مخالف CHP یا حزب جمهوری‌خواه خلق (Republican People&#۰۳۹;s party) هیچ شانسی برای پیروزی در انتخابات پیش رو نخواهد داشت و تمام تلاش خود را در جهت ترساندن و ارعاب مردم و اتهام به دولت و AKP به کار گرفته و ادعا می‌کند منشأ AKP ، «اسلام سیاسی» است و این حزب نقشه کشیده تا با حرکت زیرزمینی و مخفیانه ترکیه را به سمت حکومت مذهبی تئوکراسی بکشاند .
کارشناس مسائل انتخاباتی و مطالعـات آماری که تحلیـل‌گر انتخاباتی به‌شمـار می‌رود، علی کارکوگلو (Ali Carkoglu) می‌گوید: «حتی اگر این ادعا درست نباشد، ستاد انتخاباتی حزب جمهوری‌خواه بسیار موفق است . در بیش از ۳۰درصد حوزه‌های رأی‌گیری، به کابوس سناریویی شبیه انقلاب ایران باور دارند. بخصوص زن‌های تحصیل کرده شاغل تصور می‌کنند دخترهایشان در عرض چند سال، خود را در کشوری مانند عربستان یا ایران ببینند.»
خانم کرزای چنین بینشی به قضیه دارد؛ تمام کسانی‌ را که می‌شناسم بر ضد AKP رأی خواهند داد، زیرا همسر نخست‌وزیر حجاب خود را حفظ می‌کند.AKP به بازار و کسب و کار رونق حیرت‌آوری داده، اما اکنون اگر شما به پاساژها و فروشگاه‌های پوشاک جدید سر بزنید، دخترانی را می‌بینید که روسری‌هایی با مارک‌های گوچی و لویس وتون (Louis Vuitton) بر سر دارند. ایران به ما خیلی نزدیک است و این مردم را نگران می‌کند. سکولاریسم برای ما از دموکراسی مهم‌تر است.
● دلجویی
چنین بحث و جدل‌هایی پس از دلجویی و وعده و وعید دولت، به آرامی فروکش کرد؛ آقای بگیس مشاور اردوغان و کاندیدای حزب AKP می‌گوید: «تصمیم‌گیری در مورد مسائلی از قبیل این‌که مردم باید چه بپوشند، بخورند، بخوانند یا فکر کنند بر عهده دولت نیست. اما در هر صورت ۶۳درصد زنان ترکیه پارچه‌ای بر سر دارند و حق سرکردن روسری به همان اندازه مهم است که پوشیدن دامن کوتاه.»
روسری در این انتخابات تبدیل به یک موضوع توتمی(۱) سمبل شده است که انتخابات را به رقابتی بین اسلام‌گرایان بسته و سکولارهای ارتشی تبدیل کرده . آقایان اذل و کندار عقیده دارند؛ این فقط یک بهانه است. نبرد اصلی بر سر قدرت است.
کشور در وسط یک انقلاب آرام، طولانی و پیچیده قرار دارد. طبقه سیاسی و اقتصادی حاکمه در آنکارا و استانبول که به‌طور سنتی اداره ترکیه مدرن اعم از ارتش، سازمان‌‌های اطلاعاتی، بوروکراسی و قضاوت را برعهده داشتند، با مسلمانانی از طبقه متوسط، برخاسته از شهرستان‌ها و استان‌ها جایگزین می‌شوند. این طیف دارای جسارت، ریسک‌پذیری بالا، بلند پرواز، موفق و عمیقاً محافظه‌کار و مذهبی هستند و با این‌که سابقاً محروم بوده‌اند، مصرانه در طلب به‌دست‌آوردن قدرت هستند.
معمای آقای اردوغان، چهره مردم ترکیه جدید را نشان می‌دهد و حزب عدالت و توسعه او، عامل سیاسی این حرکت زلزله‌وار و عظیم است. او در اولین حضورش در اریکه قدرت، کاملاً موفق بود. وی با اتحادیه اروپا مذاکرات را آغاز کرد، تورم افسارگسیخته را مهار کرد، نرخ بهره را کاهش داد، متوسط درآمد را به بیش از دو برابر افزایش داد و با بازکردن درهای کشور، باعث جذب سیلی از سرمایه‌های خارجی شد. او ترکیه را از گزند صدمات و فجایع گوناگونی که در کشور همسایه، عراق پدید آمده بود، حفظ کرده است.
جرالد کناس (Gerald Knaus) از اتریش که ریاست گروه مشاوره اقتصادی در استانبول را برعهده دارد، می‌گوید: «اردوغان کاملاً سیستم ترکیه را متحول کرده است. زنجیره‌ای از اتفاقات سودمند و خوب، پشت سر هم رخ داده است.»
در قمار جهانی‌شدن، ترکیه یکی از برندگان بوده است، اما در این قمار، بازنده‌هایی هم وجود دارند که منبع تغذیه واکنش‌های منفی ناسیونالیستی هستند و باعث واپس‌گرایی ناسیونالیست‌های افراطی شده‌اند. این به نوبه خود منجر به بمب‌گذاری و قتل، فساد و حیله‌های کثیف دستگاه امنیتی و آزار و اذیت و ارعاب آزادیخواهانی از جمله ارهان پاموک (Orhan Pamuk) ـ برنده جایزه نوبل ادبیات ـ شده است.
● بدگمانی
آقای اردوغان بدگمانی‌هایی را هم برانگیخته است. او مظنون به واردکردن دوستان مذهبی خود به بدنه دولت ـ که بیشتر بر پایه تقوا و وفاداری انتخاب شده‌اند تا شایسته‌سالاری ـ است. در کنار آن، به اشتباه وی در تلاش برای به چنگ‌آوردن ریاست‌جمهوری می‌توان اشاره کرد. وی همچنین به نمایندگان و یارانش اجازه داده فضایی ایجاد کنند که عدم‌تحمل در مقابل رفتار و عادات نامسلمان‌ها را تشویق می‌کند. تمام شواهد نشان می‌دهد این شک و تردیدها حکایت از یک حرکت زیرزمینی با قصد و غرض خاص دارد.
آقای کارکوگلو می‌گوید: «آنها این حرکت را به‌عنوان شروع یک پایان تلخ می‌بینند. این نشانه‌ای از تصرف و کنترل تمام نهادهای مرکزی جمهوری به‌دست محافظه‌کاران اسلام‌گرا و اطرافیان آنهاست.»
با وجود عقاید این چنینی، نظر و نگرش کلی بر این باور است که باید خوش‌بینانه به قضیه نگاه کرد، به عبارتی حکم بر برائت است مگر آن‌که خلافش اثبات شود.
آقای سلی اذل عقیده دارد: «به‌خاطر اشتباهات زیاد احزاب مخالف، اردوغان و AKP ترکیه‌ای دموکراتیک‌تر، با در‌های باز و دگرگون‌شده را نمایش می‌دهند، این کاری است که آنها انجام می‌دهند. حتی اگر دقیقاً به نتیجه کار خود آگاه نباشند. اگر آنها در انتخابات پیش رو اکثریت آرا را به‌دست آورند، تنها انتخاب و نه بهترین انتخاب آنها، بازکردن فضای سیاسی کشور است.»
براساس نظرسنجی‌ها اردوغان اکثریت آرا را به‌دست خواهد آورد و قادر خواهد بود رهبری دولت تک حزبه خود را برعهده داشته باشد.
آقای کندار می‌گوید: «مسئله اصلی این انتخابات، مسئله روسری یا سکولاریسم و اسلام نیست.تنها مسئله حقیقی این است که اعتماد و اعتقاد مردم به اردوغان تا چه حد محکم و پا برجاست و وی از این اعتماد چگونه استفاده خواهد کرد. همه‌چیز بستگی به میزان و ابعاد پیروزی او دارد.»
● نقش‌های کلیدی
▪ رجب طیب اردوغان
نخست‌وزیر ترکیه برای دومین دوره پنج‌ساله به‌عنوان رهبر حزب AKP ،حزب عدالت و توسعه ابقا شد. این حزبAKP نماینده «طبقه متوسط مذهبی جدید، مسلمانان محافظه‌کار پر درآمد» است. شهردار سابق استانبول، فوتبالیست پر انرژی و اسلام‌گرای انقلابی تندرو در دوران جوانی می‌گوید، او با رهبری یک حزب محافظه‌کار و دموکراتیک بر پایه ارزش‌های مذهبی، مشابه دموکرات مسیحی‌های اروپا، به بلوغ سیاسی خود رسیده است.منتقدان اردوغان، از یک حرکت اسلامی زیرزمینی نگرانند.
▪ ژنرال یاشار بویوکانیت (Yasar Buyukanit)
فرمانده ستاد نیروهای مسلح. او نظامی‌گری را بر سیاست ترجیح می‌دهد. ژنرال در پشت‌پرده، در صدور تهدید ضمنی به کودتا علیه دولت اردوغان نقش مهمی داشت. با این کار، نمایش قدرتی بین ارتش و سیاستمداران شروع شد که درنهایت به انتخابات پیش رو انجامید. وی که در آگوست گذشته جانشین فرمانده میانه‌روتر پیشین شد. از دخالت در امور سیاسی چندان ابایی ندارد. شاخه سیاسی ارتش،حزب اصلی، اما ضعیفِ مخالف دولت شناخته می‌شود. وی مدتی در مرکز سر فرماندهی ناتو در بلژیک و به‌عنوان فرمانده اطلاعات ارتش در مرکز فرماندهی جنوبی ناتو واقع در ناپولی مشغول به خدمت بوده است. به‌عنوان فرمانده دومین ارتش بزرگ ناتو، به‌خاطر داشتن روابط گرم و نزدیکش با پنتاگون ـ باوجود تنش حاد میان امریکا و ترکیه بر سر جنگ عراق ـ مورد توجه است.
▪ مصطفی کمال، آتا تورک، پدر ملت
در سال ۱۹۲۳ افسر ارتش عثمانی رهبری انقلابی را که منجر به ایجاد ترکیه نوین شد و از میان ویرانی‌‌های به‌جا مانده از امپراتوری عثمانی برخاسته بود، برعهده داشت. شخصیت وی در ترکیه مورد احترام و پرستش بسیار است. آتاتورک برای ترکیه آن نقشی را دارد که لنین برای اتحاد جماهیر و مائو برای چین!
● ...و مهم‌ترین رقبای AKP
▪ حزب جمهوری‌خواه خلق (Republican People&#۰۳۹;s party)
توسط آتاتورک ایجاد شد و دنیز بایکال (Deniz Baykal) سیاستمدار با سابقه، هدایت آن را برعهده گرفت و وفادارانه از سکولاریسم حمایت می‌کند.
▪ حزب نهضت ناسیونالیست (Nationalist Movement party)
توسط دولت بهسلی (Devlet Bahceli) هدایت می‌شود. یک گروه راست افراطی که در سال ۲۰۰۲ قسمتی از ائتلافی بود که در مقابل AKP شکست خورد.
▪ حزب دموکرات
حزب راست میانه‌رو، که محمات آگار (Mehmet Agar) رهبری آن را برعهده دارد و به احتمال زیاد اگر AKP نتواند به تنهایی دولتی تشکیل دهد، در تشکیل دولت متحد AKP خواهد بود.

منبع: گاردین، شنبه ۲۱ جولای ۲۰۰۷ (۳۰ تیر ۱۳۸۶)
نویسنده :یان ترینور(Ian Traynor)
برگردان: مهدی جاودانی عرفانی
پی‌نوشت‌:
۱ـ توتم: روح یک چیز مقدس که با قبیله های سرخ پوستان در ارتباط است.م.

منبع : ماهنامه چشم انداز ایران