ملوک خمسه: قره‌باغ و پنج ملیک ارمنی آن از فروپاشی صفویه تا جنگهای ایران و روس

نویسنده :  رافی,آرا استپانیان
شماره کنگره : ۲ر۴ق/DK۶۹۹
شابک : ۴-۰-۹۶۷۷۷-۹۶۴
رده دیویی : ۹۴۷.۵۴
تاریخ نشر : ۰۹/۰۸/۸۵
تعداد صفحه : ۲۱۰
تیراژ : ۷۷۰
نوبت چاپ : ۱

كتاب حاضر، سرگذشت تعدادي از خاندان‌هاي حكومتگر ارمني است كه در حولات ناشي از يورش مغولان و تيموريان از قرن دوازدهم ميلادي به بعد در موطن خود، خاچن ـ واقع در قراباغ فعلي- به نوعي اقتدار محلي دست يافتند. مليك‌هاي پنج‌گانه‌ي قراباغ تا اندك زماني پيش از چيرگي روس‌ها بر آن حدود و اواسط قرن نوزدهم، نقش درخور توجهي در تحولات منطقه‌اي جنوب قفقاز ايفا كردند. گفتني است، مليك‌هاي ارمني، رهبران ارمنياني بودند كه در جنگ‌هاي شاه‌عباس با عثماني‌ها به كمك او شتافتند و در كسب پيروزي وي نقش بسزايي داشتند به پاس اين جانفشاني‌ها و فداكاري‌ها بود كه شاه‌عباس به آن‌ها لقب مليك داد. حكومت مليك‌ها بر ماوراي قفقاز تا استيلاي حكومت روسيه‌ي تزاري ادامه داشت. چند تن از اين مليك‌ها به مليك‌هاي پنجگانه يا مليك‌هاي خمسه معروف هستند كه عبارت‌اند از: 1- مليك بيگلريان، حاكم ناحيه‌ي گلستان (يا طالش كه نواحي اطراف رودخانه‌ي كورك چاي يعني حدود گنجه (گانزاك) تا رودخانه‌ي تاتار را در برمي‌گرفت)؛ 2- مليك ايسرائيل‌ها ساكن در جرابرت (قعله آب يا چرابرت كه حدود آن از رودخانه‌ي تاتار شروع شده و تا رودخانه‌ي خاچن. (اين سرزمين از رودخانه‌ي خاچن آغاز گرديده تا رودخانه‌ي بالوي چاي ادامه داشت)؛ 4- مليك شاه‌ نظريان، ساكن سرزمين واراند (كه از رودخانه‌ي واراند شروع شده و تا دامنه‌ي جنگل‌هاي سلسله‌جبال ديزه گسترده بود)؛ 5- مليك آوانيان ساكن در ديزك (يا دوزخ كه از كوه‌هايي به همين نام آغاز شده و رودخانه‌ي ارس خاتمه مي‌يافت).