نقش تشکل های غیر دولتی (NGO) در توسعه پایدار و صنعت گردشگری

تشکل غیردولتی، سازمانی با شخصیت حقیقی مستقل، غیر دولتی و غیر انتفاعی است که برای انجام فعالیت داوطلبانه با گرایشهای غیرسیاسی و براساس قانونمندی و اساسنامه مدون و رعایت چارچوب موضوعه کشور و مفاد آیین نامه های اجرایی آن فعالیت می نماید.
در سال ۱۹۸۰ میلادی فعالیت ها و حرکتهای اجتماعی و سیاسی در جوامع داخلی سراسر جهان و تدارک و پشتیبانی نیروها توسط سازمان ملل متحد از طریق حمایت مالی و فنی، زمینه ای مساعد برای رشد سازمان های غیر دولتی به وجود آورد.
سازمان ملل متحد و ادارات وابسته به آن، علاوه بر حمایت های همه جانبه از فعالیت (NGO)ها طرحها و برنامه های این تشکل ها، آنها را در راستای وصول اهداف خود به کار گرفتند. در واقع تشکل های غیر دولتی به عنوان راهکاری نو برای مشارکت بخشی مردم در تعیین سرنوشت خود از آن جهت در دنیای امروز اهمیت یافته اند که می توانند به عنوان حلقه واسطه میان حکومت ها و مردم، عهده دار انتقال خواسته های ملت به نظام حکومتی باشند.
اگر بخواهیم پیدایش این گونه تشکل ها را در ایران بررسی کنیم باید گفت کار داوطلبانه و بشر دوستانه در ایران، تاریخچه طولانی دارد. چنان که تاریخ ایران باستان شاهد حرکتهای شکوهمند برای ارتقاء و پیشرفت مردم بوده است و گروه های خیریه و مردمی، همواره نقش اساسی در یاری رساندن به افراد نیازمند، ایفا کرده اند. نگاهی به عملکرد این گروه ها نشان می دهد که در مجموعه کار داوطلبانه در ایران جاذبه های خود را از ارزشهای ملی و سنتها و باور دینی می گیرد سنت خدمت به مردم به عنوان وظیفه مقدس دینی نگریسته می شود کسانی که این خدمات را انجام می دهند مورد احتیرام شایانی می باشند.
● نقش سازمانهای غیر دولتی در توسعه پایدار
۱) حامیان سازمان های غیردولتی تشکلها را به عنوان جایگزینی مناسب برای دول کشورهای میزبان در ارایه خدمات و اولویتهایی همچون برنامه ریزی خانواده ها، حمایت کودکان، توسعه مشارکتهای کوچک، محیط زیست، گردشگری و غیره می دانند.
تمرکز اصلی حامیان در تقویت بخشی سازمانهای غیردولتی موجب گسترش و توانایی سازمانی در برنامه ریزی، اجرا و ارزیابی برنامه های توسعه شده است.
۲) سازمانهای غیردولتی در سطح عام نیروهای مهم برای دموکراتیزه ساختن و تقویت نهادهای جامعه مدنی به شمار می آیند.
از آنجایی که بسیاری از سازمانهای داوطلب دارای ارزشها و ایده آلهای مشترکی در میان اعضای خود هستند لذا حامیان و تسریع کنندگان مهم تغییرات اجتماعی به شمار می روند.
۳) سازمانهای غیردولتی می توانند منبع نوآوری، تجربه کردن و آزمودن رویکردهای نوین در قبال مسایل توسعه باشند. سازمانهای غیردولتی می توانند نقش بسیار مهمی در توسعه داشته باشند که این کار از طریق بسیج منابع و انرژی مولد در خدمات اجتماعی و توسعه آنها صورت می گیرد.
۴) سازمانهای غیردولتی نقشی مهم در ارایه بازخوردهای لازم در زمینه سیاستها و برنامه ها دارند که این امر از طریق مشارکت در تغییرات سیاسی و کمک به تدوین برنامه های توسعه محقق می گردد.
● فعالیتهای اقتصادی و تجاری
در قوانین موجود منعی برای سازمانهای غیردولتی از فعالیتهای اقتصادی و تجاری وجود ندارد. ولی به رغم آنکه در قوانین و مقررات متعدد و گاه متعارض قید و ضابطه ای برای این قبیل فعالیتها دیده نمی شود از سوی دیگر مراجع نظارتی این سازمانها نیز متعدد و اختیاراتشان نامعلوم است. از این روی برای حفظ سلامت پیشنهاد می شود این سازمانها برای فعالیتهای اقتصادی و تجاری خود ضوابط ذیل را مد نظر داشته باشند:
▪ هدف اصلی از تشکیل و راه اندازی سازمان برای مقاصد خاص غیرانتفاعی مثل امور فرهنگی، آموزش، بهداشت، محیط زیست و جز آن باشد.
▪ سود و درآمدهای حاصل میان موسسین، اعضاء متصدیان، هیئت مدیره و کارمندان تقسیم نشود. البته وقتی سخن از سود به میان می آید مقصود آن است که کلیه هزینه ها، حقوق و دستمزدهای متعارف افراد یاد شده از آن کسر شده است.
بالاخره اینکه دست به فعالیتهای اقتصادی که خطرپذیری و درگیری زیادی برای اعضا به دنبال دارد نزنند.
البته هر اقدامی فعالیت اقتصادی و تجاری محسوب نمی شود. به عنوان مثال سازمانهای غیردولتی مجازند که در فعالیتهای مربوط به جمع آوری اعانه که مانع قانونی یا مغایرت با هنجارهای فرهنگی ندارند مثل مراجعه خانه به خانه، درخواست تلفنی، پست مستقیم، مراسم تبلیغاتی و دیگر روشهای جمع آوری اعانه شرکت کنند. قبض های کمک به مستمندان مزایده های خیریه و دیگر فعالیتهای موردی که هدف اصلی آنها جمع آوری کمک به سازمانهای غیردولتی است از مصادیق جمع آوری اعانه محسوب می شوند و نباید به عنوان فعالیت اقتصادی و تجاری تعبیر شوند.
البته سازمان های غیردولتی باید مراقب باشند وارد فعالیتهای جمع آوری اعانه که در سطح بسیار وسیعی انجام می شود و در آن سابقه سوء استفاده و فساد می رود نشوند. در کشور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی واحد امور تشکلهای فرهنگی به فعالیت های جمع آوری اعانه در سطح وسیع مجوز می دهد که تاکنون در برخی موارد سابقه خوشی از این قبیل فعالیت ها به جا نمانده است. همچنین باید میان فعالیت های اقتصادی و تجاری که صرفا برای کسب درآمد سازمان غیردولتی انجام می پذیرد از فعالیت هایی که جهت برآورده کردن اهداف سازمان است تمایز قائل شد.
فرض کنید یک سازمان غیردولتی برای ارایه خدمات و کالاها به دولت یا شخص ثالث با دولت قرارداد بندد. اگر نوع خدمات و کالاهایی که ارایه می کند بخشی از اهداف اصلی سازمان باشد مانند برنامه های تنظیم خانواده، آموزش یا مدیریت منابع آب این دیگر فعالیت تجاری و اقتصادی مستقل محسوب نمی شود. حتی زمانی که سازمان غیردولتی کالایی را به طور مستقیم به مردم عرضه کند مانند بازارچه های خیریه برای صنایع دستی اقشار کم درآمد این در واقع نوعی ایجاد اشتغال در حمایت از جامعه مخاطب در جهت اهداف سازمان است.
● نقش سازمان های غیردولتی در گسترش گردشگری روستایی:
چندی پیش سازمانهای بین المللی، ایران را به دلیل وجود جاذبه های فراوان و تنوع زیستی در رتبه پنجم برخورداری از جاذبه های طبیعی قرار دادند.
ایران در جایگاه خوبی قرار گرفته اما این که تا به حال چقدر توانسته است گردشگران داخلی و خارجی را به بازدید از طبیعت تشویق کند موضوع مهم دیگری است. ظرفیت های ویژه طبیعت ایران به عنوان انگیزه ای برای جذب مسافران می تواند نقطه اتکای صنعت گردشگری ایران شود، اما جای تاسف است که تا به حال هیچ یک از این ظرفیت های طبیعی به ثبت جهانی نرسیده اند. بدیهی است هیچ توسعه ای در صنعت اکوتوریسم رخ نمی دهد مگر آنکه مبتنی بر خصوصیات محلی و استفاده از پتانسیل های مناطق باشد.
صنعت طبیعت گردی از زیرشاخه های صنعت گردشگری است. طبیعت گردی ارزش های علمی دارد و تنها با اصول و شاخصه های فنی خود قابل ارزیابی است. برقراری انس با طبیعت هم وظیفه حوزه گردشگری است و از این نظر که جاذبه های طبیعت را در نظر بگیرد باید برنامه ای ترتیب دهد تا ارزشهای طبیعت بار دیگر نمایان شده و طبیعت در دسترس همگان باشد.
در این میان نقش تشکل های غیردولتی محلی در توسعه گردشگری روستایی حائز اهمیت می باشد. ایجاد نمودن و فعال یا توانمند ساختن تشکلهای محلی در قالب انجمن ها، کانون های فرهنگی مساجد، شوراهای محلی متشکل از اعضای منتخب روستا، نقش عمده و اساسی در رونق اقتصادی مناطق نمونه گردشگری با استفاده ابزار گردشگری دارد.
لازم به ذکر است پیش درآمد هرگونه اقدامی در این زمینه تامین امنیت گردشگران می باشد که با برگزاری کلاسهای توجیهی و دوره های آموزشی جهت پرسنل پاسگاه ها می تواند مستقیما توسط سازمان های متولی و یا با همکاری تشکل های غیردولتی که در زمینه آموزش فعالیت نموده اند و نظارت بر حسن انجام کار توسط این سازمان ها انجام گردد.
در این راستا نقش دولت به عنوان بزرگترین مشوق و حامی تشکلهای محلی انکارناپذیر می باشد.
در سطح جهان تشکل های غیردولتی تجربیات موفقی در ارتقاء گردشگری مناطق نمونه گردشگری و گردشگری روستایی داشته اند که از آن جمله می توان به پروژه شهر تاریخی دویرت در جنوب تونس اشاره نمود.
دویرت شهری باستانی با طبیعت گرم و خشک می باشد که قدمت آن به هزاران سال پیش بر می گردد. تشکل غیردولتی به اسم اختصاری ASNAPED به منظور احیاء اقتصاد و روش زندگی، حفاظت از محیط زیست و به دلایل تاریخی باستان شناسی و فرهنگی فعالیت خود را در دویرت آغاز نمود. اولین هدف این تشکل حفظ مهمترین بخشهای شهر باستانی مانند مسجد، آب انبارهای قدیمی، و غارهای عصر حجر در مجاورت آن بود.
نقش تشکل در این برنامه مشخص نمودن منابع مالی، جمع آوری سرمایه و هدایت امور اجرایی پروژه و به عنوان رابط و میانجی بین اعضای مختلف پروژه نظیر جمعیت محلی، اختیارات دولتی، تشریک مساعی تشکل ها و سازمان ها، بنگاه های پولی و وقف کنندگان می باشد.
از طرفی تشکل تلاش هایی در جهت متقاعد ساختن یونسکو به ثبت دویرت به عنوان یک اثر جهانی نموده است و مقامات دولتی منطقه را ترغیب به مداخله و حمایت از روستا از طریق گنجاندن آن در بسته تورهای گردشگری نموده است. از دیگر تلاش های تشکل ایجاد تنوع در منابع درآمدی منطقه نظیر توسعه اکوتوریسم می باشد.
دست آخر انتظار می رود این پروژه بلندپروازانه و چند جانبه منابع درآمدی جدیدی را در دویرت جاری سازد. ضمن اینکه حفاظت از آثار معماری و فرهنگی شهر و سلامت اکوسیستم محلی مورد توجه می باشد.
اجرای پروژه موجب ارتقاء جاذبه های گردشگری فرهنگی و طبیعی منطقه گردیده و نقش تشکل غیردولتی ASNAPED در این میان الگوی مناسبی برای نحوه مشارکت و فعالیت تشکل های غیردولتی در راه اندازی پروژه های مشابه در دیگر مناطق روستایی هدف گردشگری در جهان ارایه می دهد

منابع و ماخذ:
سایت online همشهری
سایت NGOs and ecotourism in Tunisia
سایت Tourism NGOs Divided on poverty-Global policy Forum
سایت UNDP-United Nations Development Programme
سایت UK Government workshop on Tourism
{ آتوسا سادات شجاعی }

منبع : مسافران