دربند فراموشی‌

از فراموش کردن نشانی‌‌ها و اسم‌ها آغاز شد و کم‌کم تا آنجا پیش رفت که پدربزرگ حتی راه بازگشت به خانه را فراموش کرد. نه‌تنها راه خانه، بلکه کل خانواده و جهان را نیز فراموش کرد. پدربزرگ که تا چند سال پیش دوستان زیادی داشت، حالا تنهای تنهاست. حتی نمی‌تواند حرف بزند، آلزایمر او را به کام فراموشی کشانید.
به این امید که دیگران او را فراموش نکنند. آلزایمر بیماری فراموش‌شدگان است، حتی اگر روزی را در سال برای یادآوری آن نامگذاری کنند.
بیماری آلزایمر مشکلی مغزی است. بیماری آلزایمر یک بیماری پیش‌رونده و تحلیل‌برنده است که به مغز آسیب می‌رساند و باعث مرگ سلول‌ها می‌شود؛ به طوری که حافظه، ذهن و رفتار فرد را دچار اختلال می‌کند.
علت دقیق این بیماری هنوز مشخص نیست، اما طی این بیماری تغییرات متعددی در مغز بیمار رخ می‌دهد که باعث کوچک شدن مغز و از بین رفتن سلول‌های مغزی می‌شود و به جای آن لکه‌های مختلف با اشکال خاصی به نام پلاک‌های پیری می‌نشیند.
علامت دیگر بیماری وجود کلافه‌های ظریف مارپیچی شکل در سلول‌های مغزی است که در نهایت سلول‌های سالم را از بین می‌برد. بیشتر افراد بالای ۶۵ سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد. البته افرادی هستند که در سنین ۴۰ یا ۵۰ سالگی هم گرفتار آلزایمر شده‌اند.
منشاء این بیماری هنوز ناشناخته باقی مانده است و درمان ریشه‌کن‌کننده آن هم فعلا در دسترس نیست، اما درمان‌های موجود قادرند روی مسیر بیماری اثر کنند و کنترل‌کننده داشته باشند.
● هر ۷ ثانیه یک نفر
در حدود ۲۴ میلیون نفر در جهان به بیماری آلزایمر مبتلا هستند و در هر ۷ ثانیه یک نفر به بیماری آلزایمر مبتلا می‌شود. برآورد می‌شود تا سال ۲۰۴۰ این رقم به ۸۱ میلیون نفر مبتلا خواهد رسید. ۷۰ درصد شیوع این بیماری مربوط به کشورهای در حال توسعه و جهان سومی است.
زنان بیشتر از مردان به آلزایمر مبتلا می‌شوند و به طور متوسط زنان ۵ تا ۶ درصد بیش از مردان در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
بررسی‌ها نشان داده‌اند در حدود ۳ - ۲ درصد افراد بالای ۶۵ سال دارای نشانه‌هایی از ابتلا به آلزایمر هستند؛ اما این میزان در افراد ۸۵ ساله به حدود ۲۵ تا۵۰ درصد می‌رسد.
به زبان ساده‌تر، احتمال ابتلا به بیماری آلزایمر پس از سن ۶۵ سالگی هر ۵ سال ۲ برابر شده و بیماران آلزایمری بالاتر از ۸۵ سال بیشترین میزان افراد مبتلا به آلزایمر را شامل می‌شوند.
● در ایران‌
در ایران نیز ۵ تا ۶ درصد افراد بالای ۶۰ سال جامعه به بیماری آلزایمر مبتلا هستند در سال ۷۵ حدود ۱۸۲ هزار نفر در کشور مبتلا به آلزایمر بوده‌اند که این تعداد در حال حاضر، بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار نفر برآورد می‌شود. به علت افزایش امید به زندگی، ابتلا به بیماری آلزایمر نیز افزایش یافته است.
در ایران۲۰ میلیون نفر از جمعیت بین سنین ۲۵ تا ۶۵ هستند. به این ترتیب، در ۲۰ سال آینده تمامی آنها به سن سالمندی خواهند رسید که احتمال بروز بیماری آلزایمر نیز افزایش می‌یابد.
● آغاز فراموشی‌
شاید ما نام غذایی را که دیشب خورده‌ایم فراموش کنیم، به خودمان هم بگوییم دارم آلزایمر می‌گیرم، اما هیچ گاه از روی حواس‌پرتی با قیچی چای هم نمی‌زنیم یا با قاشق موی خود را شانه نمی‌کنیم. کارهای غیرعادی که برای بیماران مبتلا به آلزایمر کاملا عادی است. از دست دادن حافظه در آلزایمر با فراموش کردن معمولی کاملا فرق دارد.
در فرد مبتلا به آلزایمر از دست رفتن حافظه قدیمی باعث ناتوانی در استفاده از دانسته‌های سابق و تجربیات قبلی می‌شود به همین علت رفتارهای غیرعادی و ناشی از خامی و بی‌تجربگی از فرد سر می‌زند.
فرد معمولا نیازهای خود را از قبیل تشنگی و گرسنگی بسیار فوری می‌داند و برای رفع آن بدون توجه به ملاحظات اجتماعی و اثراتی که رفتارش بر دیگران دارد، اقدام می‌کند. با پیشرفت بیماری، فرد بیشتر درونگرا خواهد شد و ارتباطات اجتماعی به مرور محدودتر و با مشکل مواجه می‌شود.
در این بیماری، فرد انعطاف‌پذیری و قابلیت انطباق با محیط، مسوولیت‌ها و شرایط تازه را از دست می‌دهد و به مرور منزوی و دور از جمع خواهد شد.
این بیماری می‌تواند بر وضعیت جسمی فرد اثر بگذارد. پیشرفت بیماری بتدریج باعث ضعف قوای جسمانی می‌شود. این تغییرات بر روند کارهای روزانه شخص مانند غذا خوردن، حمام کردن و لباس پوشیدن اثر می‌گذارد و شخص بتنهایی قادر به انجام آنها نخواهد بود.
در موارد پیشرفته، بیمار توانایی ارتباط با محیط یا کنترل عملکردهای جسمانی خود را از دست می‌دهد و با پیشرفت بیشتر بیماری، مراحلی از کاهش هوشیاری، کما و به دنبال آن مرگ رخ می‌دهد.
● آلزایمر ارثی‌
سن بالا، سابقه خانوادگی، جنس مونث بودن و سندرم داون، مهم‌ترین عوامل خطرساز برای آلزایمر هستند. در جمعیت‌های غربی، خطر ابتلا به آلزایمر برای افراد، ۵ درصد است. اگر بیماران، خویشاوند درجه اولی داشته باشند که آلزایمر در او پس از ۶۵ سالگی بروز کرده باشد، خطر نسبی ابتلای آنها ۶ - ۳ برابر، افزایش می‌یابد. اگر بیماران خواهر یا برادری مبتلا به آلزایمر پیش از ۶۰ سالگی و نیز یک والد مبتلا باشند، خطر نسبی آنها ۷ تا ۹ برابر می‌شود.
این ارقام به زبان ساده به معنای این است که هرچند ارث نقش مهمی در این بیماری بازی می‌کند، اما تنها ۵ تا ۱۰ درصد کل افرادی که دارای بیماری هستند، از طریق انتقال ژن‌ها به آن مبتلا شده‌اند.
● هزینه‌های بالا
مشکل خانواده بیمار مبتلا به آلزایمر تنها فراموشی او نیست هزینه درمان و داروی این بیماران بر حسب مرحله بیماری بین ۴۰۰ تا ۶۵۰ هزار تومان در ماه است. این جدای از فردی است که باید دائم مراقب او باشد.
با توجه به هزینه‌های بالای زندگی بسیاری از خانواده‌ها توانایی مادی لازم برای نگهداری بیمار آلزایمری را ندارند. به همین علت بیشتر خانواده‌های مراقب بیماران مبتلا به آلزایمر تحت فشار روحی، روانی ناشی از مشکلات اقتصادی قرار می‌گیرند.
در کشور ما متاسفانه برای حل مشکلات این بیماران جز وارد کردن چند دارو هیچ اقدام دیگری صورت نگرفته است. از ۴ قلم داروی اختصاصی و غیراختصاصی بیماران آلزایمری، فقط یک قلم آن تحت پوشش بیمه است.
● مشکلات مراقبت‌
نگهداری از بیماران مبتلا به ‌آلزایمر برای خانواده‌ها کار بسیار مشکلی است. مراقبت کردن از فرد مبتلا به آلزایمر احتیاج به وقت و نیروی بسیار دارد. خانواده باید بتواند علایم فشارهای عصبی بر خود و بیمار را تقلیل دهد و ضربه‌هایی که در این مسیر بر جسم و عواطف مراقبت‌کننده وارد می‌شود را کاهش دهد.
حالات فرد مبتلا به آلزایمر می‌تواند سریعا تغییر کند و بی‌هیچ توجیه و دلیلی آرامش به اشک و خشم تبدیل شود. در بیشتر موارد شروع بیماری آلزایمر با سوءظن و بدگمانی نسبت به اطرافیان شروع می‌شود به این صورت که نسبت‌های ناروایی (همچون برداشتن وسایل شخصی او که ممکن است اصلا وجود خارجی هم ندارد) را به نزدیکان خود می‌دهند. به همین دلیل کسی که وظیفه مراقبت و نگهداری این بیماران را به عهده دارد، باید بسیار صبور و با حوصله باشد.
توصیه می‌شود هیچ گاه بتنهایی وظیفه مراقبت از بیمار مبتلا به آلزایمر را به عهده نگیرید. از دیگران‌ درخواست‌ کمک‌ کنید تا بتوانید به‌ خود استراحت‌ دهید، حتی‌ اگر بیمار از این‌ مساله‌ احساس‌ رضایت‌ نداشته‌ باشد. با بیمار مبتلا به آلزایمر باید با لحنی آرام و تسکین‌بخش و کلمات و جملات ساده و کوتاه استفاده کرد.
از صحبت کردن درباره شخص جلوی او بپرهیزید و پیش از شروع به صحبت کردن، توجه کامل بیمار را به خود جلب کنید به همین علت بهتر است هنگام صحبت کردن، رادیو، تلویزیون و دیگر وسائلی را که باعث حواس‌پرتی می‌شوند، خاموش کنید و او را با نامش خطاب کنید. اگر بیمار می‌خواهد با شما ارتباط برقرار کند اما در یافتن کلمات دچار اشکال است، به آرامی سعی کنید کلماتی را که او به دنبالشان است، به وی پیشنهاد کنید.
● نعمت فراموشی‌
همه آلزایمر را مصیبت نمی‌دانند و برخی جور دیگری آن را می‌بینند. وقتی بیماری خفیف است و فقط فرد را از حال امروز جدا می‌کند، از دید برخی چندان هم بد نیست. مادری که دیگر فرزندانش هر یک به سوی سرنوشت خود رفته‌اند و او را تنها گذاشته‌اند اگر به یاد نداشته باشد فرزندی دارد سبک‌تر است.
اگر پیری را با عقل سالم نبیند و با آلزایمر به آرامی در دنیای خود فرو رود بخوابد و دیگر بیدار نشود، چندان هم بد نیست. اگر با ذهنی سالم خاطرات عمر را مرور کند و افسوس‌های فراوان را به یاد بیاورد، بیشتر ناراحت می‌شود؛ اما آلزایمر نعمت فراموشی به او می‌دهد.
البته تمام اینها تنها یک دیدگاه است و هیچ‌گاه نمی‌توان درباره بیماری‌ای که هیچ بیماری تجربه آن را ثبت نمی‌کند قضاوت کرد.
● پیشگیری‌
درمان آلزایمر بسیار سخت و به تعبیری غیرممکن است. اما تنها با چندین تغییر ساده در الگوی زندگی می‌توان بروز بیماری آلزایمر را به تعویق انداخت.
نخستین اقدام مفید در همین صفحه روزنامه وجود دارد. بله، جدول حل کنید. حتما نباید برای افزایش فعالیت مغزی‌تان، دنبال روش‌های سخت و صرف هزینه زیاد باشید. با جدول حل کردن یا مطالعه مقالات چالش برانگیز می‌توانید سلول‌های خاکستری مغز خود را به شکلی موثر فعال کنید.
بد نیست بدانید افرادی که در هفته ۴ روز جدول حل می‌کنند کمتر از کسانی که در هفته یک جدول حل می‌کنند دچار آلزایمر می‌شوند.
دومین اقدام مهم، متناسب نگه داشتن بدن است. بله عقل سالم در بدن سالم است. ورزش کردن به طور منظم می‌تواند خطر ابتلا به آلزایمر را تا ۵۰ درصد کاهش دهد. ورزش منظم، تغذیه سالم و کنترل فشار خون تنها برای قلب مفید نیست، بلکه مغز را نیز سالم نگاه می‌دارد.
داشتن روابط اجتماعی با دوستان و خانواده، سومین اقدام موثر برای حفاظت مغز از خطر زوال عقلی است.
چهارمین اقدام مفید، رژیم غذایی سالم است. رژیم غذایی سرشار از سبزی‌ها و همچنین ماهی بهترین راهکار برای افرادی است که می‌خواهند رژیمی را دنبال کنند که به آنها در کاهش احتمال بروز زوال عقل و آلزایمر کمک کند.
مصرف منظم داروهای مسکن مانند آسپرین، خطر ابتلا به آلزایمر را در مبتلایان به آرتریت کاهش می‌دهد؛ البته این شیوه روشی موثر برای کاهش خطر بروز آلزایمر در همه افراد نیست. این داروها می‌توانند عوارض جانبی خطرناکی مانند مشکلات کلیوی و کبدی و نیز بروز زخم‌های معده را در پی داشته باشند. به هر حال در برخی افراد به عنوان پنجمین توصیه می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
ششمین اقدام مفید، اجتناب از مصرف مواد مخدر است. مواد مخدر مثل قرص‌های اکستازی می‌توانند آسیب‌های طولانی مدتی روی مغز بر جای بگذارند و مشکلاتی برای یادگیری و حافظه به وجود بیاورند و حتی باعث اختلال مشاعر و زوال عقل در آینده شوند.
به عنوان هفتمین اقدام مفید، مصرف ۲ ماده غذایی را مد نظر قرار دهید. سیب و زردچوبه دشمنان آلزایمر هستند. خوردن روزی ۲ لیوان آب سیب یا ۳ عدد سیب بسیار به شما کمک می‌کند. از طرف دیگر، زردچوبه‌ در درمان‌ و پیشگیری‌ از بیماری‌ آلزایمر موثر است.
محققان‌ دریافتند زردچوبه‌ پروتئینی‌ را که موجب ایجاد این بیماری می‌شود در مغز موش‌ها تجزیه‌ می‌کند و از رسوب‌‌ آن که سبب تخریب‌ بافت‌ مغز می‌‌شود، جلوگیری‌ می‌کند.
هشتمین اقدام مفید، استفاده از ویتامین‌هاست. افرادی که در برنامه غذایی خود از ویتامین‌های‌ E و C استفاده می‌کنند، کمتر به این بیماری مبتلا می‌شوند.نهمین اقدام، آموختن یک زبان دیگر است. مطالعات نشان داده است در افرادی که بیشتر عمر خود را با ۲ زبان می‌گذرانند، آلزایمر کمتر دیده می‌شود.
و دهمین اقدام سودمند، خودداری از مصرف دخانیات است. محققان می‌گویند افراد سیگاری، بیشتر از دیگران احتمال دارد دچار اختلال زوال عقل یا آلزایمر شوند. کسانی که ژن زمینه‌ساز این بیماری را ندارند، با سیگار کشیدن می‌توانند تا ۷۰ درصد احتمال ابتلای خود را افزایش دهند.

علی اخوان بهبهانی‌

منبع : روزنامه جام‌جم