تفریح و شادی در آموزه‌های مذهبی

انسان در زندگی روزمره براثر کار و فعالیت‌های روزانه و حرکت در پیچ‌ و خم‌های دشوار زندگی، دچار خستگی و ملال‌خاطر می‌شود.
برای رهایی از این وضعیت لازم است بخشی از اوقات فرد به شادی و تفریح اختصاص داده شود تا روح انسان صفا و طراوت یابد.
درواقع، همان‌طور که جسم انسان نیاز به غذا و انواع ویتامین‌ها دارد، روح انسان نیز به تنوع، استراحت، تفریح و شادی نیازمند است.
شادی، احساس و واکنشی مثبت است که روان انسان در موقعیت‌های مختلف، از خود نشان می‌دهد. شاد بودن آدمی، تجربه‌های اجتناب‌ناپذیر زندگی مانند ناکامی، ناامیدی و عواطف منفی را خنثی می‌کند. احساس نشاط، کمک می‌کند تا ما سلامت روانی خود را بازیابیم و به آرامش برسیم.
امروزه روان‌شناسان، شادی و انبساط‌خاطر را برای سلامتی انسان مهم‌ و مؤثر می‌دانند. اهمیت نشاط برای بشر تاحدی است که می‌تواند در درمان برخی از بیماری‌ها مؤثر باشد. روان‌شناسان معتقدند: در قرن حاضر که ناملایمات زیاد، انسان را درگیر خود ساخته است، شادی نه‌تنها از بسیاری از بیماری‌ها پیشگیری می‌کند بلکه قادر است ‌ از رشد و پیشرفت سریع برخی از انواع سرطان نیز جلوگیری کند.
نظر پزشکی، خنده‌ و شادی، واکنشی غیرارادی است که باعث انقباض هماهنگ ۱۵ماهیچه صورت و سریع‌تر شدن تنفس و جریان خون و درنتیجه افزایش آدرنالین خون می‌شود. تأثیر این روند، احساس لذت و شادابی در فرد است. اگر در زندگی بشر شادمانی وجود نداشت، انسان زیر فشارهای سنگین روحی و روانی،‌ از پای درمی‌آمد. به‌همین لحاظ ضروری است دولت‌ها برای دوری از افسردگی و ایجاد روحیه نشاط در مردم، برنامه‌های خاصی را طراحی و به اجرا درآورند.
اگر دولت‌ها به بالا بردن سطح شادی‌های سالم در میان مردم توجه کنند، در پیشرفت و موفقیت کشورها مؤثر خواهد بود. برطرف کردن غم و اندوه و ایجاد روحیه شاد، برای خانواده‌ها و جوامع ضروری است چرا که غم و شادی انسان فقط مربوط به خود او نیست بلکه شاد یا غمگین شدن یک نفر بر دیگران نیز تأثیر می‌گذارد. «روپرت شلدریک» زیست‌شناس انگلیسی می‌گوید: «حافظه و شعور انسان تنها در مغز او ذخیره نمی‌شود بلکه چیزی به‌نام «شعور جمعی» نیز وجود دارد که انسان‌ها به‌وسیله نیرویی خاص با هم درارتباطند.»
بنابراین شادی یا اندوه افراد، دیگران را نیز شاد یا غمگین می‌سازد. (روپرت شلدریک، کتاب «علم جدید حیات» به نقل از سایت حسن عبدی‌پور) البته شادی نسبی است و هر کس در شرایط و موقعیتی خاص شاد می‌شود. برخی از جامعه‌شناسان اظهار می‌دارند که طبقات ضعیف جامعه، شادی را از طریق لذت‌های آنی مانند تماشای فوتبال و... جست‌وجو می‌کنند، درحالی که مردم طبقه متوسط یا خواص از طریق نیل به خواسته‌های درازمدت، چون افزایش سرمایه و دسترسی به امکانات رفاهی بیشتر در پی کسب شادی هستند.
«ارسطو» شکل دیگری از شادی را مطرح کرده و آن نوعی از شادی است که براثر زندگی متفکرانه ایجاد می‌شود. به‌نظر وی این عالی‌ترین نوع شادی است. فیلسوفان و محققان دیگری نیز بوده‌‌اند که رضایت و شادی را صرفاً داشتن یک زندگی اخلاقی و مذهبی دانسته‌اند.(مایکل، آیزنک، صص ۱۹-۱۱)
● نگاه اسلام به شادی و نشاط
اسلام به‌عنوان دینی که به‌تمامی نیازهای روحی و جسمی انسان توجه دارد، داشتن نشاط و روحیه شاد را لازمه یک زندگی موفق می‌داند. در آموزه‌های دینی، نکات ارزشمندی درخصوص ایجاد شادی و نشاط آمده است. شادی می‌تواند برای خود فرد و گاهی نیز دیگران سازنده باشد. مفهوم شادی مجموعاً حدود ۲۵ بار با الفاظ مختلف در قرآن کریم آمده است. ازجمله مباحثی که در متون دینی به آن اشاره شده است، گره‌گشایی از مشکلات مردم و «ادخال سرور» و ایجاد شادمانی در آنهاست. در این منابع از کسانی که موجبات دلخوشی و شادکامی مردم را فراهم می‌‌آورند، ستایش شده و آنها سزاوار نعمت‌ها و پاداش‌های خداوند در آخرت، خوانده شده‌اند.
در روایاتی که از پیشوایان دینی نقل شده است، شادی در برنامه زندگی انسان، جایگاه ویژه‌ای دارد. امام‌رضا(ع) می‌فرماید: «اوقات روز شما ۴ ساعت باشد؛ ساعتی برای خلوت با خدا، ساعتی برای تأمین معاش، ساعتی برای معاشرت با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیب‌هایتان واقف می‌سازند و... و ساعتی را هم به تفریحات و لذایذ خود اختصاص دهید و از مسرت و شادی ساعات تفریح، انجام وظایف وقت‌های دیگر را تأمین کنید.» (یعنی از ساعات تفریح نیرو بگیرید و از این نیرو برای انجام وظایف استفاده کنید.) (بحار‌الانوار، ص ۳۲۱)
ازجمله عوامل شادی‌آفرین در زندگی، تفریح و تفرج است. تفریحات سالم برای انسان شادی و لذت سالم را به ارمغان می‌آورند. انسان با گردش در طبیعت، دیدن مناظر زیبا، گل‌های رنگارنگ، درختان سرسبز، آبشارهای زیبا، شکوفه‌های شاداب، کوه‌ها و هزاران منظره زیبای طبیعی که از نعمت‌‌های خداوند هستند، به‌وجد می‌آید.
یکی دیگر از عوامل نشاط که اسلام مردم را به آن ترغیب می‌کند، سیر و سیاحت است. خداوند در قرآن کریم، انسان‌ها را دعوت می‌کند که در زمین به سیر و سفر بپردازند تا هم از سرنوشت و سرگذشت پیشینیان عبرت بگیرند و هم از زیبایی‌های آفرینش بهره ببرند. سفر و دیدن مناظر زیبا، در نشاط روحی و سلامت جسمانی و از بین رفتن کسالت به‌شدت مؤثر است. رسول گرامی اسلام می‌فرماید: «مسافرت کنید تا سالم بمانید.» (وسائل‌الشیعه، ص ۶۰)
ورزش و بازی نیز ازجمله ابزارهای شادی‌آفرین محسوب می‌شوند. ورزش از کارهای نشاط‌آوری است که رهبران دینی به آن عنایت داشته‌اند. البته بعضی از ورزش‌ها که روحیه دلاوری را تقویت می‌کند و فنون رزمی را به انسان می‌آموزد، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. رسول گرامی اسلام می‌فرماید: «حق فرزند بر پدرش این است که به او نوشتن، شنا کردن و تیراندازی را بیاموزد و جز از راه حلال، روزی او را تأمین نکند.» (ابن مسکویه رازی، ص ۳۶)
● حضوری برای شادکامی
حضور در مجالس شادی و جشن نیز موجب خرسندی و نشاط انسان می‌شود. به همین‌لحاظ بر برپایی مجالس شادی در مناسبت‌های مختلف مانند اعیاد بزرگ مذهبی و سالروز ولادت پیشوایان دین تأکید شده است. البته حضور در مجالس شادی، مشروط به این است که توأم با فسق و فجور نباشد. اسلام شادی آمیخته با فساد و ظلم را تجویز نمی‌کند و برای مسلمانان، سبک‌سری و بیهودگی را به بهانه شادی روا ‌نمی‌دارد. به‌نظر کارشناسان، در پرتو کمک و احسان به دیگران و انجام بسیاری از فرایض دینی، انسان به نوعی شادی واقعی دست می‌یابد.
از جمله راه‌های به‌دست آوردن شادی و پایدار شدن آن در انسان، توجه به رهنمودهای دین در کم کردن وابستگی به دنیاست. دل بستن به دنیا و غرق شدن در مادیات و زیورهای دنیوی، انسان را بیشتر حریص و غافل می‌کند. انسان حریص هرچه بیشتر تلاش کند، کمتر راضی و خشنود می‌شود و همین موجب افزایش غم و اندوه در وی می‌شود. به این ترتیب، کسی که از وابستگی خود به ظواهر دنیا بکاهد و افق دید او بلندتر باشد، با مشکلات کوچک، به زانو درنمی‌آید و در مواجهه با سختی‌ها، از روحیه بهتری برخوردار است.
در این راستا، نیایش و دعا، به انسان نشاط درونی می‌بخشد و روح را باطراوت و نیرومند می‌سازد. خواندن شعر یا سرود، جشن ازدواج، هدیه‌دادن، پوشیدن لباس‌های روشن، استفاده از بوی خوش، زینت کردن، دیدار با دوستان و صله رحم و از همه مهم‌تر کار و تلاش، از دیگر حوزه‌های شادی‌آفرین از نظر اسلام محسوب می‌شوند.

عصمت سپهری

منبع : روزنامه همشهری