رویکرد جدید تل‌آویو و به «سی‌آی‌اس»

مرور تحولات روابط خارجی اسرائیل با کشورهای حوزة شوروی سابق گواه تحرک محسوس در این روابط طی سال‌ها، به ویژه یک سال اخیر از جمله در حوزة قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی است. به تبع گسترش این روابط بود که وزارت خارجة این کشور اخیراً بخش یورآسیای خود را به دو بخش تخصصیِ‌ «یورآسیای ۱» که مسئول ادارة امورات بخش اروپایی جغرافیای شوروی سابق است و «یورآسیای ۲» که به تحولات و روابط تل‌آویوو با مناطق قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی را زیر پوشش قرار می‌دهد، مبادرت کرده است. باید خاطر نشان کرد که بخش «یورآسیا» در شاکلة وزارت خارجة اسرائیل از همان ابتدای فروپاشی شوروی و با هدف سامان‌دهی به روابط این رژیم با روسیه و گسترش روابط با آن ایجاد شد. اما به ویژه از ابتدای هزارة جدید و در پی گسترش تعاملات خارجی تل‌آویوو با سایر کشورهای حوزة شوروی سابق، مسئولیت رسیدگی به روابط با این کشورها از جمله اکراین، قزاقستان، آذربایجان، گرجستان و سایرین نیز به این دپارتمان واگذار شد. با این ملاحظه، بیشتر تمرکز روابط و تعاملات تل‌آویوو بر بخش اروپایی حوزة «سی‌آی‌اس» استوار بود، تا اینکه در هدف‌گذاری جدید سیاست خارجی این کشور و به طور خاص از سال ۲۰۰۸ توسعة روابط با منطقة آسیای مرکزی و نگاه خاص به قفقاز جنوبی به عنوان یک دستور مطمح‌نظر دولت‌مردان اسرائیلی قرار گرفته است.
در همین راستا و به تبع همین هدف‌گذاری جدید بود که ماژالیم اوخابِ، معاون وزیر خارجة اسرائیل چندی پیش طی سفری را به ازبکستان و قرقیزستان بر گسترش هرچه بیشتر روابط با این دو کشور و شاکلة آسیای مرکزی تأکید کرد و به تبع همین تحرکات و تصریح بر ضرورت تحرک بیشتر در این روابط بود که سفرای اسرائیل در آستانه و تاشکند تغییر کردند و برنامه‌ریزی‌هایی برای سفر شیمون پرز، رئیس‌جمهور این رژیم به قزاقستان و ازبکستان صورت گرفت. پیش از این نیز اویگدور لیبرمن، وزیر خارجة اسرائیل که خود متولد و تربیت یافتة فضای شوروی است، افزون بر ضرورت توسعة روابط راهبردی با روسیه، بر گسترش روابط با سایر کشورهای حوزة شوروی سابق از جمله مناطق قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی تأکید کرده بود.
در همین راستا، مه ۲۰۰۹ در نشست سران اتحادیة اروپا در پراگ وزیر خارجة اسرائیل با الهام علی‌یف، رئیس‌جمهور آذربایجان دیدار و گفتگو کرد و در همین نشست بود که لیبرمن موافقت علی‌یف برای سفر پرز به آذربایجان را کسب کرد و باکو به عنوان اولین مقصد سفر پرز انتخاب شد. با این ملاحظه و با عنایت به تشدید محسوس تحرکات اسرائیل طی ماه‌ها و سال‌های اخیر در حوزة شوروی سابق سفر پرز به آذربایجان و قزاقستان به عنوان دو کشور مهم از دو منطقة قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی امری غریب تلقی نشده و در راستای پویایی‌های اخیر در سیاست خارجی اسرائیل دانسته می‌شود.
در این میان، توسعة روابط اسرائیل با آذربایجان طی سال‌های اخیر به نحوی بوده که برخی از تحلیل‌گران برای توصف آن از قیود «دوستانه» و «کاملاً باثبات» استفاده می‌کنند. از جمله ابعاد این همکاری می‌توان به تعاملات اقتصادی به ویژه حوزة انرژی اشاره کرد و موافقت دو کشور به توسعة حضور شرکت‌های یکدیگر در کشور مقابل اشاره کرد. آرتور لِنک، سفیر اسرائیل در آذربایجان در باب تعاملات دوجانبه میان تل‌آویوو و باکو با اشاره به اینکه بسترهای لازم برای توسعة این روابط مهیا است، طی سخنانی تأکید کرد که «اسرائیل از آذربایجان نفت وارد می‌کند و در مقابل آذری‌ها نیز به فن‌آوری‌های اسرائیلی، خدمات پزشکی و تولیدات و تکنولوژی آن در زمینة ارتباطات راه‌دور علاقه‌مندند. او با اشاره به اینکه اسرائیل بیش از هر کشور دیگری به اهمیت آذربایجان وقوف یافته، اظهار داشت؛ «توسعة روابط اسرائیل و آذربایجان بازی برد- بردی است که هر دو طرف از آن منتفع می‌شوند و سفر پرز به این کشور نیز نمودی از این اهمیت است».
لِنک در توجیه این اهمیت با اشارة ضمنی به تشابه دعوای عربی – اسرائیلی و آذری – ارمنی، تأکید کرد که اسرائیل و آذربایجان کشورهای کوچکی هستند که در محیطی پیچیده قرار گرفته‌و همین امر می‌تواند دلیل و پیش‌‌زمینه‌ای برای همکاری‌های آنها از جمله در بخش فنی- نظامی باشد. بر این اساس، طی سال‌های اخیر روابط تل‌آویوو و باکو در حوزة نظامی گسترش قابل ملاحظه‌ای یافته و آذربایجان به خرید انواع مختلف تولیدات نظامی اسرائیل مبادرت کرده که از آن جمله می‌توان به سلاح‌های خودکار تی‌ای‌آر ۲۱ اشاره کرد. علاوه بر این، آذربایجان برخی سیتسم‌های موشکی و فن‌آوری‌های نظامی از جمله دو نوع هواپیمای شناسایی بدون سرنشین به نام‌های «آربی‌تر» و «آاِرو‌اِستار» را نیز از اسرائیل خریداری کرده است. همچنین اسرائیل موافقت خود را در خصوص فروش توپ‌های خودکار ام‌ام‌- ۱۲۲ به نام «سِم‌سِر» و سیستم موشکی «نا‌اوزا» به آذربایجان اعلام کرده و قرار است در آتیة نزدیک این توافقات نهایی شود.
نکتة قابل تأمل اینکه اسرائیل همواره یکی از دلایلی تلاش خود برای گسترش روابط با مناطق و کشورهای مختلف را حمایت از جمعیت یهودیان در آن جغرافیا عنوان داشته و این مسئله در مورد آذربایجان نیز صادق است.
به تأکید مقامات اسرائیل شمار زیادی یهودی در مناطق شمالی آذربایجان سکونت دارند که تل‌آویوو بنا به رسالت خود حمایت از آنها را وظیفة خود می‌داند. در مقابل نیز شماری یهودی آذربایجانی‌تبار در اسرائیل سکونت دارند که به تأکید برخی تحلیل‌گران این از جمله فعالان اجتماعی و سیاسی این کشور بوده، در پارلمان نیز نمایندگانی دارند و برای توسعة روابط تل‌آویوو و باکو فشارهایی را به دولت وارد می‌آورند.
در باب روابط اسرائیل و قزاقستان نیز باید به یکی از جنبه‌های مهم تعامل دو کشور یعنی زمینة نظامی که طی سال‌های اخیر توسعة قابل ملاحظه‌ای یافته اشاره کرد. با همین ملاحظه، بحث در خصوص بسط تعاملات فنی – نظامی میان آستانه و تل‌آویوو یکی از مهم‌ترین موضوعات سفر پرز و مذاکرات او با مقامات قزاقی خواهد بود. از سوی دیگر به تبع بروز برخی نقایص و اشکالات در انتقال فن‌آوری و تولیدات نظامی اسرائیل به قزاقستان که اسباب ناراحتی‌هایی در آستانه شده بود، به نظر می‌رسد یکی دیگر از اهداف پرز به آستانه رفع این مشکلات باشد.
افزون بر این اسرائیل در دورنمای روابط خود با قزاقستان توسعة تعاملات در حوزة انرژی، مواد غذایی، سرمایه‌گذاری‌های متقابل و توسعة همکاری‌ها در قالب سرمایه‌گذاری‌های مشترک در برخی پروژه‌های خاص را نیز مطمح‌نظر دارد. افزون بر این دو کشور، اسرائیل طی سال‌های اخیر نگاهی جدی نیز به ازبکستان داشته و لیبرمن با این اظهار که «آسیای مرکزی برای ما مهم است، و بدون شک، ازبکستان کلید این منطقه است»، این اهمیت را مورد تأکید دوچندان قرار داده و در سایر اظهارنظرات خود نیز بر اهتمام تل‌آویوو بر گسترش روابط با تاشکند نیز تصریح کرده است.
او در این اظهارات از سفر قریب‌الوقوع پرز نیز به این کشو خبر بود و هرچند قرار بود که وی پس از آذربایجان و قزاقستان رهسپار ازبکستان شود، اما بنا به دلایلی این سفر به موعد دیگری موکول شده است. هرچند ازبکستان اولین کشورِ منطقة‌ آسیای مرکزی بود که به ایجاد روابط دیپلماتیک با تل‌آویوو اقدام کرد و در مقابل، اولین سفارت اسرائیل در این منطقه نیز در ازبکستان افتتاح شد، اما آمارها نشان از ناچیز بودن تعاملات بین دو کشور حکایت دارد.
با این وجود،‌ مقامات طرفین در سخنان خود بر گسترة ظرفیت‌های موجود برای توسعة همکاری‌ها تأکید کرده‌اند. برای مثال، اخیراً یکی از شرکت‌های معروف اسرائیلی در حوزة فن‌آوری پیش‌رفته مذاکراتی را با طرف‌های ازبکی برای احداث یک پارک علم و فن‌آوری در ازبکستان آغاز کرده و به توافق‌های اولیه نیز دست یافته است. افزون بر این، همان طور که سفیر اسرائیل در ازبکستان نیز ضمن نام بردن از این کشور به عنوان کشور کشاورزی، عنوان داشته، تل‌آویوو با اتکاء به تکنولوژی و تجربیان خود در این حوزه و با عنایت به ظرفیت‌های آسیای مرکزی و به طور خاص ازبکستان در زمینة کشاورزی، در پی توسعة روابط با این کشور در زمینة افزایش بهره‌وری تولید کشاورزی از جمله در تکنولوژی‌های پیشرفته‌ آبیاری و کشت گلخانه‌ای است. بر اساس برخی اخبار، شرکت اسرائیلی «آگروتال» در همین زمینه با طرف‌ ازبکی به توافقات اولیه دست یافته و قرار است در آیندة نزدیک نسبت به گسترش فعالیت خود در بخش کشاورزی ازبکستان اقدام کند.

منبع: سایت - ایراس

منبع : باشگاه اندیشه