این هالیتوز بدبو!

هالیتوز یا بدبویی دهان یک شکایت شایع در بین بیماران مراجعه کننده به مطب متخصصان داخلی و گوش و حلق و بینی، دندانپزشکان و پزشکان عمومی است. اکثر بیماران بدون گرفتن نتیجه خاصی، از مراکز درمانی خارج می‌شوند و گاه این پدیده باعث بروز مسائل جدی در خود و خانواده آنها می‌گردد.
● هالیتوز حداقل از سه جهت اهمیت دارد:
۱) با آزار دیگران به صورت یک مانع در برخوردهای اجتماعی عمل می‌کند و باعث کاهش کارآیی فرد می‌شود.
۲) فردی که از بوی بد دهان خود آگاه است ممکن است به‌گونه‌ای نسبت به پاکی دهان دچار وسواس شود که با کارایی وی مداخله کند.
۳) هالیتوز نشانه‌ای از یک وضعیت غیرطبیعی است که نیاز به تشخیص و درمان دارد.
● علل بوی بد دهان
بقایای مواد غذایی ممکن است در محوطه دهان و حلق باقی بماند. میکروب‌های طبیعی موجود در دهان این مواد را تجزیه و گازهایی مثل سولفید هیدروژن و مرکاپتان‌ها را آزاد می‌کنند. این حالت به‌خصوص باعث بوی بد دهان هنگام برخاستن از خواب می‌شود. مسواک نکردن و فاصله طولانی بین دفعات مسواک این حالت را تشدید می‌کند. کاهش ترشح و جریان بزاق در طول خواب نیز به پیدایش بوی بد دهان هنگام بیدار شدن کمک می‌کند.
به‌طور کلی هر عاملی که باعث تکثیر باکتری‌های موجود در محیط دهان شود در دهان ایجاد بوی بد می‌شود. شایع‌ترین علل آن عبارتست از: رعایت نکردن بهداشت دهان، آبسه‌های دندان یا لوزه، تورم لثه و مخاط دهان.
خشکی دهان نیز، به هر علتی که ایجاد شود، موجب کاهش دفع باکتری‌های دهان و ایجاد بوی بد می‌شود. اعمالی مانند تنفس دهانی، کشیدن سیگار، صحبت طولانی، خستگی و استرس و مصرف داروها نیز اثر مشابهی در دهان می‌گذارند.
دود سیگار و توتون سبب می‌شود که دهان خشک، وضعیت لثه‌ها و ترشحات پشت بینی تشدید شود. توتون و تنباکو از خود بقایایی به جا می‌گذارند که با بوی دهان مخلوط شده و بوی بسیار بدتری تولید می‌کنند. میکروب‌های مولد بیماری لثه نیز، خود هنگام فعالیت بوی بسیار بدی تولید می‌کنند‌؛ بنابراین رعایت بهداشت و اعمال درمانی دندانپزشکی مانند ترمیم پوسیدگی‌ها و جرم‌گیری دندان‌ها و بهبود بیماری لثه کمک زیادی به رفع بوی دهان می‌کند.
داروهایی مانند آنتی بیوتیک‌ها، داروهای ضد روماتیسم، ضد فشار خون و داروهای مورد مصرف در روانپزشکی می‌توانند باعث تغییر در احساس بویایی و چشایی شوند. بسیاری داروها، مانند آنتی هیستامین‌ها، ضد افسردگی‌ها و مسکن‌ها نیز موجب خشکی دهان می‌شوند. تنفس بدبو رابطه معکوسی با میزان جریان بزاق دارد. در نتیجه این داروها، خود به خود به دلیل خشکی دهان، تولید بو می‌کنند.
علت بوی بد دهان می‌تواند قسمت انتهایی زبان باشد؛ این ناحیه و دارای فرو رفتگی‌های کوچک زیادی است که باکتری‌ها در آنها پنهان شده و به سختی با بزاق تمیز می‌شوند. همچنین باکتری‌های مولد ترشحات پشت بینی و سایر مواد و خورده‌های دهان، همگی در این محل و فرو رفتگی‌های این ناحیه قرار می‌گیرند و تجزیه می‌شوند و تولید بوی بسیار بدی می‌کنند.
بعد از دهان شایع‌ترین منشأ بوی بد دهان، بینی و مسیرهای بویایی است که شامل ۵ تا ۱۰درصد موارد می‌شود. ۳درصد موارد دیگر بوی بد دهان بر اثر لوزه‌های بدبو ایجاد می‌شود. بیماری‌های دیگر و اعضای دیگر منشاء ۱درصد موارد بوی بد دهان هستند. یکی از این موارد بیماری مری است که جریان مداوم گاز یا مواد بدبو از معده در آن وجود دارد و این بو در دهان احساس می‌شود.
عاداتی مانند نوشیدن الکل یا مصرف غذاهای بودار نظیر سیر و پیاز در ایجاد تنفس بدبو نقش دارند که بایستی هنگام درمان مدنظر قرار بگیرند.
● درمان بوی بد دهان
درمان بوی بد دهان با توجه به منشا بو متفاوت است:
۱) گروه اول: دهانشان بو می‌دهد ولی علت و مشخصه بیماری در آنها وجود ندارد. بوی دهان در این‌دسته افراد فیزیولوژیک است و بر اثر بیماری نیست.
در این گروه تنها آموزش‌های بهداشتی و نحوه رعایت بهداشت، نحوه مسواک زدن دندان‌ها، تمیز کردن سطح عقبی زبان، عدم مصرف غذاهای بودار، مشروبات الکلی، سیگار و ترک سایر عادت‌های غلط مانند تنفس دهانی و نیز کشیدن نخ دندان برای خارج کردن مواد غذایی از بین دندان‌ها توصیه می‌شود.
۲) گروه دوم: افرادی که به دلیل بیماری، این بو در دهانشان احساس می‌شود. درمان این گروه شامل:
الف) بیماری دهان:
رعایت بهداشت و دستورات بهداشتی مانند مسواک زدن و استفاده از نخ دندان و تمیز کردن زبان و کلیه درمان‌هایی که در مورد شماره یک گفته شد. علاوه بر آنها انجام درمان‌های دندانپزشکی مانند ترمیم دندان‌ها، جرم‌گیری، درمان بیماری لثه و رفع آبسه‌های دندان و لثه و خارج کردن دندان‌های عفونی که امکان ترمیم آنها نیست، صورت گیرد.
ب) بیماری‌های خارج دهان:
رفع بیماری‌هایی مانند درمان عفونت لوزه‌ها و درمان سینوزیت و یا رفع بیماری‌های ریوی و دستگاه گوارش.
۳) گروه سوم: افرادی هستند که خودشان فکر می‌کنند دهانشان بو می‌دهد ولی وقتی پس از انجام معاینه مشخص می‌شود که این تنها یک احساس است، به بیمار آموزش‌های بهداشت مانند گروه یک داده می‌شود و خیال بیمار را از نظر نداشتن بدبویی دهان راحت می‌کنند تا او در تماس‌های اجتماعی خود دچار مشکل نشود.
۴) گروه چهارم: افرادی هستند که از ترس بوی دهان سعی می‌کنند با افراد دیگر کمتر تماس داشته باشند. این افراد با وجود اینکه برایشان ثابت می‌شود که دهانشان بو نمی‌دهد ولی ترس از بو را همیشه همراه خود دارند. آنها علاوه بر درمان‌های گروه یک و دو بایستی به روانپزشک یا روانشناس ارجاع داده شوند تا این ترس را از وجودشان پاک کنند.
● توصیه‌های بهداشتی
علاوه بر لزوم رعایت بهداشت و انجام دستورات بهداشتی مانند استفاده مداوم از مسواک و نخ دندان، استفاده از دهانشویه‌های کلرهگزیدین نیز، مخصوصا برای افراد مبتلا به بیماری‌های لثه، توصیه می‌شود. اگرچه استفاده مداوم از این دهانشویه روی دندان‌ها تولید رنگ می‌کند و حس چشایی کمی مختل می‌شود، این عوارض پس از چند روز از قطع دارو برگشت‌پذیر است. در صورتی‌که بعد از مصرف دهانشویه کلرهگزیدین از نوشیدن چای و قهوه و نوشیدنی رنگی خودداری شود میزان تغییر رنگ دندان‌ها کمتر خواهد بود. تحقیقات نشان می‌دهد که این دهانشویه برای مدت ۳ تا ۶ ساعت بعد از استفاده بوی دهان را کاهش می‌دهد. مصرف این دهانشویه دوبار در روز توصیه می‌شود.
جویدن آدامس می‌تواند جریان بزاق را زیاد کند؛ بنابراین بعضی از میکروب‌های عامل بوی بد دهان را از بین می‌برد. البته استفاده از آدامس‌های معمولی حاوی قند به دلیل تغییرات فعال دهان سبب کاهش خیلی زیاد در تولید ترکیبات سولفوره و بدبو در دهان می‌شود. درصورتی که آدامس‌های بدون شکر فقط مدت کوتاهی بوی بد دهان را مخفی می‌کند، آن هم به دلیل طعم خود آدامس.
سایر ترکیباتی که در دنیا برای خوشبو کردن دهان جویده می‌شوند و طبیعی هستند عبارتند از: پوست گوآوا در تایلند و دانه‌های رازیانه در شرق دور، جعفری در ایتالیا و میخک در عراق و دارچین در برزیل که تحقیقات نشان داده است بعضی از مولکول‌های طعم دهنده در این گیاهان ترکیبات ضد میکروب دارند که خود این ضد میکروب بودن سبب کاهش بوی بد دهان می‌شود.
● نحوه مسواک زدن زبان
برای مسواک زدن و تمیز کردن سطح زبان که محل شایع تولید بوی بد دهان در اکثر افراد است بایستی بیمار آموزش داده شود.
وقتی بیمار زبان خود را کاملاً به سمت جلو و بیرون می‌آورد زبان در عقب دهان قله‌ای می‌سازد و برجسته می‌شود که در نوک آن قله و برجستگی، این فرو رفتگی‌ها قرار دارد که اینجا حد نهایی برای تمیز کردن است.حین مسواک زدن به زبان برای اینکه بیمار دچار حالت تهوع نشود بایستی زبان را تا حد امکان خارج ساخته و به صورت گذرا و موقت تنفس را متوقف کند. تمیز کردن زبان باید قبل از مسواک زدن دندان‌ها انجام شود چون اسانس نعناع موجود در خمیر دندان باعث تقویت حالت تهوع می‌شود. مسواک زدن زبان از پاک کردن آن با گاز بهتر است زیرا موهای مسواک بین فرورفتگی‌های زبان فرو رفته و آنجا را تمیز می‌کند.
برای جلوگیری از خونریزی ناحیه زبان که هنگام مسواک زدن رخ می‌دهد توصیه می‌شود از مسواک مخصوص زبان که مانند یک قاشقک است استفاده شود و یا از یک مسواک نرم، با سر کوچک، و با اعمال نیروی بسیار کم و تعداد ضربات کمتر که به لوزه‌های زبانی که عقب‌تر هستند تجاوز نکند و تا حد همان قله برجسته شده زبان مسواک زده شود. هنگام مسواک زدن باید همیشه از شیار انتهایی زبان به طرف جلوی زبان مسواک زد تا از تماس مسواک با لوزه‌ها و ایجاد عفونت پیشگیری شود.
● نکاتی برای دستیابی به بوی خوب دهان
▪ قسمت عقبی زبان خود را با یک تمیز کننده پلاستیکی زبان تمیز کنید، البته مواظب باشید که به زبان و لوزه‌ها آسیب نرسد.
▪ صبحانه را خوب بخورید زیرا خود صبحانه باعث تمیز کردن دندان و جریان بزاق می‌شود.
▪ از خشک شدن دهان جلوگیری کنید.
▪ جویدن آدامس‌های حاوی قند کمک می‌کند که چند دقیقه بوی دهان از بین برود.
▪ به میزان کافی مایعات مصرف کنید.
▪ از دهانشویه استفاده کنید که مناسب‌ترین روش این است که قبل از خواب با استفاده از دهانشویه دهان خود را بشویید و غرغره کنید. این کار از رشد میکروب‌ها و تولید بو در طول شب جلوگیری می‌کند.
▪ بعد از خوردن یا آشامیدن غذاهای بودار مانند سیر و پیاز و... دهان خود را بشویید.
▪ از تمیز کردن بین دندان‌های خود به‌خصوص بعد از مصرف غذا یا نوشیدنی با میزان بالای پروتئین اطمینان حاصل کنید و از نخ دندان استفاده کنید.
▪ در مورد بوی دهان از یک دوست نزدیک سوال کنید که مشکل شما واقعی است یا خیر؟
در خاتمه هنگامی که به دندانپزشک مراجعه می‌کنید برای تشخیص بوی بد دهان یک هفته از مصرف آنتی بیوتیک اجتناب کنید زیرا آنتی بیوتیک باعث از بین رفتن میکروب‌ها می‌شود و تولید بو در مدتی که آنتی بیوتیک مصرف شده قطع می‌شود و دندانپزشک نمی‌تواند بو و علت آن را تشخیص بدهد (در عین حال بایستی توجه شود که مصرف زیاد آنتی بیوتیک سبب رشد قارچ‌ها در دهان می‌شود که کنترل بیماری‌های قارچ بسیار سخت‌تر از درمان بوی دهان است چون خود میکروب‌ها سبب کنترل رشد قارچ‌ها می‌شوند). همچنین ۴۸ ساعت قبل از آزمایش‌ها از مصرف سیر، پیاز، ادویه و... پرهیز شود و ۲۴ ساعت قبل از آزمایش، از لوازم آرایش و عطر استفاده نشود.
● پیشنهاد می‌شود روز معاینه دندانپزشکی نیز از موارد زیر اجتناب کنید:
۱) خوردن و آشامیدن غذاهای بودار.
۲) انجام اعمال بهداشتی دهان.
۳) استفاده از دهانشویه و خوشبو کننده دهان
۴) کشیدن سیگار تا ۱۲ ساعت قبل از آزمایش.

دکتر سیامک شایان امین

منبع : روزنامه تهران امروز