پرقدرت ترین توفان ها

● توفان پیچنده و توفند:
پر قدرت ترین توفان ها حوالی غروب ۲۴ ژوئن ۲۰۰۳، دهکدة کوچک منچستر در داکوتای جنوبی، در هم پیچیده شد: دیوارها، سقف‌ها، نرده ها، تلویزیون، یخچال و ... همه از زمین کنده و در یک توفان پیچندة تاریک و ضخیم با قطر نیم کیلو متر نا پدید شدند. سرعت این توفان ۳۲۲ کیلومتر در ساعت بود. حدود یک مایل آنطرف تر، رکس جیر از پشت پرده، بلعیده شدن دهکده را می دید. اما به نظر می رسید توفان در جای خود ثابت مانده، نه به چپ می‌رفت نه به راست. چند لحظه طول کشید تا رکس که از وحشت خشک شده بود، تشخیص داد این به چه معنی است. طوفان مرگبار مستقیم به سمت او در حرکت بود. با آنچه او دیده بود، مطمئن بود که حتی در زیرزمین هم امن نخواهد بود، به سرعت همسر و برادرش را در ماشین انداخت و در جهت مخالف حرکت توفان حرکت کرد. اما درهمان زمان، دو محقق در خلاف جهت و به سمت این هیولا پیش می رفتند. آنها چند جعبة فولادی ۲۰ کیلو گرمی را در مسیر حرکت این توفان قرار دادند. در داخل آن یک دوربین فیلمبرداری و ۳ دوربین عکاسی جاسازی شده بود. توفان ۸۰ ثانیه بعد به اولین جعبه رسید و... در آسمان چه می‌گذرد؟ توفان های پیچنده (Tornadoes) و توفند‌ها (Hurricanes) درمناطق گوناگون با نام های متفاوت و جلوه های خاص ظاهر می شوند و بیشترین میزان خسارت‌های جانی و مالی را از بین کل توفان ها در پی دارند این توفان‌ها بر حسب نحوه تشکیل؛ محل تشکیل و سایر خصوصیات به نام های مختلف خوانده می‌شوند:
▪ توفند‌ها(Hurricanes): بر فراز اقیانوس‌های گرم استوایی تشکیل می‌شوندو سواحل مناطق مختلف دنیا را در هم می‌کوبند. در اقیانوس آرام و آسیای جنوب شرقی به آنها تایفون( Typhone) می گویند ، در اقیانوس هند به‌ نام سایکلون( Syclone) معروفندو درسواحل دریای کارائیب، هاریکن(Hurricane) نامیده می‌شوند.
▪ تـوفان های پیچنده(Tornadoes): تورنادو ها می توانند در هر نقطة زمین بوجود آیند، اما فراوانترین محل تشکیل آنها، شرق کوه های "راکی" در ایالات متحده است.
آنها یکی از پرقدرترین توفان‌ها محسوب می‌شوند. اگر در صحرا ایجاد شوند، قدرت زیادی ندارند و تنها ماسه‌ها را با خود بلند می کند که به آن گرد باد می‌گوییم. در آفریقا آنها را سایمون (Symoon) می‌نامند. اگر بر روی آب تشکیل شوند فوران‌های آب ) (Waterspout نامیده‌می‌شوند. مقدمه ایجاد این توفان‌ها، توفان تندری( Thunderstorm) است. توفان های تندری در هوای گرم و مرطوب ایجاد می شوند. اغلب با تگرگ، بادهای شدید و توفان های پیچنده همراهند. در عرض های پایین تر توفندها(Hurricanes) و توفان های استوایی نیز با آنها همراه می‌شوند. فشار کم و هوای گرم و مرطوب، شرایط را برای ایجاد Supercells ( توفان تندری بسیار سهمگین و نادر) فراهم می‌کند که به نوبة خود، شرط تشکیل توفان پیچنده است.
▪ منبع انرژی توفان تندری و پیچنده یکی است: گرمای پنهانی موجود در هوای گرم و مرطوب. به خاطر داشته باشید که شما نمی توانید این گرمای پنهانی را با دماسنج اندازه بگیرید. رادارهای دوپلر(Doppler) تشکیل و حرکت توفند ها را تعقیب می کنند و معمولا به موقع، تشکیل توفان پیچنده را پیش بینی می نمایند و از این طریق جان بسیاری را نجات می‌دهند. عکس های ماهواره‌ای، تصاویر شگفتی از این نیرو‌های عظیم طبیعت به نمایش می‌گذارند. اگر شما هم به زیبایی خلق نیرو‌های شگفت طبیعت علاقمندید، در خواندن این مطلب، با ما همراه باشید! توفندها: همانطور که می دانید، خشکی‌ها سریعتر و بیشتر از آب گرم می‌شوند. جزایر کوچک استوایی که در اقیانوس پراکنده‌ اند، در روزهای گرم به یک نقطه داغ در میان اقیانوس سرد تبدیل می شوند. هوای بالای جزیره هم باطبع داغتر از هوای اطرافش می‌شود و به طرف بالا می‌رود. به محض جابه جا شدن هوای گرم، هوای سردتر، از اطراف برای پر کردن جای آن به آن سمت جریان می یابد.
اگر جزیره خیلی داغ نباشد، این جابه‌جایی، نسیم ملایم دریایی را سبب می شود، اما اگر هوا خیلی گرم شود سریع بالا می رود و باد های شدید از فواصل دور به‌آن طرف وزیدن می‌گیردو به این ترتیب، پدیدة دیگری رخ می‌دهد. فرض کنید باد از استوا به طرف جزیره ای که ۱۰۰ مایل در شمال آن قرار گرفته، بوزد. چون زمین به‌ دور محور خود می چرخد، جزیره، دریا و هوای بالای آن نیز، می‌چرخند، بنابراین باد عملا نه به شمال بلکه به طرف شرق حرکت می کند. چون زمین در استوا بزرگترین دایره را دارد، حرکت شرقی باد سریع‌تراز حرکت شرقی جزیره است. بنابر این ظاهرا باد هرگز به جزیره نمی رسد . اما واقعیت این است که هر چه باد، به جزیره نزدیکتر شود، قدرت مکش ناشی از برخاستن هوای گرم، بیشتر می‌شود و در نتیجه باد با یک انحنای بسیار شدید، به طرف جزیره تاب می‌خورد که نتیجة آن یک چرخش عظیم است. همة بادها یی که از جهات مختلف به سمت جزیره حرکت می‌کنند،همین شرایط را دارند. بنابر این آنچه ایجاد می شودمجموعه ای از باد‌های وزنده است که حول یک محور خالی( هوای گرم بالا رفته) جمع می‌شوند. هوا خیلی به آهستگی به درون این مرکز خالی نفوذ می‌کند تا جای خالی هوای داغ را بگیرد.
این عمل ممکن است روزها به‌طول انجامد. در این مدت ( گاهی ۲- ۳ هفته) بادهای جانبی، این تودة چرخنده و توفانی عظیم را با خود جابه جا می کنند . اگر دریا نوردان با یک توفند مواجه شوند، نتیجه اش باد های سهمناک، امواج خروشان و باران سنگین است. اما در مرکز توفان، بادها متوقف می‌شوند، ابرها بازمی‌شوند، هر چند امواج سهمگین برقرارند. کمتر کشتی می‌تواند از این موقعیت جان سالم به در برد. مگر اینکه کاملا مجهز باشد. این نقطه را" چشم توفان" می‌نامند. فشار هوا اینجا بسیار پایین است و دریا نوردان می‌دانند که هنوز نیمة دیگر توفان در پیش است زیرا آنها در مرکز توفان قرار دارند. علاوه بر وجود جزایر، بالا رفتن سریع هوای گرم در اثر توفان تندری نیز می‌تواند سبب ایجاد توفند شوند. همانطور که در خشکی باعث ایجاد توفان پیچنده می‌شوند.
اگر آب دریا هم به اندازة کافی گرم شود، همین اتفاق می‌تواند بیافتد. در این صورت دمای آب برای تشکیل توفند باید بیشتر از ۵/۲۶ درجة سانتیگراد باشد. نقشه زیر نمایشگر دمای سطح آب در نیمکرة شمالی است. نقاط زرد ، نارنجی و قرمز دمای مناسب برای تشکیل توفند‌ها است. علاوه بر دمای بالای آب دریا، رطوبت نسبی بالا نیزدر تروپوسفر میانی یا پائینی لازم است. این امر باعث افزایش گرمای نهان در منطقه می‌شود. طول عمر هاریکن ها از تشکیل تا تخریب دو تا سه هفته است. آنها با رسیدن به آبهای خنک تر یا خشکی ، به سرعت انرژی خود را از دست می دهند و از شدت و قدرتشان کم می‌شود. توفان های پیچنده: اکثرا در بهار و تابستان دیده می شوند.
هر سال حدود ۸۰۰ توفان گزارش می شودکه منجر به کشته شدن ۸۰ نفر و مجروح شدن ۱۵۰۰ نفر می‌گردد. آنها به همراه توفان تندری( Thunderstorm ) تشکیل می شوند و در آغاز شکل گیری، نامرئی هستند تا اینکه آنقدر گرد و خاک و ش‍ئ با خود بلند می کنندتا از دور دیده شوند. به ندرت اتفاق می‌افتد که چند توفان پیچنده با هم ایجاد شوند. توفانهای پیچنده از لحاظ قدرت به سه دسته تقسیم می شوند:
۱) توفان‌های ضعیف: ۶۹ % کل توفان‌های پیچنده، کمتر از ۵% آنها منجر به مرگ شده اند، طول عمری بین ۱-۱۰ دقیقه دارند. سرعت باد کمتر از ۱۱۰ مایل در ساعت است.
۲) توفان های قوی: ۲۹% کل توفان‌های پیچنده ، ۳۰% انها منجر به مرگ می‌شوند، طول عمرشان بیش از ۲۰ دقیقه است. سرعت باد بین ۱۱۰-۲۰۵ مایل در ساعت است.
۳) توفان های مخرب: ۲% کل توفان‌های پیچنده ، ۷۰% آنها منجر به مرگ می‌شوند. طول عمرشان تا ۱ ساعت هم می رسد. سرعت باد بیش از ۲۰۵ مایل در ساعت است.
● باور‌های غلط از تورنادو:
▪ باور: نواحی نزدیک رودخانه ها، دریاچه‌ها و کوه‌ها از خطر توفان در امانند.
▪ واقعیت: هیچ مکانی از خطر توفان‌های پیچنده در امان نیست.در اواخر دهة ۸۰، توفانی پارک طبیعی Yellowstone را در نوردید. مسیر توفان از بالا به پایین ۱۰۰۰۰ فوت بود.
▪ باور:کاهش فشار ایجاد شده توسط توفان سبب انفجار خانه‌ها می‌شود.
▪ واقعیت: باد شدید و برخورد آن به ساختمان ها و نفوذ آن به داخل خانه ، سبب فرو پاشی ساختمان‌ها می‌شود.
▪ باور: پنجره‌ها باید باز گذاشته شوند تا تعادل فشار در خانه برقرار شود و حداقل خسارت بوجود آید.
▪ واقعیت: پنجره های باز اجازه می دهند باد ویرانگر به داخل خانه بوزد. پنجره ها را به حال خود بگذارید و هر چه سریع تر خود را به محلی امن برسانید!
● تناوب توفان‌های پیچنده : توفان‌های پیچنده در هر زمانی از سال می توانند بوجود آیند اما فصل رایج آنها در عرض‌های پایین، اسفند تا اردیبهشت است و در عرض‌های بالا، در تابستان رخ می‌دهند. تشکیل آنها معمولا در بعد از ظهر و غروب است اما گاهی صبح هم دیده شده اند. جهت حرکت آنها بیشتر از جنوب غرب به شمال شرق است اما در جهات دیگر هم حرکت می کنند.
▪ سرنخ‌های محیطی: هنگام ظاهر شدن توفان‌های پیچنده ، معمولا این علائم ظاهر می‌شود:
ـ آسمان تیرة سبز رنگ،
ـ ابرهای دیواره ای،
ـ تگرگ های درشت،
ـ غرش بلند مانند قطار.
● توفان‌های پیچنده چگونه تشکیل می‌شوند؟ مراحل تشکیل توفان‌های پیچنده عبارتند از:
۱) یک ساندویچ بزرگ از لایه های هوا در اتمسفر تشکیل می‌شود. هوای داغ و مرطوب زیر هوای سرد و خشک قرار می گیرد. یک لایه هوای پایدار گرم و خشک ، بین این دو لایة فعال قرار دارد.
۲) لایه پایدار میانی بوسیله باد در لایه های بالایی اتمسفرسوراخ شده، از بین می رود.
۳) هوای داغ پایین بالا می‌رود و در هوای کم فشار بالایی منبسط می شود.
۴) همچنانکه هوا سرد می‌شود، رطوبت موجود در آن متراکم می‌شود. گرمای پنهان آزاد می‌شود که نتیجه‌اش گرم شدن هوا و فعال شدن آن می شود. سرعت جریان هوا به بیش از ۱۵۰ مایل بر ساعت می‌رساند. در این حالت توفان تندری ایجاد شده است.
۵) توفان تندری ممکن است در اثر باران یا تگرگ شدید از بین برود و یا می‌تواند به یک تورنادو تبدیل شود.
۶) بر هم کنش بین هوا در ارتفاعات مختلف، رطوبت ها و دماهای مختلف، سبب ایجاد باران، رعد و برق، چرخش هوا و در نهایت یک مزوسیکلون(Mesocyclone ) می‌شود. مزو سیکلون، ناحیة چرخشی توفان است که قطری معادل ۲-۶ مایل دارد. توفان های پیچنده از مزوسیکلون ایجاد می‌شوند اما هر مزوسایکلونی منجر به توفان پیچنده نمی‌شود. چرخش ها در نیمکرة شمالی در جهت عقربه‌های ساعت است.
۷) توفان‌های پیچنده در پایین مزوسیکلون تشکیل می شود. هر چه ستون هوای چرخنده باریک تر می‌شود، سریعتر می‌چرخد. این چرخش بصورت افقی است. اما اگر باد جنوبی در نزدیک زمین بوزد( فلش نارنجی) و باد غربی از بالای آن بوزد( فلش آبی)، شکست باد( جایی که جهت وزش باد تغییر می‌کند) سبب می شود تا ستونی از هوا در نزدیکی زمین به چرخش در آید. ( فلش صورتی). در نتیجه این نیروهای فیزیکی، گردباد به موقعیت عمودی در می‌آید.

تهیه و تنظیم: سحرناز تاج‌بخ

منبع : گیگاپارس