اعتیاد در کمین جوانان

نوجوانی و جوانی سنی است كه پایه و اساس آینده بر آن بنا می‌شود‌.‌ در این مرحله نوجوان، چه‌ ‌پسرها و چه دخترها با كمی دقت به محیط اطراف خود و الهام گرفتن از تجربه بزرگترها، می‌توانند انتخابی پسندیده به عمل آورند‌.‌ در این سن انسان‌ها از انعطاف بالایی برخوردارند كه البته از محاسن این دوره محسوب می‌شود، چرا كه قبل از آن در دوران كودكی صرفا به دستورها و خواهش‌های‌ ‌بزرگترها‌ ‌عمل كرده، به فكر بازیگوشی هستند و بعد از آن نیز تغییر عادات و افكار و اعمال، بسیار سخت است‌.‌ به همین دلیل، لازم است نسبت به این دوره پرمخاطره هوشیار و واقع بین باشیم.
در این دوره، جوان احساس بزرگی كرده و به والدین خود كمتر توجه می‌كند و همین باعث‌ ‌منحرف شدن او از مسیر درست زندگی و ورود به دنیایی می‌شود كه متاسفانه گاهی فقط به نظر او‌ ‌خوشایند است؛ راهی كه ورود به آن بسیار راحت و برگشت از آن، مستلزم آگاهی و كوشش بسیار است‌.
● ‌اعتیاد یعنی چه؟
اعتیاد عبارت است از وابستگی به عوامل یا موادی كه تكرار‌ ‌مصرف آنها با كم و كیف مشخص و در زمان معین از دیدگاه معتاد ضروری می‌نماید؛ یعنی تداوم بخشیدن به مصرف مواد و عوامل مخدر درمانی عامیانه، غیرمعمول، دور از موازین‌ ‌علمی است. معتاد كسی است كه نیازمند و وابسته روانی- جسمانی به مواد و عوامل مخدر و عادت‌زا می‌شود به طوری كه باید از این مواد به‌طور مداوم و در فواصل‌ ‌مشخص استفاده كند‌.‌
● علل رویكرد جوانان به اعتیاد
اختلال در روابط والدین با فرزندان از جمله به سبب گرفتاری پدر یا مادر یا اعتیاد آنها، محیط زندگی نوجوانان متزلزل و ثبات آنان را با چالش روبه رو می‌سازد.
دسترسی آسان به مواد مخدر در ایران (به خاطر همجواری با افغانستان و قرار گرفتن در مسیر قاچاق)، نبود یك برنامه مدون و پایدار برای پیشگیری از اعتیاد، كمبود امكانات تفریحی، ورزشی و برخی خواسته‌های طبیعی جوانان از جمله علل ذكر شده برای گرایش آنان به استعمال مواد مخدر است. دوستان و محیط نامناسب، عامل روی آوری ۶۰ درصد افراد به مواد مخدر است كه در بازگشت به اعتیاد نیز، همچنان پررنگ‌ترین عامل محسوب می‌شود. اگر چه افراد تحصیلكرده كمتر دچار اعتیاد به مواد مخدر می‌شوند و بیش از ۹۰ درصد این بیماران بی‌سواد یا دارای تحصیلات دیپلم و زیردیپلم هستند اما متاسفانه این بلای خانمانسوز گاهی حتی قشر تحصیلكرده را به دام خود می‌كشد.
● چه زمانی به اعتیاد فرزندانمان شك كنیم؟‌
‌اعتیاد با وابستگی جسمانی و روانی همراه است. بعضی داروها‌ ‌نیز ممكن است با ایجاد وابستگی روانی در بیمار، موجب افزایش مصرف و اعتیاد شوند. فرد معتاد با دریافت مواد اعتیادآور سرخوش و راضی و با توقف مصرف دارو دچار خماری و اختلال شدید جسمانی می‌شود. مواد اعتیادآور سبب پیدایش پدیده‌ ‌تحمل نیز می‌شوند. به ‌موجب این پدیده، فرد معتاد برای دسترسی به اثر اولیه این مواد كه ابتدا با مقدار كم حاصل می‌شود، مصرف خود را افزایش می‌دهد. شدت و نوع وابستگی‌ ‌نسبت به‌ مواد‌ ‌اعتیادآور ‌برحسب نوع و اثر آن متفاوت است.
● مراحل اعتیاد
▪ مرحله آشنایی: این مرحله با تشویق دیگران (مخصوصاً دوستان ناباب) یا از روی غرور و كنجكاوی فرد شروع می‌شود.
▪ مرحله شك و تردید: در این مرحله فرد به مبارزه با امیال خود می‌پردازد.
▪ مرحله اعتیاد واقعی: در صورت ادامه مصرف در مرحله شك و تردید، فرد به مرحله اعتیاد واقعی می‌رسد. در این مرحله، پدیده تحمل باعث میشود، فرد به مرور زمان بر میزان مصرف خود بیفزاید تا به نشئگی قبلی برسد.
اگر در فرزندتان نشانه‌های افت تحصیلی، كاهش شدید وزن، درگیری پیاپی با خانواده و دیگران، معاشرت با گروه‌های بزرگتر از خود و قانون گریزی را مشاهده كردید، حتما در رفتارش دقیق‌تر شوید و بیشتر مراقب رفت و آمدهایش باشید. به این نكته توجه كنید كه اگر فرزند دلبندتان هنوز در مرحله آشنایی با مواد مخدر از روی كنجكاوی یا حتی در مرحله شك و تردید باشد شانس بیشتری برای نجاتش خواهید داشت.
● انواع اعتیاد‌
▪‌‌‌ ‌اعتیادات مجاز: ‌اعتیادات مجاز عبارتند از وابستگی و تداوم در مصرف‌ ‌موادی كه به عنوان دارو شناخته شده و به‌طور طبیعی یا صناعی به‌دست می‌آیند كه شامل بسیاری‌ ‌از مواد دارویی به‌ویژه‌ آرام‌بخش‌ها ‌و‌ ‌خواب آورها‌ ‌می‌شوند كه این مواد با تجویز‌ ‌پزشك یا اغلب خودسرانه مصرف می‌شوند. اعتیادات مجاز خود به دو دسته تقسیم‌ ‌می‌شوند؛ اعتیاد به مواد مخدر طبیعی و صناعی كه به عنوان دارو شناخته می‌شوند، و اعتیاد به موادی كه تنها از دیدگاه روانی عادت‌زا هستند و تداوم مصرف ایجاب‌ ‌می‌كنند همانند تنباكو‌ ‌و مشابه آن. اعتیاد به این‌ ‌مواد از ساده ترین تا خطرناك‌ترین عوارض را در معتاد و به‌طور غیر مستقیم در خانواده و‌ ‌جامعه موجب می‌شود؛ مثل عوارض قلب و عروق‌ ‌و سرطان در دستگاه تنفس .
▪ اعتیادات غیر مجاز: ‌اعتیادات غیر مجاز عبارتند از وابستگی افراد به‌ ‌مصرف همیشگی مواد و بهره‌گیری از عواملی كه بنابر قوانین كشوری یا بین‌المللی غیر‌ ‌مجاز شناخته می‌شوند. علل مختلف اعتیاد عبارتند از: ارضای هوس‌ها،‌ ‌زیاده طلبی، گرفتن انگیزه‌های احساسی، احساس یكنواختی، بیكاری و وقت گذرانی،‌ ‌فقر، نبود عدالت اجتماعی و ناهنجاری‌های مالی و اقتصادی و عوامل درونی‌ ‌مثل نوسانات فیزیولوژیك و پاتوفیزیولوژیك یعنی بیماری‌های جسمی و روانی به‌ویژه در‌ ‌اشكال مزمن و رنجور كننده و نارسایی اصول پزشكی درباره تامین بهداشت جامعه و ناتوانی در درمان تمامی بیماری‌های موجود.
● اثرات دارویی مواد مخدر‌
‌مصرف مواد مخدر و دیگر تركیبات اعتیادآور به‌علت‌ ‌اثرات دارویی ویژه خود تغییراتی در سطح فیزیولوژی و بیولوژی شخص به‌وجود می‌آورد كه‌ ‌قسمت مهم این تغییرات روی سلسله اعصاب مركزی و محیطی انجام می‌گیرد و نتیجتا بر حالات جسمانی- روانی فرد اثر می‌گذارد.
مهم‌ترین این تغییرات عبارتند از تسكین‌ ‌موقت آلام روحی مانند‌ اضطراب‌،‌ افسردگی ‌و بی‌قراری و تسكین موقت دردهای جسمانی و احساس رضایت و آرامش درونی موقت. چون اغلب معتادان قبل از اینكه به‌ ‌اعتیاد روی آورند با مشكلاتی متعدد مانند اضطراب، افسردگی، بی قراری و تضادهای‌ ‌گوناگون مواجه بوده‌اند.
لذا مصارف اولیه‌ مواد‌ ‌مخدر ‌ممكن است در كوتاه مدت سبب تسكین ناراحتی‌های فوق شود و ترك ناگهانی یا‌ ‌كاهش مصرف مواد مخدر پس از ایجاد وابستگی بدنی نسبت به دارو سبب اختلالاتی مانند بی‌قراری، اضطراب، خستگی مفرط، گیجی، حالت تهوع، استفراغ و اسهال، عدم تمركز شدید و پاشیدگی افكار می‌شود. بنابراین تنها راه فرار از این حالت استفاده مجدد از دارو خواهد بود. وابستگی فرد معتاد نسبت به ماده مخدر صرفا بدنی نیست و جنبه‌های وابستگی روانی آن به دارو در‌ ‌رابطه با مشكلات شخصیتی فرد در جریان تداوم اعتیاد از اهمیت اولیه برخوردار است. اما چرا برخی افراد آماده تجربه كردن و آزمودن ماده‌ ‌مخدر هستند یا برای دسترسی به آن تمایل خاصی دارند، در حالی كه بسیاری از افراد‌ ‌هرگز به این دام گام نمی‌گذارند؟
به‌سادگی نمی‌توان پاسخ دقیق و عملی به پرسش‌های‌ ‌بالا داد و عوامل موثر در ایجاد اعتیاد را طبقه‌بندی كرد. جوانان سالم ۱۵ تا ۲۰ ساله‌ای كه برای كسب تجربه یا در اثر‌ ‌معاشرت با دوستان نامناسب یا معتادان به استفاده از ماده مخدر پرداخته‌اند، غالبا از راه كنجكاوی و به علت نداشتن پشتوانه خانوادگی و تربیت صحیح به استفاده از داروی مخدر تشویق شده‌اند. البته بسیاری از این جوانان به علت احساس درماندگی، ناكامی، عدم كفایت و برای‌ رهایی‌ ‌از تنهایی و فشار روانی ‌معتاد می‌شوند و متاسفانه رهایی از این اعتیاد به‌سادگی‌ ‌میسر نمی‌شود.
از نقطه نظر‌ روان‌شناسی ‌عقیده بر این است كه اعتیاد به مواد مخدر به‌گونه‌ای غیر مستقیم واكنش و پاسخی است‌ ‌مخرب در مقابل كنش‌های غیر قابل تحمل بیرونی و درونی كه بدان وسیله، فرد سعی می‌كند آلام و مشكلات درونی خود ، مانند اضطراب، افسردگی و محرومیت‌ها را كاهش داده یا تسكین بخشد كه در واقع انتخاب شیوه‌ای‌ست ناسالم به منظور فرار از واقعیت‌های موجود.
‌در واقع معتاد همانند دیگر افراد ، انسانی است كه نیاز دارد دوست بدارد و دوست داشته شود (عشق سازنده و حقیقی.) او می‌خواهد به دیگران محبت كند و مورد‌ ‌مهر و محبت قرار گیرد؛ وجودش برای دیگران موثر و با ارزش باشد و متقابلا وجود دیگران برای وی مفید و با اهمیت باشد. سرانجام ندای درونش از او می‌خواهد كه او باید‌ ‌تغییر كند، تغییری كه او را از تمامی این مصائب و مشكلات برهاند و در تبادل خود و‌ ‌جامعه‌اش قبول مسولیت كند. متاسفانه بر اثر نارسایی‌ها و انحرافات خانوادگی و‌ ‌اجتماعی و همچنین نبود یك نظام تربیتی صحیح فرد به تدریج از مسیر حقیقی دور و با انتخاب شیوه و معیارهای مخرب از خود و جامعه‌اش بیگانه می‌شود و این گریز از‌ ‌خویشتن خویش و بیگانگی وی را به انزوا و فرار هرچه بیشتر از واقعیت‌ها می‌كشاند.
اختلال شخصیتی بیش از همه چیز فرد را در برابر‌ ‌اعتیاد آسیب‌پذیر می‌سازد. سپس‌ اعتیاد‌ ‌اختلال‌های موجود را تشدید می‌كند و دایره معیوب ادامه می‌یابد. شخص معتاد برای‌ ‌به‌دست آوردن ماده مخدر دست به اعمال خلاف قانون و اخلاق می‌زند و با آزاد شدن از قید‌ ‌و بندهای اخلاقی مرتكب جنایت نیز می‌شود.
در كل، شخصیت‌های روان‌نژند و نیز روان‌پریش‌ ‌را می‌توان در برابر اعتیاد بسیار آسیب‌پذیر دانست. شخصیت‌های روان‌نژند، یعنی كسانی‌ ‌كه دارای بیماری‌های روانی خفیف هستند كه با ضعف روانی،‌ اضطراب،‌ ‌وسواس، ترس و بی‌تصمیمی مشخص می‌شوند. شخصیت‌های روان‌پریش، یعنی كسانی كه به علت عدم رشد خلقی، در‌ ‌سازش اجتماعی‌ ‌دچار اشكال و دارای خلق‌ ‌و خوی متغیر و قضاوت ناپایدار هستند. مبتلایان این بیماری‌ها آسان‌تر به مواد‌ ‌مخدر گرایش می‌یابند و در زمره معتادان درمی‌آیند.
روان‌پریش‌ها دارای‌ رفتارهای‌ ‌ضد اجتماعی ‌و اختلال خلقی هستند و توانایی كافی برای پیروی از قوانین و مقررات‌ ‌را ندارند و روابط آنها با دیگران سطحی است. با آنكه این افراد كم‌هوش نیستند، ولی‌ ‌قادر به تحمل فعالیت‌های منظم جسمی و ذهنی نیستند و جا و مكان و كار ثابتی را پذیرا‌ ‌نمی‌شوند. سابقه این افراد نشان می‌دهد كه در دوران كودكی، نا‌آرام و مشكل‌ساز‌ ‌بوده، در مدرسه قدرت سازش نداشته و در محیط‌های دیگر نیز فاقد سازش اجتماعی‌ ‌بوده‌اند. روان‌پریش‌های مهاجم كه دارای اختلال رفتاری شدید هستند و به انجام اعمال‌ ‌تهاجمی و جنایت و حتی آدم‌كشی دست می‌زنند، از جمله كسانی به ‌شمار می‌آیند كه بیش از همه به ‌طرف اعتیاد گرایش می‌یابند. در عین ‌حال روان‌پریش‌های نالایق و غیرفعال‌ ‌نیز كه معمولا به دروغ‌گویی، دزدی، تقلب و آزار دیگران می‌پردازند مواد مخدر را‌ ‌وسیله خوشی و آسایش خود به ‌شمار می‌آورند.
افسردگی‌ ‌روانی ‌یكی از بیماری‌های شایع عصر ماست كه روی خلق و خو و رفتار و احساس فرد‌ ‌اثر می‌گذارد. در نوعی افسردگی فعالیت و اراده و قابلیت حیاتی و جسمانی و‌ ‌اعتماد به نفس‌ ‌كاهش می‌یابد و نشانه‌هایی‌ ‌چون خستگی، بی‌میلی، بی‌علاقگی، كم‌خوابی و ناامیدی بروز می‌كنند. در این موارد‌ ‌نشاط و علاقه و همكاری جای خود را به نگرانی، ناخشنودی و انزواجویی می‌دهند و بیمار‌ ‌با از دست دادن علایق شغلی و اجتماعی و گاه فردی ممكن است به طرف مواد‌ ‌مخدر ‌نیز گرایش یابد تا شاید آرامش و آسایش بیشتری احساس كند. افرادی كه برای‌ ‌گریز از تشویش و اضطراب و‌ فشارهای‌ ‌روانی،‌ ‌مواد مخدر را انتخاب می‌كنند، كسانی هستند كه از رو به رو شدن با واقعیات عاجزند و به علت احساس عدم كفایت، زندگی خود را از واقعیت جدا كرده، آن را بر اوهام و رویا بنا می‌كنند.‌

دكتر هانیه زائررضایی

منبع : روزنامه سلامت