اعتیاد، میراث شوم غرب درایران

مصرف مواد مخدرسابقه بسیارطولانی دارد واقوام مختلف آن را به صورت‌های متنوع مورد استفاده قرارمی‌دهند. اگرچه نحوه استفاده وتاثیراین مواد برجسم وروح واغلب موارد به لحاظ دارویی ودرمانی بوده است، وهنوزهم مشتقات وترکیبات برخی از مواد مخدربه عنوان داروهای تسکین‌دهنده مورد استفاده قرار می‌گیرند، لیکن در دنیای امروزاکثرافراد فقط تغییرات روانی را درمصرف این‌گونه مواد جستجو می‌کنند(۱)ودراین دنیای پرازتغییرات وتبدیلات، در دوره‌ای که پشتوانه‌های اجتماعی انسانها وعواطف واحساسات خانوادگی به حداقل رسیده وازایمان واعتقادات اصولی کمتر نشانه‌ای دیده می‌شود، طبیعی است که بعضی ازآدمها درصدد کاهش و تعدیل درک وفهم خود ازواقعیات زندگی برآیند.(۲) بدون تردید مصرف بی‌رویه وروزافزون مواد مخدر، به عنوان یکی ازبزرگترین مشکلات قرن حاضرتلقی می‌گردد وزیانهای ناشی ازآن درزمینه‌های اجتماعی واقتصادی بسیارسنگین است، به طوری که اکثرکشورهای جهانی سعی دارند، تا برنامه‌ای جهت پیشگیری از اعتیاد و درمان معتادان به اجرا گذارند.(۳ )بدیهی است گرانبهاترین سرمایه‌ای که هرجامعه‌ای برای نیل به آ‌رمانها وتامین آینده خود دراختیار دارد، نیروی سازنده وتوانای فکری اندیشمندان، رهبران و خاصه جوانان آن جامعه می‌‌باشد.(۴)
به راستی هیچ چیزساده‌ترازمعتاد کردن یک انسان نیست!؟ طی چند روز می‌توان، یک فرد عادی را به هروئین معتاد کرد! غالبا هیچ جوانی برای شروع اعتیاد پولی نمی‌پردازد، نشست و برخاست چند روزه با بازاریابانی که خود اغلب معتادند، کافی است که جوانی ابتدا به مصرف مواد مخدر گرایش پیدا کند، سپس به سرعت معتاد شده و سرانجام برای به دست آوردن پول لازم جهت تهیه وخرید مواد مخدر، به پخش آن مبادرت نماید. (۵)
به گزارش فارس، دولت انگلیس برای معتاد‌نمودن مردم وگسترش اعتیاد درایران، ابتدا عوامل خود را مامورنمود واین افراد با تبلیغ اینکه تریاک درمان تمامی دردهاست، مردم ایران را که درآن زمان به دلیل فقروکمبود پزشک ازبیماریها رنج می‌بردند، به این ماده مخدرمعتاد نمودند. صرف‌نظرازعلل سیاسی واجتماعی، سودجویی یکی ازعلل مهم گسترش روزافزون اعتیاد است. سوداگران مرگ از ناآگاهی و مشکلات گوناگون جوانان برای گسترش و رونق بازارهای خود سوءاستفاده می‌کنند.(۶) ازسویی تمدن غربی درراه گسترش هرچه بیشتر سیطره خود و بلعیدن جهان، از جمله به ترویج و توسعه مواد مخدرپرداختند تا ازیک طرف فرهنگ مادی اصالت سود و سودپرستی غربی را از راه درآمدهای سرشار آن ارضاء کنند واز طرف دیگر با از بین بردن توان، غیرت، حمیت و پایمردی درملل دیگرجهان،‌ منافع خود را دردرازمدت تضمین کرده وشورونشاط وتحرک وروحیه ظلم‌ستیزی وحق‌طلبی را درآنها خاموش سازد. ازاین روست که می‌بینیم دردوران استعمار جدید مواد مخدر به صورت حربه‌ای در دست استکبار جهانی قرار می‌گیرد تا به این وسیله سود و نفع و حاکمیت ظالمانه خودرا هرچه بیشتر دوام بخشد. (۷) پیدایش وگسترش اعتیاد درایران نیزازجمله این شگردها بوده است که توسط استعمارانگلیس وازسوی «برادران شرلی» دردوره صفویه رواج داده شد. اما در دوران قاجار، از زمان ناصرالدین شاه دراطراف دارالخلافه در تهران، زمین‌های وسیعی به کشت خشخاش اختصاص یافت و سطح کشت آن به حدی زیاد شد که صرفنظرازکفاف مصرف داخلی‌،سالیانه مقادیرزیادی تریاک به مستعمرات انگلیس صادرمی‌گردید. دولت انگلیس برای معتاد نمودن مردم و گسترش اعتیاد درایران، ابتدا عوامل خود را مامورنمود واین افراد با تبلیغ این که تریاک درمان تمامی دردهاست، مردم ایران را که در آن زمان به دلیل فقر و کمبود پزشک از بیماریها رنج می‌بردند، به این ماده مخدر معتاد نمودند. دیری نپائید که تریاک به عنوان یک داروی خانگی جای خود را در میان ایرانیان باز کرد و پس از مدتی دولت انگلیس اعلام کرد که سوخته‌ تریاک را با قیمت مناسب ازافرادی که از این ماده استفاده می‌کنند می‌خرد.
بدین ترتیب عده‌ بی‌شماری ازافراد این مملکت به منظور کسب درآمد، تریاک را که به مقدار فراوان و به قیمت ارزان در دسترس بود می‌خریدند و پس از کشیدن، سوخته آن را به قیمت چند برابر می‌فروختند. به طوری که این شیوه جزء مشاغل روزانه بعضی افراد شده بود. اما زمانی که متوجه شدند،‌ عده‌ زیادی گرفتار اعتیاد شده‌اند،این داد و ستد را متوقف کردند. دید حکومت وقت نسبت به تریاک به عنوان یک منبع درآمد بود و به مضرات و عواقب آن در اعتیاد و استمرار آن در دوره‌های بعد توجه‌ای نمی‌کرد تا جایی که روز به روز به تعداد معتادین افزوده می‌شد. مثلا درسال۱۳۱۴ شمسی تعداد معتادین به رقمی حدود۱/۵ میلیون نفر و نزدیک به ۷ درصد کل جمعیت ایران بالغ می‌شد.(۸) تا قبل ازسال۱۳۰۰ شمسی خرید وفروش انواع مواد مخدردرایران آزاد بود وازخارج نیزبه عنوان داروبه ایران وارد می‌شد. دولت هیچ گونه نظارتی بر تریاک نداشت. تا نیمه دوم قرن ۱۹ استعمال تریاک درایران به آزادی صورت می‌گرفت و رواج کامل داشت. (۹) ولی به مرور زمان، آگاهی مردم از مضرات اعتیاد سبب شد تا اقدامات همه جانبه‌‌ای در این خصوص انجام پذیرد. فتوای علمای دینی در این زمان مبنی بر تحریم تریاک و هماهنگی ادبا، شعرا و رسانه‌های گروهی آن دوره، مردم را به بسیج عمومی علیه اعتیاد تشویق کرد و آن‌گاه که مبارزه علیه اعتیاد با مشروطیت مقارن شد، لایحه تحدید تریاک برای اولین مرتبه در ایران به عنوان یک قانون از تصویب مجلس شورای ملی گذشت.
سرانجام با دخالت ونظارت سازمان ملل، دولت ایران طی یک برنامه‌ ده ساله اقدام به ریشه‌کن کردن تریاک نمود ووجود تمام مکانهای عمومی استعمال تریاک را غیرقانونی اعلام کرد. اما عوارض ناشی ازجنگ دوم جهانی وفشارهای اقتصادی، دولت را مجبورساخت تا با درنظرگرفتن عایدات خود، دسترسی به تریاک رابرای معتادین ومردم آزاد کند.
نابسامانی‌های جنگ جهانی دوم واشغال ایران به اعتیاد دامن زد تا اینکه بالاخره درسال۱۳۳۴ شمسی مجددا قانون منع کشت خشخاش به تصویب رسید وتریاک که ازانحصارات وزارت دارایی بود، زیرنظروزارت بهداری قرارگرفت. اما به دلیل کشت خشخاش ونیزسودآوری آن با وضع مالیات سنگین ونیزدرانحصاردولت قرارداشتن آن، تحدیدهایی که به عمل آمده بود چندان اثربخش نبود. با تصویب قانون منع کشت خشخاش در سال ۱۳۳۴ شمسی که مشتمل بر ۵ ماده بود، مبارزه با تریاک جدی‌تر شد و مجازات قاچاقچیان تریاک و تحویل پرونده به دادگاههای نظامی از اقدامات دیگر دولت رد داخل مملکت بود و مهلت برای درمان معتادین ۶ ماه تعیین شد. در آن زمان تعداد مصرف کنندگان تریاک در ایران حدود ۱/۵ میلیون نفر و مصرف روزانه ۲ تن تریاک بود. وزارت بهداری که مکلف به درمان معتادین بود هیچ گونه اقدام موثری برای ترک اعتیاد آنان به عمل نیاورد. فقط تجارت غیر قانونی قاچاق تریاک از خارج به ایران به منظور ارضای تقاضای شدید معتادین به تریاک افزایش یافت.
در سال ۱۳۳۷ شمسی برای اولین بار هروئین به وسیله قاچاقچیان سودجوی بین‌المللی برای آلوده نمودن جوانان به ایران وارد شد. به علت این که هروئین بی‌بو، کم حجم و به آسانی قابل حمل و اثرات آن قویترازتریاک بود، بین جوانان شیوع یافت ودربین معتادین سابق نیزکم کم جای تریاک را گرفت.(۱۰)
به علت ازدیاد قاچاق مواد مخدر، از ترکیه، افغانستان و پاکستان و سایر کشورها به بهانه‌ جلوگیری از خروج ارز و طلا، در اسفند ماه ۱۳۴۷ قانون تحدید خشخاش و صدور تریاک به تصویب رسید. کشاورزان به سرعت شروع به کشت خشخاش در مناطق وسیع نمودند. قاچاقچیان نیز با تاسیس لابراتوارهای متعدد، شروع به ساختن هروئین کردند و کشیدن تریاک در محافل اشرافی با تشریفات مجلل‌تر از سابق، رایج شد.
به موجب تصمیماتی که درسال۱۳۴۸ گرفته شد، تحت شرایطی به معتادان تریاک سهمیه‌ای می‌دادند که درنتیجه طبقه‌ای به نام «معتاد رسمی» پیدا شد. مصرف هروئین هم درسال ۳۷ و۳۸ شمسی به بعد درایران افزایش یافت وازآن پس هم مرتبا افزایش می‌یافت. آمارنشان می‌دهد که بیشترین واردات هروئین ازطریق پاکستان وتریاک وحشیش ازطریق افغانستان وماده‌ اصلی تبدیل کننده‌ی مرفین به هروئین ازمرزهای غربی کشور(ترکیه) وارد ایران شده است. اززمان وضع قانون برای مواد مخدر در ایران تا قبل از انقلاب اسلامی، قوانین مختلفی به تصویب رسیده که ذکرهمه‌ آنها مربوط به این بحث نیست ولی اهم ‌آنها عبارتند از:
۱) قانون تحدید تریاک مصوب ۹ مرداد ۱۲۸۸
۲) قانون انحصاردولتی تریاک مصوب ۱۳۰۷/۴/۲۶ شمسی.
۳) قانون منع کشت خشخاش و استعمال تریاک مصوب ۱۳۳۴/۵/۴ شمسی.
۴) قانون تشدید مجازات مرتکبین خشخاش، مصوب تیرماه ۱۳۴۸ که به موجب آن مجازات اعدام برای سوداگران مرگی که بیش از ۱۰ گرم هروئین داشته باشند در نظر گرفته شد و رسیدگی به مسائل مواد مخدر در صلاحیت دادگاههای نظامی قرار گرفت. (۱۱)
گزار‌‌ش‌ها نشانگر آن است که تا سال ۱۳۵۰ معتادان ایرانی اکثرا تریاکی بوده‌اند، ولی از سال ۱۳۵۰ به بعد هروئین در ایران گسترش پیدا ‌کرد. به طوری که تریاکی‌ها نیز کم کم به علت کسب لذت بیشتر درصدد تغییر نوع اعتیاد خود از تریاک به هروئین شدند، به طوری که می‌بینیم از سال‌های ۱۳۵۴ به بعد هروئین تقریبا فرمانروای مطلق اعتیاد در ایران است.(۱۲)
با گسترش سلطه و نفوذ استعمار غرب و بویژه آمریکا و انگلیس در ایران، اینان با سرمایه‌گذاری بلند مدت و رواج هر چه بیشتر اعتیاد تلاش کردند با از بین بردن نیروی جسمانی و شخصیت افراد، آنها را تضعیف و از صحنه خارج نمایند. تا زمینه‌ سلطه و غارت خود را بیش از پیش فراهم کنند.
در دوره‌ پهلوی هر چند حرکت‌هایی به طور نمایشی و جهت عوامفریبی در راستای مبارزه با مواد مخدر و اعتیاد به منصه ظهور رسید، لیکن در حقیقت آنها خود جزء مروجین و توسعه‌دهندگان مواد مخدر در ایران و همدست باندهای بین‌المللی قاچاق مواد مخدر بودند و در این رهگذر اشرف پهلوی سرآمد همه بود. وی سردسته باند بین‌المللی قاچاق مواد مخدر در ایران به شمار می‌رفت و گاهی بین او و دار و دسته‌ غلامرضا - برادر ناتنی‌اش - و برخی رجال سیاسی دست‌اندر کار، رقابت‌ها و اختلافاتی بروز می‌‌‌کرد. اشرف پهلوی در چند نوبت هنگام ورود به دیگر کشورها بویژه در فرودگاه‌‌های ژنو و پاریس توسط مامورین گمرک بازرسی شد، لیکن هر بار با توسل به مصونیت درباری بودن و نفوذ برادرش محمد‌رضا و گرفتن وکیل و بهره‌گیری از تهدید و ارعاب و خرج مبالغ هنگفتی پول از جیب ملت ایران خود را رهانیدو دهان روزنامه‌ها و نشریات خارجی که خبر همدستی او را با باند قاچاقچیان بین‌المللی درج کرده بودند می‌دوخت.
درباره‌ سیاست‌ها و عملکرد رژیم پهلوی توجه به این نکات ضروری است:
۱) همدستی درباریان با قاچاقچیان بین‌المللی، به طوری که زمانی در یک عملیات حدود ۱۸۹ تن تریاک در ایران کشف شد، اما دولت ایران آن را نیم تن گزارش کرد و بقیه را جهت توزیع به مقر اشرف خواهر شاه انتقال داد.
۲) محدودیت‌ها و سختگیری‌ها درباره‌ مواد مخدر بیشتر به منظور تسویه حساب‌ و دستگیری باندهای رقیب در امر مواد مخدر بوده است.
۳) به علت دست‌اندرکاری برخی مهره‌های رژیم، دولت علاقه‌ای به مبارزه با مواد مخدرشان نمی‌داد.
۴) ضعف مرزبانی و ضعف کارایی سازمان‌های اجرایی محسوس بود.( ۱۳)
با این وجود رژیم پهلوی سعی داشت تا با انعکاس اخبار دستگیری و اعدام قاچاقچیان در رسانه‌های داخلی و بویژه خارجی یک موج بزرگ تبلیغاتی را جهت پوشش کارهای اصلی خود که همانا همدستی با قاچاقچیان بین‌المللی و توزیع مواد مخدر از طریق وزارت بهداری به بهانه تامین سهمیه روزانه معتادین بالای ۵۰ سال بود، به راه انداخته و در مطبوعات داخلی و نشریات خارجی و صاحب نام اخبار دستگیری و اعدام قاچاقچیان به طور متوالی و تکراری درج می‌شد و آنها با آب و تاب زیاد از این اقدامات به عنوان کارهای بنیادین و اساسی و ریشه‌کن نمودن مواد مخدر و اعتیاد یاد می‌کردند و ایران را جزء کشورهای خط مبارزه با اعتیاد مطرح می‌کردند. در یک مورد که حمایت مالی رژیم پهلوی از روزنامه لوموند به تعویق افتاده بود، این روزنامه با درج خبر همدستی اشرف پهلوی با قاچاقچیان بین‌المللی روبرو شد. اگر چه وکلای اشرف برای مقابله با روزنامه‌مذکور و حل مشکل به وجود آمده از راه تطمیع وارد عمل شدند.
به هر حال این اقدامات نتوانست پرده بر روی سیاه‌کاری‌های رژیم پهلوی در راستای اشاعه اعتیاد در ایران بکشد و در بهمن ۱۳۵۷ عمر این رژیم با قیام مردمی ملت ایران به پایان رسید و مواد مخدر و اعتیاد هم به مانند سایر موارد فساد و ناهنجاری‌های اجتماعی از این رژیم به یادگار ماند و این میراث شوم هنوز هم از جامعه اسلامی ما زدوده نشده و به عنوان یکی از معضلات مهم و اساسی و مشکلات اجتماعی حاضر می‌باشد.

پی‌نوشتها:
۱. صالحی، ایرج، زنجیره‌‌های اعتیاد، نشر آوای نور، ص۵ .
۲ .سیدنی کوهن،‌زندگی شیرین است و معمای داروها و مواد مخدر، ترجمه حسین وجداندوست، نشر علمی، ص ۹.
۳. پیشین، ص۵ .
۴. صابری، ج ، دردی که درمان دارد، ص۶ .
۵ . بررسی مواد مخدر در متون اسلامی، اداره کل مطالعات و پژوهش‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری، ص ۱۳.
۶. پیشین، ص ۱۳.
۷. اخبار و گزارشات اعتیاد و قاچاق مواد مخدر، کمیته پی‌گیری مصوبات سمینار بررسی مسائل اعتیاد، شماره‌ دوم،‌ص .۱
۸. شاکری، عبدالحسین، مواد مخدر و اعتیاد، نشر گوتنبرگ، ص ۴۸.
۹. پیشین، ص ۴۹.
۱۰. نامه‌ انقلاب اسلامی، شماره ۲۵، ص ۲۲۲.
۱۱. گزارشی از اولین سمینار بررسی مسائل اعتیاد، ص ۷۶ تا ۷۸.
۱۲. اورنگ، جمیله، پژوهشی درباره‌ی اعتیاد، ص ۴۴.
۱۳. نامه انقلاب اسلامی، شماره ۲۱، سال ۶۴، ص ۹۲.
منبع: مواد مخدر به روایت اسناد ساواک

منبع : روزنامه رسالت