اختلال اضطراب جدایی

اضطراب جدایی با شیوع ۲/۵ تا ۵/۵ درصد، شایع‌ترین اختلال اضطرابی در كودكان و نوجوانان زیر ۱۸ سال است. هسته اصلی و زمینه‌ای این اختلال اضطراب و نگرانی شدیدی است كه كودك، هنگام جداشدن از اشخاص مهم زندگی خود، تجربه می‌كند. كودك، نگران افرادی است كه به آنها دلبستگی شدیدی دارد كه به‌طور عمده شامل مادر و پدر می‌شود.
او نگران است، مبادا آسیبی متوجه والد و یا خود او شود، به‌طوری كه به جدایی آنها منجر شود. او نگران است كه والدین خود را از دست بدهد و می‌ترسد حادثه‌ای ناگوار و اتفاقی ناخواسته او را از والدین، جدا كند؛ حادثه‌ای مثل تصادف، گم‌كردن راه خانه، دزدیده‌شدن و... چنین كودكی در مقابل هر واقعه كه به جدایی او از عزیزش منجر شود، مقاومت نشان می‌دهد مثل تنها خوابیدن، ماندن در منزل، رفتن به مهدكودك و مدرسه و بیرون رفتن از منزل بدون والدین. به‌طور مثال، كودك حاضر نیست شب را در اتاق و رختخواب خودش بگذراند.
او گاه با فریاد و اعتراض، گاه با خواهش و التماس و چانه‌زدن و گاه با گریه و بهانه‌تراشی، درخواست می‌كند تا در كنار والدین بخوابد. حتی اگر والدین با هزاران ترفند او را در اتاق خودش بخوابانند، نیمه شب، آهسته به اتاق خواب والدین پناه می‌برد و جالب اینجاست كه حاضر است، هر ذلت و خواری را به جان بخرد اما در اتاق آنها بماند.
حتی فضایی نامناسب در اتاق والدین را به تختخواب شیك و جدید خود و تزئیناتی كه مادر برای راضی كردن او در اتاق خودش تدارك دیده ترجیح می‌دهد. ممكن است شب‌ها دچار رویا و كابوس‌هایی وحشتناك شود، یا بدخواب شده و خواب كاملی نداشته باشد و پس از هر بار بیدارشدن به دنبال حضور والدین باشد. برای كودكانی كه اضطراب جدایی دارند رفتن به مدرسه، معضل و كشمكشی عذاب‌آور میان كودك و پدر و مادر است.
كودك درخواست می‌كند تا در منزل بماند و التماس می‌كند كه به مدرسه و مهد نرود و یا با گریه و فریاد، اعتراض خود را در مقابل جدایی نشان می‌دهد و یا دچار علایم جسمی اضطراب مثل سردرد، سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ شده كه به نگرانی والدین و در نهایت ماندن كودك در منزل منجر می‌شود. هرچه سن كودك كوچك‌تر باشد، علایم بیشتری را نشان می‌دهد. بچه‌های كوچك‌تر معمولا به والد خود می‌چسبند، گریه و التماس می‌كنند و چانه می‌زنند تا از مادر جدا نشوند.
كودكان پنج تا هشت ساله بیشتر نگران آن هستند تا مبادا واقعه و حادثه‌ای برای والدینشان رخ دهد و به همین جهت از رفتن به مدرسه امتناع می‌كنند. بچه‌های ۹ تا ۱۲ ساله هنگام جداشدن از والدین، ناراحتی شدیدی را از خود نشان می‌دهند و نوجوانان بیشتر از علایم جسمی مثل دل درد و... شاكی هستند و با این ترفندها از رفتن به مدرسه امتناع می‌كنند.
البته به یاد داشته باشید تمام كودكانی كه از رفتن به مدرسه امتناع می‌كنند، اضطراب جدایی ندارند و دلایل دیگری مثل افسردگی، ترس از همكلاسی‌ها، معلمان، قوانین مدرسه و ... هم وجود دارد اما علت اضطراب جدایی چیست؟
بیشتر كودكان، هنگام جدایی از والدین، درجاتی از اضطراب و ناراحتی را نشان می‌دهند. در مرحله‌ای از سن كودك (از ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی) این ترس و اضطراب، یك پدیده رشدی طبیعی بوده و هدفی تكاملی در پشت آن وجود دارد. درجاتی از اضطراب در كودكان پیش دبستانی، نشانه دلبستگی ایمن و سالم به مادر بوده و در بسیاری موارد در عرض سه، چهار دقیقه پس از رفتن مادر كاهش یافته و متوقف می‌شود.
در علت‌شناسی اختلال اضطراب جدایی، موارد زیر مطرح است: افزایش فعالیت سیستم عصبی نورآدرنرژیك، علل ژنتیك، خانواده‌های تك والدی، خانواده‌هایی با الگوی روابط بسیار نزدیك و به هم تنیده، الگوی دلبستگی ناایمن و غیر سالم در كودك، خصوصیات سرشتی كودك (مثل كودكان خجالتی و درونگرا كه در محیط‌های ناآشنا معمولا گوشه‌گیر هستند)، محیط پر از استرس و مشكلات خانوادگی مثل طلاق، مرگ، نقل مكان. اما برای درمان این نكات را درنظر بگیرید:
۱) ممكن است برای كاهش اضطراب شدید كودك نیاز به مداخله دارویی باشد.
۲) باید استرس‌های موجود در خانواده مثل طلاق، بدرفتاری فیزیكی و هیجانی با كودك مورد بررسی قرار گیرد.
۳) والدین نقش مهمی در درمان دارند و باید با تشویق، نیاز كودك را هم برای امنیت و هم برای زندگی مستقل و غیر وابسته بفهمند و درك كنند.
۴) برگشت به مدرسه نقشی حیاتی در فرآیند درمان دارد .‌

دكتر فریبا عربگل

منبع : روزنامه سلامت