چهارگزینه برای مبارزه مؤثر

با به‌کارگیری چهار روش می‌توان با آفات و امراض محصولات مورد پرورش بدون نیاز به سموم و موادمعدنی مبارزه کرد. این چهار روش شامل عملیات زراعی و باغی، فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیائی هستند که هرکدام از آنها در پرورش و حفاظت محصولات ارگانیک و کنترل آفات و امراضی که به آنها صدمه می‌زنند، مؤثر می‌باشند.
برای هر چه بیشتر مؤثرکردن هر کدام از روش‌های چهارگانه فوق‌الذکر، دسترسی به پاره‌ای اطلاعات و کسب معلومات لازم ضرورت دارد.
موفقیت در استفاده از هرکدام از روش‌ها به صحیح و دقیق بودن اطلاعات جمع‌آوری شده به‌وسیله خود باغداران و زارعین، فهم ارزش خاص هر یک در به‌کارگیری آنها از قبیل اطلاعات مربوط به شرایط اقلیمی (آب و هوا)، شناخت دقیق آفات و امراض موردنظر، میزان صدماتی که هرکدام به محصولات وارد می‌کنند، دشمنان طبیعی آنها و اطلاع داشتن از دستورالعمل‌های مربوطه به روش‌های مبارزه توصیه شده از طرف کارشناسان مرتبط است.
همچنین منابع اطلاعاتی عاملین (باغداران و زارعین) نیز به مروجین محلی آموزش‌دیده، اطلاعات کسب شده از طریق مجلات مربوطه، اطلاعات زراعی و باعث پخش شده از منابع رسمی وزارتخانه و اتحادیه تولیدکنندگان ارگانیک باتجربه متکی خواهد بود که توأم با بازدیدهای علمی محلی و بررسی مطبوعات ترویجی مربوطه و کارشناسان فن و بالاخره خود عاملین در حد تجربیات آنهاست.
بی‌معنا نیست در اینجا به‌منظور نیل به اهداف مذکور توضیحات بیشتری را در مورد هر کدام از روش‌ها بدهیم:
۱. استفاده از روش‌های باغداری و زراعتی برای جلوگیری از بروز و انتشار آفات و امراض به محصولات مورد پرورش با به‌کارگیری تکنیک‌های مربوطه، می‌توان از بروز آفات و امراض یا اشاعه آنها تا حد زیادی جلوگیری کرد که در ذیل فهرست‌وار به این وسایل اشاره می‌کنیم:
عملیاتی برای کنترل علف‌های هرز، از بین بردن حشرات مضر و حیوانات مزاحم از قبیل موش‌ها، خرگوش‌ها و نظایر آنها ـ محدود کردن تردد مردم به باغ.
استفاده از بذور و نهال‌های سالم برای کاشت، به‌کارگیری ماشین‌آلات و ابزار کار پاک و تمیز مورد استفاده در باغ و مزرعه از قبیل ماشین‌آلات و لوازم هرس درختان و نظایر آنها
به‌کارگیری تناوب صحیح، جلوگیری از انباشته‌شدن پوشال و فضولات نباتی که ممکن است محلی جهت زندگی و تولیدمثل حشرات و امراض بشود و سعی در به‌وجود آوردن یک محیط سالم و دیسک زدن و آفات دادن خاک‌های شخم‌خورده که در از بین رفتن لاروها و شفیره‌های حشرات مضر که در زیر خاک و پوشال جمع بشوند، موثر است.
کاشت به اصطلاح نباتات تله‌ای (Trap crops) در مجاورت مزرعه که موجب جذب و جلب حشرات مضر و سهولت از بین بردن آنها می‌شود، توأم با کاشت بعضی محصولات که مورد نفرت حشرات هستند، از قبیل پیاز، نعنا و برخی سبزیجات برگی که در دفع آفات و امراض مؤثرتراند.
هرگونه اقدام در جهت تغذیه بهتر محصولات کاشته شده از قبیل دادن کودهای آلی، پاشیدن موادغذائی محلول روی برگ‌ها موجب بالا بردن قدرت محصولات کاشته شده می‌گردد. حتی برخی اوقات در مقاومت آنها در مقابل امراض نیز می‌افزاید.
۲. ساختن سدها و موانع: نگهداری فیزیکی از محصولات مورد پرورش با ایجاد سدها و موانع مصنوعی مفید و مؤثر است. این سدها بعضی از اوقات موجب مصونیت و قدرت محصولات مورد حفاظت شده و کیفیت آنها را بهتر می‌کند، در عین‌حال مانع از ورود حشرات مضر به باغ یا مزرعه می‌شوند. مانند تونل‌های بلند، شاسی‌ها، گلخانه‌ها، نرده‌ها و توری‌ها، همه اینها هرکدام به‌نحوی مانع از ورود حشرات می‌شوند.
انواع مالچ‌ها نیز به‌صورت پوشش‌های متداول برای پوشانیدن ردیف محصولات در سطح وسیعی مورد استفاده هستند.
اخیراً به خاصیت یک سد شیمیائی پی برده‌اند که در سیستم حفاظت محصول با روش آلی به‌طور مؤثر به‌کار می‌رود. این ماده دارای ۹۵ درصد کائولین (Kaolin) می‌باشد که یک مادهٔ معدنی و بی‌ضرر است.
آزمایشات نشان داده است که مرکبی از این ماده روی درختان و حتی برخی سبزیجات استفاده شده بسیار مؤثر بوده است. بعد از پاشیدن این ماده روی درخت یا میوه به سرعت خشک شده و تبدیل به گردی می‌گردد که به‌صورت قشری روی نبات و محصول را می‌پوشاند و از هجوم حشرات و امراض جلوگیری کرده و همچنین از تکثیر حشرات ممانعت به‌عمل می‌آورد.
آخرین وسیله کنترل فیزیکی استفاده از انواع تله‌هاست که به‌طور پراکنده در سطح باغ یا مزرعه کار گذارده می‌شود و به‌نحو مؤثری از تغذیه و تکثیر حیوانات مضر جلوگیری می‌کنند.
۳. دشمنان طبیعی: طبیعت یک روش کنترل آفات را مجاناً در اختیار کسانی‌که با ”روش آلی“ بدون کمک گرفتن از سموم شیمیائی کار می‌کنند، گذارده است و آن استفاده صحیح از دشمنان طبیعی آفات و امراض می‌باشد.
خوشبختانه همه حشرات حتی مقاوم‌ترین آنها، هرکدام برای خودشان دشمنانی در طبیعت دارند که در بعضی موارد، منحصر به آن حشره یا آفت می‌باشد. این دشمنان طبیعی برخلاف سموم شیمیائی که قادر هستند در زمان کوتاهی بسیاری از آفات و حشرات (از همه آنها) را از بین ببرند، زمانی مؤثر و مفید خواهند بود که تراکم آفت زیاد باشد. باغداران باید مراقب باشند تا بتوانند علائم دال بر مؤثر بودن دشمنان طبیعی باشد. به‌عنوان مثال مشاهده لاشه‌های مرده شته‌های کشته شده به‌وسیله زنبورها و همچنین کفشدوزک‌ها که در حالات مختلف از لارو و شفیره و حشره کامل روی برگ‌ها و شاخه‌ها دیده می‌شوند.
چندین نوع از زنبورهای پارازیت و نماتدهای حشره‌کش را می‌توان از مؤسسات تولیدکننده آنها خریداری و در باغ یا مزرعه یا گلخانه پخش کرد.
برای کنترل بیولوژیکی و تکثیر حشرات، دشمن آفات را می‌توان با کاشت انواع نباتات جاذب حشرات مؤثرتر کرد. مانند گندم سیاه، زیره، شبدر، اکرا OKRA و کنف.
علاوه بر این موارد حشراتی که به روش‌های دیگر ”کشاورزی آلی“ مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از شکوفه‌های درختان میوه که به‌وسیله زنبورها به‌خصوص زنبور عسل تلقیح می‌شوند و تولید محصول را بیشتر می‌کنند. همچنین انواع زنبورهای وحشی مانند زنبور Blue berry زنبور کدو و غیره که عملاً با میسر کردن لقاح در تولید محصولات و بالا بردن آن مؤثر هستند.

مهندس عباسعلی منیعی

منبع : ماهنامه سرزمین سبز