کشف قیمت، از واقعیت تا حقیقت

مقایسه قیمت‌ها در معاملات عمده با معاملات خرد نشان می‌دهد كه قیمت سهم در معاملات عمده به مراتب بیشتر از قیمت سهام در معاملات عادی است و سهامی كه به صورت بلوك به فروش می‌رسند عمدتا گران‌تر از فروش جزئی سهام است.
به عنوان مثال قیمت سهام فولاد كاویان در معاملات عمده ۱/۹۲درصد گران‌تر از قیمت این سهم در معامله عادی است. شركت ایران گچ ۳/۵۴درصد و بانك كارآفرین ۷/۶۲درصد تفاوت نشان می‌دهد.
از طرفی سازمان خصوصی‌سازی، برای كشف قیمت سهام، ۵درصد از سهام هر شركت را در بازار عرضه می‌كند تا بتواند قیمت آن را به دست آورد.
علل تفاوت فاحش در قیمت در معاملات عمده و خرد همچنین تفاوت در مدل‌های ارزیابی و قیمت‌گذاری سازمان خصوصی‌سازی در كشف قیمت‌ها موجب شد كه با تعدادی از كارشناسان بورس در این زمینه‌ها صحبت كرده و نظر آنها را در این رابطه جویا شویم.
آنچه از پاسخ كارشناسان به دست آمد این است كه چون خرید سهام عمده و مدیریتی موجب می‌شود شخص یا گروهی تجاری به آسانی وارد هیات‌مدیره شركت‌ها شده و اداره و كنترل شركت را به دست گیرد، بنابراین قیمت هر سهم در معاملاتی كه به صورت بلوكی انجام می‌شود بیشتر از قیمت دادوستد سهام خرد است.
● به دست آوردن حق رای
غلامحسین دوانی، حسابرس معتمد بورس تهران در این رابطه گفت: چون معاملات عمده با حق رای و امتیاز همراه است، گران‌تر از معاملات خرد است. دارندگان سهام خرد نقشی در مدیریت شركت ندارند، ولی دارندگان سهام عمده می‌توانند در مدیریت شركت نقش داشته باشند. به همین دلیل سهام عمده به سهام مدیریتی معروف‌اند. البته نباید فراموش كرد كه در برخی موارد سهام خرد نیز دارای قیمت بالایی هستند.
مثلا اگر كسی ۴۹درصد از سهام شركت را داشته باشد، دارنده ۲درصد سهم این شركت، قیمت سهام خود را بیش از قیمت متعارف تعیین خواهد كرد. چرا كه این سهام به سهم طلایی معروف است.
● تاثیر بر قیمت سهام بازار
ناصر پرتویی، دبیر كل انجمن حسابداری ایران، نیز با اشاره به این مطلب افزود: از آنجا كه قیمت بازار سهم تاحدود زیادی در اختیار صاحبان عمده سهام است. خریدار عمده می‌تواند نقش زیادی در تعیین و كنترل قیمت آن داشته باشد.
پرتویی در پاسخ به این سوال كه پرسیده شد آیا این مساله به دستكاری اقلام مهم دارایی‌های شركت توسط فروشندگان در معاملات درون‌گروهی باز می‌گردد، گفت: دستكاری از جمله دستكاری سود در شركتی كه سهام آن فروخته شده برمی‌گردد به سیستم مالی داخل شركت و چنانچه اطلاعات مالی به صورت شفاف ارائه شود، امكان‌پذیر نیست. (شفاف‌سازی در كوتاه‌ترین عبارت این است كه اطلاعات مالی را به صورت یكسان و یكنواخت بر یك مبنا به موقع به اطلاع عموم رسانده شود.) این كار بسیار سخت است و همیشه برخی از اوضاع داخلی شركت‌ها مطلع‌اند، به خصوص سهامداران عمده كه توسط یكی از اعضای هیات‌مدیره كه در شركت حضور دارند، به اطلاعات نهانی به سرعت دست پیدا می‌كنند و این خود موجب می‌شود كه خریداران عمده سهام زودتر از سایرین نسبت به خرید سهام اقدام كنند. بنابراین اطلاعات نهانی در دستكاری قیمت‌ها می‌توانند نقش موثری داشته باشند.
وی در ادامه گفت: در این راه شركت بورس می‌تواند جلوی این كارها را تا حدود زیادی بگیرد، این كار را می‌تواند از طریق معاونت نظارت و از آن مهم‌تر توسط موسسات حسابرسی معتمد بورس انجام دهد كه دارای توانایی و دانش هستند. در مورد بالا نشان دادن پیش‌بینی سود نیز سهامداران عمده می‌توانند نقش داشته باشند. البته اگر اصول راهبری حاكمیت (حاكمیت شركتی) كه توسط سازمان بورس در ۳۴ ماده تدوین شده اجرا شود، احتمال دستكاری سود و قیمت بازار توسط سهامداران بسیار كمتر می‌شود.در ادامه از كارشناسان خواسته شد كه نظر خود را درباره كشف قیمت سهام توسط سازمان خصوصی‌سازی بگویند.
دكتر غلامرضا اسلامی بیدگلی مدیرعامل شركت سرمایه‌گذاری ملی نیز در این باره گفت: كه موافق روش قیمت‌گذاری از سوی سازمان خصوصی‌سازی نیست. وی این روش را قدیمی خواند و افزود: اكنون زمان روش‌های آزمون و خطا گذشته است و روش‌های تئوریك و علمی وجود دارد كه می‌تواند ما را به قیمت اصلی سهام برساند.
● روش‌های محاسباتی قیمت، تئوری نمی‌خواهد
از سوی دیگر دكتر هوشنگ خستویی حسابرس معتمد بورس روش قیمت‌گذاری توسط سازمان خصوصی‌سازی را روش خوبی برای كشف قیمت‌ها خواند و گفت: شیوه‌های محاسبه قیمت چرا باید تئوری داشته باشد؟ ما با در نظر گرفتن روند قیمتی یك سهم می‌توانیم به كشف قیمت آن سهم بپردازیم. سازمان خصوصی‌سازی این روش را از برنامه بند ب، ماده ۱۴، قانون برنامه سوم گرفته و این شیوه‌ها را مدون كرده است.
● روش تئوریك كارساز نیست
در همین حال دوانی نیز در این رابطه گفت: در هیچ بازار دنیا روش‌های صرفا تئوریك و علمی قیمت‌گذاری كارساز نیست. زیرا بازار خود دارای سازوكاری است كه در بسیاری مواقع با این تئوری‌ها هماهنگی ندارند و فروشنده سهام مجاز است كه برای كشف قیمت به هر طریق كه خود مصلحت بداند عمل كند. به طور معمول روش متداول بورس تهران عرضه سهام تكه‌ای بوده است، به این صورت كه فروشنده مقداری از سهام خود را عرضه می‌كند تا از جو بازار مطلع شود.
● سازمان بورس تنها مرجع
«دوانی» با اشاره به اینكه تنها مرجع با صلاحیت برای عرضه سهام دولتی سازمان بورس اوراق‌بهادار تهران است، گفت: واقعیت این است كه مشكل بازار سهام فقط كشف قیمت نیست، روش‌های قیمت‌گذاری بر اساس مواردی صورت می‌گیرد كه چندان مطمئن و مورد قبول بازار نیست. همچنین اطلاعات مندرج در اطلاعیه شركت‌های عرضه‌شده افشا نشده‌اند و بازار از موارد پنهان شركت‌ها بی‌خبر است. وی همچنین ادامه داد: سازمان خصوصی‌سازی به عنوان متولی دولت، نگران است كه منافع دولت از بین نرود، اما این سازمان باید بپذیرد كه خصوصی‌سازی هزینه‌بر است و بخشی از هزینه‌های آن را باید دولت متحمل شود و همه هزینه‌ها را نمی‌توان به گردن مردم انداخت. دوانی در پایان گفت:‌ سازمانی كه قرار است برنامه گسترده خصوصی‌سازی را اجرا كند، باید دارای آنچنان نیروهای متخصصی باشد كه قابلیت استفاده از موسسات و نهادهای قیمت‌گذار را داشته باشد تا سرش كلاه نرود. پرتویی در این باره معتقد است: سازمان خصوصی‌سازی تمام روش‌ها را پیاده كرده است تا مورد حمله قرار نگیرد، این سازمان جهت كشف قیمت سهام شركت‌ها در بازار ۴ روش را مورد استفاده قرار داده است. وی گفت: به نظر من قیمت سهام اگر ۲۰ تا ۳۰درصد پایین‌تر از قیمت واقعی نیز به مردم عرضه شود، اشكالی ندارد و دولت برنده است. چرا كه دولت سهامدار شركت‌هایی است كه در اصل بیت‌المال است و اكنون در اختیار مردم قرار گرفته است. در مجموع می‌توان گفت كه چون خریداران عمده می‌خواهند در شركت‌ها نفوذ كرده و نقش مدیریتی و كنترل را بر این شركت‌ها اعمال كنند با قیمت بالا سهام شركت‌ها را خریداری می‌كنند.

فرخنده رحیمی

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد