موانع سرمایه‌گذاری خارجی در بورس

وقتی درباره بررسی موانع سرمایه‌گذاری خارجی در ایران و بورس بحث می‌شود، پیش‌فرض توسعه رفع موانع سرمایه‌گذاری خارجی در ایران لحاظ شده است.
علل نیاز به جذب سرمایه‌گذاری خارجی را به طور عمده در نیاز به انتقال دانش فنی و دانش مدیریت در یك بعد و منابع مالی موردنیاز برای توسعه اقتصادی در بعد دیگر مطرح می‌كنند. هر دو علت یاد شده، مستلزم سرمایه‌گذاری در واحدهای جدید اقتصادی است، در حالی كه ملاحظه می‌شود سرمایه‌گذاران خارجی تمایل چندانی نسبت به اینگونه سرمایه‌گذاری‌ها نشان نمی‌دهند، مگر آنكه این مشاركت وسیله‌ای برای فروش بیشتر آنها در زمینه ماشین‌آلات، مواد اولیه یا دانش فنی باشد. یعنی سرمایه‌گذار خارجی این سرمایه‌گذاری را به منظور فروش آسان‌تر محصولات و خدمات خود انجام می‌دهد و به گونه‌ای عمل می‌كند كه سهم خود را از سرمایه‌گذاری با سود حاصل از فروش تامین كند و در حقیقت منابع مالی جدیدی به طرح‌های سرمایه‌گذاری خود تزریق نكند.
سرمایه‌گذاری‌ خارجی‌ها در بورس به معنای تملك دارایی‌های سرمایه‌ای كشور توسط آنها است كه در حال حاضر وجود دارد و در حال بهره‌برداری و سودآوری است، ضمن آنكه باز هم مشاهده می‌شود كه سرمایه‌گذاران خارجی به دنبال دستیابی به بازار جدیدی برای محصولات، مواد اولیه و حق‌الامتیاز نام تجاری خود هستند كه علاوه‌بر آن كه تولید جدیدی اضافه نمی‌شود، بلكه با استفاده از نام تجاری و شیوه‌های بازاریابی كالای موجود را كه قبلا تولید می‌شد، اینك با بهایی بیشتر و در حجم بیشتر به فروش می‌رسانند. در نتیجه فروش واحدهای موجود و در حال تولید، موجب توسعه اقتصادی كشور نخواهد شد و به جز وابستگی به نام و مواد اولیه آن سرمایه‌گذاران، رهاورد دیگری برای كشور نخواهد داشت. به عنوان مثال می‌توان به خرید كارخانه‌های تولید روغن‌نباتی و مواد شوینده توسط سرمایه‌گذاران خارجی اشاره كرد. كارخانه‌هایی كه نزدیك به چهل سال است در حال تولید محصول هستند و ورودی سرمایه‌گذاران خارجی هیچ ارزش اقتصادی برای كشور ایجاد نكرده است.
برای سرمایه‌گذار خارجی كه قدرت انتخاب بین كشورهای مختلف را دارد، سرمایه‌گذاری در كشوری مثل ایران، به معنی آن است كه سود نهایی حاصل از آن سرمایه‌گذاری بیش از تمام امكانات موجود در سراسر دنیا است، آن هم در شرایطی كه وقتی از سود نام برده می‌شود، منظور همه عوامل از جمله محاسبه ضریب ریسك در كشور است و ایران در جایگاه كشورهای با ریسك بالا قرار می‌گیرد. یعنی اگر سرمایه‌گذار خارجی در كشورهای بدون ریسك انتظار سود ۱۰درصدی را از سرمایه‌گذاری خود دارد، با اعمال ضرایب ریسك ایران، سود مورد انتظار او به مراتب بیشتر است و ممكن است به بیش از ۳۰درصد در سال برسد. این ریسك شامل ریسك‌های سیاسی و اجتماعی براساس اعلام موسسات بین‌المللی، ریسك ناشی از مقررات متفاوت كشور مانند قانون كار و تامین اجتماعی و ریسك ناشی از كاهش ارزش پول محلی یعنی تغییرات نرخ ارز می‌شود. با احتساب همه ریسك‌های بالا باید سرمایه‌گذار سود بیشتری به دست آورد تا برای او سرمایه‌گذاری در ایران توجیه‌پذیر شود.
با توجه به این كه سود مورد انتظار سرمایه‌گذار خارجی بیش از انتظاری است كه سرمایه‌گذاران داخلی دارند و علاوه‌بر آن دولت برای تشویق سرمایه‌گذاری خارجی مجبور به تضمین چگونگی بازگشت سود و اصل سرمایه‌گذاری‌های آنان می‌شود، تشویق به انجام این سرمایه‌گذاری، مگر در مواردی كه در واحدهای جدید با فناوری سطح بالا باشد، در نهایت به زیان كشور است. از نظر اجتماعی و فرهنگی هم ملاحظه می‌شود كه ورود سرمایه‌گذاری خارجی به كشور با اشكال گوناگون موجب شده است كه فرهنگ اقتصادی مصرف كشور تغییر كند. به عنوان مثال مواد شوینده با نام‌های خارجی جایگزین نام‌هایی شده كه سال‌ها آشنای مردم ایران بوده است.
جذب سرمایه‌گذاران خارجی به شرطی مطلوب و از نظر اقتصادی با صرفه است كه از تمام امكانات سرمایه‌گذاری‌ داخلی استفاده شود و شرایطی فراهم شود كه مردم كشور تمایل به خروج سرمایه‌های خود از كشور را از دست بدهند و به لحاظ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در كشور شوند و نگران سرمایه‌های خود در كشور نباشند. حتی اگر با رفع موانع و ایجاد امنیت روانی برای سرمایه‌گذاران داخلی همه سرمایه‌های آنها در كشور حفظ شود و در عین حال به سرمایه بیشتری نیاز باشد، باید رابطه را با ایرانیان مقیم كشورهای دیگر برقرار كرد تا آنها ایران را برای سرمایه‌گذاری، محل امنی بیابند و از سرمایه‌های آنان بدون وابستگی استفاده شود.
موضوع امنیت سرمایه‌گذاری خود موضوع مفصلی است و نیاز به بحث جداگانه دارد، اما قبل از ایجاد آن باید مطمئن شد كه ورود سرمایه‌های خارجی به ایران به معنی تضعیف بیشتر بنیه اقتصادی كشور است. اگر این گونه نباشد، خارجیانی كه نظرهای خود را درباره اوضاع ایران از انتشارات بین‌المللی دریافت می‌كنند، چه انگیز‌ه‌ای برای سرمایه‌گذاری در ایران دارند؟

جواد بستانیان
حسابدار رسمی

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد