استاد آشتیانی به روایت خودش

استاد علامه سید جلال الدین آشتیانی ، چهره ای آشنا برای همه جویندگان حكمت و دانش است . می گویم هست زیرا كه مرد اندیشه به واسطه آنچه گفته ( و بویژه آنچه مسكوت گذاشته) همیشه زنده خواهد ماند. سوم فروردین سالروز فوت این استاد بزرگ مكتب اصفهان است. مطلب زیر كه توسط كانون ایرانی پژوهشگران فلسفه و حكمت تنظیم شده است، بخش مربوط به معرفی آثار در سرگذشت خود نوشت ایشان است كه در شهریور ۱۳۶۴ به قلم آمده . این نوشته را به یاد وی به اهل اندیشه تقدیم می كنیم.
حقیر (سیدجلال آشتیانی ) برای آنكه مختصر اندوخته خود در ربوبیات را از دست ندهد، به تألیف آثار علمی پرداخت. نخستین اثر حقیر، «هستی از نظر فلسفه و عرفان» است كه در ۱۳۳۸ در مدت بیست روز آن را به سلك تحریر آوردم . اثر دوم نگارنده « شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا» است كه در كمال ایجاز نوشته شده است و آن را خیال دارم در دو جلد به تفصیل در آورم .
اثر سوم حقیر چاپ « شرح آخوندملامحمد جعفر لنگرودی بر مشاعر ملاصدرا» است ، حاج ملامحمد جعفر از شاگردان آخوندنوری است . این شرح با مقدمه راهگشای استاد محقق جلال الدین همایی - اعلی اللّه مقامه - و تعلیقات مفصل حقیر به انضمام سیر فلسفه اسلامی از زمان میرداماد و میرفندرسكی تا عصر حاضر چاپ و منتشر شد.
«المظاهر الالهیه ملاصدرا » را قبل از شرح مشاعر با مقدمه و تعلیقات چاپ كردم .
اثر پنجم نگارنده «شرح مفصل بر مقدمه قیصری» بر شرح خود بر فصوص ابن عربی است . نگارنده این شرح را تقدیم مرحوم آقای آشتیانی نمودم ، بعد كه دوباره خدمت آن استاد محقق رسیدم ، فرمودند «این شرح را با ذوق و علاقه بر عرفانیات و به زور استدلال شرح كرده ای . مواضع مشكل مقدمه و فص آدمی و شیثی را به دقت مطالعه كن . بعد از مطالعه دقیق و درك مواضع عویصات ، مطالب را برای توبیان می كنم . »
«شواهد ربوبیه آخوند ملاصدرا» اثر ششم نگارنده است كه جزو انتشارات دانشگاه مشهد با حواشی محقق سبزواری چاپ و نشر شد. مقدمه مفصل آن در نحوه تأثیر افكار ملاصدرا در معاصران و اساتید بعد از او تا زمان آخوند نوری و رونق گرفتن آثار این فیلسوف در مدارس و حوزه های علمی و سیر نزولی آن تا زمان حاضر و نیز بیان تأثیر افكار ابن عربی در اساتید دوران صفویه و زندیه و قاجاریه است .
در این ادوار فقها و مجتهدانی نظیر آقا حسین خوانساری و محقق سبزواری ، صاحب ذخیره شیخ الاسلام اصفهان ، و فقیه كم نظیر فاضل هندی سید محمد فرزند تاج الدین حسن اصفهانی استاد معقول و منقول بودند. از فاضل هندی مؤلف كتاب عالی در فقه اهل بیت (ع ) به كشاف اللثام تعبیر می كنند.
شیخ جعفر كاشف الغطا گفته بود: «اگر كشف اللثام را ندیده بودم ، باور نداشتم كه در اولاد اعاجم فقیه به وجود آید. » به هر حال ، جلد اول منتخبات فلسفی را بعد از مجموعه آثار چاپ نشده حكیم سبزواری به انضمام قمست فرانسوی ، چاپ و منتشر نمود. به نظرم می آید كه حدود چهل كتاب و رساله از ۱۳۴۰ خورشیدی تا ۱۳۶۱ هجری شمسی چاپ و منتشر نموده ام .
«اصول المعارف محقق فیض» و «رسائل فلسفی ملاصدرا»، «المسائل القدسیه» و« اجوبهٔ المسائل متشابهات القرآن» نیز از آثاریست كه با مقدمه مفصل جزو انتشارات دانشكده الهیات در دسترس اهل ذوق قرار گرفت .
بهترین اثری كه در این اواخر منتشر كردم ، «مشارق الدراری» ، شرح سعیدالدین سعید فرغانی است بر تائیه ابن فارض كه از حیث اشتمال بر امهات قواعد عرفانی و فروعات متفرقه بر این اصول نظیر ندارد.
این كتاب تقریر درس شیخ كبیر قونوی است كه از قرار مقدمه ای كه به قلم مبارك خود بر این شرح نوشته ، ابیات تائیه را در دیار مصر و شام و روم برای جمعی از اعاظم تلامیذ خود شرح می نموده و شاگردان بیانات استاد را می نوشتند. قونوی تقریرات فرغانی را پسندید و بر آن مقدمه نوشت . فرغانی از خود نیز مایه گذاشته است .
تائیه ابن فارض در اطوار نبوت و ولایت محمدیه و علویه و دیگر وارثان ولایت محمدیه یعنی ائمه طاهرین ، نظیر ندارد. در عالم اسلام به تصریح اهل فن هیچ اثر منظوم دارای عظمت تائیه نمی باشد. بلكه مراتب ولایت را بدان مضبوطی و نظم خاص احدی بیان نكرده ، در آن شور و حال غریبی دیده می شود.
حقیر نخستین و بهترین و عمیق ترین شرح ابن عربی را با نسخ متعدد مقابله و برای چاپ مهیا كردم . شرح مذكور تألیف مؤیدالدین جندی از تلامیذ قونوی است . از این كتاب سیصد و پنجاه صفحه چاپ شده بود كه بنده به شدت بیمار شدم و دوست دانشمندم جناب آقای دكتر ابراهیم دینانی استاد فعلی دانشگاه تهران بقیه كتاب را كه در مطبعه بود، زیر نظر گرفت و چاپ كرد.
نسخ كتاب مذكور تمام شده است و در نظر دارم آن را با دقت تصحیح و با مقدمه ای مفصل در نحوه تأثیر او بر دیگر شارحان فصوص و نحوه تلقی عرفای قبل از ابن عربی درباه وحدت وجود در دست دارم كه به عنوان رد بر تهافت غزالی به رشته تحریر می آورم و در همین اثر، تمام مطالب ابواب الهدی اثر مرحوم آقا میرزامهدی اصفهانی را مورد نقد و بررسی قرار می دهم .

منبع : روزنامه ایران