کارورزی در خدمت آمادگی شغلی دانشجویان

● كارورزی چیست؟
امروزه و به خاطر آنكه واژه كارورزی كاربردهای فراوانی دارد، گاهی اوقات به سختی می‌توان منظور گوینده را از واژه <كارورزی> استنباط كرد. در حقیقت می‌توان هر تجربه آموزشی را كه با شغل تركیب شود، كارورزی نامید و همین تركیب است كه كارورزی را به ابزاری منحصر به فرد برای <كنكاش شغلی> Career Exploration تبدیل می‌كند.
اصل كلمه كارورزی به واژه <كارورز> برمی‌گردد و به فردی گفته می‌شود كه در حین تحصیل در آموزش عالی و یا بلافاصله بعد از پایان دوران تحصیل و تنها با هدف كسب تجربه و مهارت كاری و عملی در مؤسسه‌ای مشغول بكار می‌شود (در ایران این واژه تا حدودی منحصر به دانشجویان رشته پزشكی شده كه به آنها <آنترن> گفته می‌شود.)
‌ كارورزی می‌تواند برای افراد حالت اجباری یا اختیاری داشته باشد. یعنی كارورز گاهی اوقات باید برای گذراندن دو یا سه واحد درسی در دانشگاه به دوره كارورزی روی بیاورد و یا اینكه خودش به طور داوطلبانه در یك واحد صنعتی یا اداری مشغول كار (بدون دستمزد) شود. دوره كارورزی امكان و فرصتی برای آشنایی دانشجویان با محیط كار محسوب می‌شود كه نه تنها باعث افزایش قابلیت‌های آنان برای اشتغال در آینده می‌شود بلكه به كارورزان قدرت انتخاب بیشتری در انجام وظایف ارائه شده می‌دهد تا بتوانند بهتر به علاقمندی‌ها و گرایش‌های خود در زمینه‌های مختلف پی برده و نقاط ضعف و قوت كار خود را ارزیابی كنند. مثلاً حضور در كتابخانه برای كارورز، برخورد با واقعیت‌ها را به دنبال دارد. در واقع می‌توان اصول نظری كه اساس یك مصاحبه خوب در بخش مرجع را تشكیل می‌دهند به بهترین شكل در كلاس درس تدریس كرد اما روش‌های ارتباطی واقعی را فقط از طریق تمرین و برخورد با مراجعه‌كننده می‌توان كسب كرد و در مرحله عمل است كه كارورز قادر به برقراری ارتباط گفتاری یا كلامی و افزایش مهارت‌های ارتباطی گفتاری و غیر گفتاری خواهد شد. آشنایی با منابع مرجع به خاطر نیازهای فوری و سرعت عمل داشتن در امر اطلاع‌رسانی همه از مزایای حضور در كتابخانه محسوب می‌شوند.
● مشكلات كارورزان در ایران
برخی از مشكلات كارورزی دانشجویان دانشگاه‌های ایران را می‌توان به دو بخش زیر تقسیم كرد:
▪ مشكلات ناشی از دانشگاه‌ها:
۱) عدم حضور استاد راهنما (یا سرپرست كارآموز) و عدم ارتباط وی در حین كارورزی.
۲) كمبود منابع اطلاعاتی: كمبود منابع موجود و عدم تشابه آنها، امكان كسب تجربه یكسان را برای دانشجویان هم رشته فراهم نمی‌كند لذا سطح یادگیری دانشجو متفاوت خواهد بود.
۳) نحوه ارزیابی كیفیت كارورزی: در اكثر مراكز دانشگاهی به میزان فراگیری و افزایش دانش عملی دانشجو در طی دوره كارورزی توجه زیادی نمی‌شود و ارائه گزارش و دادن نمره بیشتر جنبه رفع تكلیف به خود گرفته است.
▪ مشكلات‌ناشی‌از محیط‌كار:
۱) پذیرش‌: اغلب ‌سازمان‌ها یا واحد‌های صنعتی بزرگ معمولاً از پذیرش‌دانشجو خودداری‌می‌كنند،یا شرایطی‌قائل‌می‌شوند كه‌دانشجو ترجیح‌می‌دهد در سازمان‌ها و واحد‌های صنعتی كوچك‌تر به‌كارورزی بپردازد.
۲) نداشتن مسوول خاصی برای راهنمایی دانشجویان‌در سازمان‌ها یا واحد‌های صنعتی.
۳) برخوردار نبودن‌دانشجویان‌از امكانات‌رفاهی.
۴) سایر مشكلات‌: مانند نبود انگیزهِ‌كافی‌در مدیران‌سازمان‌ها یا واحد‌های صنعتی و ناآشنایی‌آنها با اهمیت‌كارورزی.‌
ازطرفیدرزمینهِ‌كارورزی‌درایران هنوز‌برنامهِ‌مدون‌ومصوبی‌وجودندارد. البته‌ممكن‌است در برخی از‌سازمان‌ها یا واحد‌های صنعتیافرادی‌به‌طورمستقل‌این‌دوره‌را تجربه‌كرده‌باشند. به عنوان مثال معاونت‌آموزشی‌و پژوهشی‌مركز اطلاع‌رسانی‌جهادكشاورزی‌اخیراً برنامهِ‌كارورزی‌را در برنامه‌های‌آموزشی‌خود قرار داده‌است‌. این‌طرح‌كه‌از ابتكارات‌شخصی‌نشأت‌می‌گیرد به‌منظور انتقال‌تجربه‌به‌نسل‌جدید وگزینش‌ افراد مستعد برای‌آیندهِ‌كاری‌سازمان‌شروع‌شده‌است‌. با این‌كه‌مدت‌چندانی‌از اجرای‌این‌طرح‌نمی‌گذرد، گرایش‌كارورزان‌رابه‌دنبال‌داشته‌است‌؛ به‌طوری‌كه‌بعد از گذشت‌مدتی‌، تقاضا از جانب‌كارورزان‌سازمان‌ودانشجویان‌دیگر برای‌گذراندن‌دورهِ‌كارورزی‌صورت‌گرفت‌كه‌صرفاً هدف‌آنها كسب‌تجربه‌بود.
دردورهِ‌كارورزی‌برروی‌مهارتهایی‌از دانشجویان‌تأكید می‌گردد كه‌در دانشگاه‌ها كم‌تر به‌این‌مهارت‌ها توجه‌می‌شود. هم‌اكنون‌چهار نفر كارورز در مقاطع‌لیسانس‌و فوق‌لیسانس‌در مركز اطلاع‌رسانی‌جهاد كشاورزی تحت‌آموزش‌قرار دارند. در حال‌حاضر این‌طرح‌مراحل‌آغازین‌خود راطی‌می‌كندوهنوزبرای‌اظهارنظرو اعلام‌نتیجه‌دربارهِ‌آن‌زود است‌.
● اهمیت و مزایای كارورزی ‌
در كل هیچ جانشینی برای تجربه عملی وجود ندارد. كارورزی ابزاری برای تبدیل تئوری به عمل و همچنین تلاشی برای ایجاد پیوند‌هایی بین محیط عملی و مراكز آموزشی است. ‌
برای انجام كنكاش شغلی نیز كارورزی از بقیه گزینه‌ها مناسب‌تر است. واضح است كه هرگز نمی‌توان از طریق مطالعه یا گفت‌وگو با افراد مطلع به اطلاعات كافی و مورد نیاز برای كنكاش شغلی دست یافت. كارورزی یك تجربه دست اول و عملی است كه به فرد اجازه می‌دهد بهترین نتیجه‌گیری‌ها را درباره ارتباط احتمالی خود و یك زمینه شغلی، انجام دهید. در ضمن كارورزی ممكن است به كارورز مهارتهایی را بیاموزد كه ممكن است دارای آنها نباشد. در ادامه به مزایای كارورزی برای كارورز، سازمان ارائه‌دهنده برنامه كارورزی (واحد صنعتی) و اجتماع اشاره خواهد شد:
‌ ▪ كنكاش شغلی و توسعه مهارت‌ها
كارورزان فراتر از آنچه در دوره كارورزی مشاهده و جذب می‌كنند، احتمالاً فرصت خواهند یافت تا مهارت‌هایی را فرا بگیرند كه به علایق شغلی آنها در آینده مربوط خواهند شد.
یكی از با ‌ارزشترین جنبه‌های كارورزی ممكن است بدست آوردن فرصت برای صحبت كردن رسمی یا غیررسمی با افراد حرفه‌ای در زمینه شغلی كه كارورزان به آن علاقه دارند، باشد. كارورزان می‌توانند از آنها درباره مسیرهای شغلی‌شان بپرسند و از آنها بخواهند تا به آنها یا در كل كسانی كه در ابتدای این مسیر شغلی قرار دارند نصیحت یا توصیه كنند. در واقع یك نمای نزدیك از تصمیمات، رفتارها و موفقیت‌های آنها می‌تواند به كارورزان كمك كند تا خودشان را جای آنها فرض كند.
▪ یك روش كم خطر
كنكاش شغلی در طول یك ترم یا در طول فصل تابستان، روش نسبتاً سریع و كم خطری برای كسب اطلاعات درباره یك زمینه شغلی است. این روش به كارورزان فرصت می‌دهد تا میزان علاقه خود را قبل از آنكه برای چند سال متعهد به انجام آن شوند، بسنجند و یا اینكه بدانند برای وارد شدن به یك زمینه شغلی به چه مهارتها یا ملزومات آموزشی نیاز دارند. كارورزی حتی باید به كارورزان كمك كند تا بفهمند از چه بخش‌هایی در یك زمینه شغلی خوششان نمی‌آید.
▪ شبكه سازی
افرادی كه در حین كارورزی ملاقات می‌شوند، ممكن است بعدها به طور شگفت‌آوری در زندگی كارورزان دوباره ظاهر شوند، به ویژه اگر كارورزان به فعالیت در آن زمینه شغلی یا زندگی در همان شهر ادامه دهند. برای مثال ممكن است یكی از همكاران سابق كارورزان در یك دوره كارورزی به همكار، رئیس، مشتری و یا حتی مربی آنها بدل شود.
▪ مزایای دو جانبه ‌
همانطور كه كارورزان مشغول كارورزی برای یك سازمان هستند، ممكن است آن سازمان نیز درحال ارزشیابی آنها باشد و اگر كارورزان تصمیم بگیرند كه علاقمند هستند پس از كارورزی در آن سازمان مشغول به كار شوند، آنوقت دوره كارورزی می‌تواند برگ برنده كارورزان باشد. در واقع امروزه بسیاری از كارفرمایان مایل هستند تا كارمندان جدید خود را از میان كارورزان خود انتخاب كنند زیرا آنها شناخت بهتری نسبت این افراد دارند.● وضعیت كارورزی در كشور‌های پیشرفته
كشور‌های پیشرفته بــــه منظور پیوند توانایی های دانشگاه و نیازهای بخش خصوصی/ صنعت الگوهای گوناگون بسیاری بكار برده می‌شود كه از میان آنها می توان به موارد زیر اشاره كرد: ‌
▪ مشاوره
۱) قراردادهای مشاوره‌ای برای حل مسائل آشكار: زمانی است كه مدیران صنایع به دانشگاه مراجعه می‌كنند و از محققان در زمینه یك مشكل خاص كه با آن مواجه شده‌اند مشاوره می‌گیرند.
۲) قراردادهای مشاوره‌ای برای یافتن و حل مشكلات: بعلت مشغولیت زیاد مدیران صنعت معمولاً بسیاری از مسائل و مشكلات از دید آنها مخفی می‌ماند. در این زمان محققان دانشگاه می‌توانند مشكلات آنها را تشخیص داده و برای آن راه حل پیشنهاد كنند. ‌
● توسعه آموزش و برنامه‌های آموزشی ‌
۱) دوره‌های كوتاه مدت: این دوره‌ها توسط اساتید دانشگاهی و بر اساس نیاز مدیران و كارشناسان صنعت، طراحی و اجرا خواهد شد تا نیاز فوری به مهارت جدید نیروی انسانی مورد نیاز صنعت برطرف شود. ‌
۲) دوره‌های تكمیلی با مدرك مشترك: این دوره‌ها كه اغلب در مقاطع كارشناسی ارشد و توسط متخصصین دانشگاهی و صنعتی به كمك هم طراحی و اجرا می شوند نقش موثری در افزایش بهره‌وری و كارآیی نیروی انسانی و سیستم آموزشی دانشگاه دارد، بطوری‌كه اغلب پروژه‌های دانشجویی در این روش به نوآوری و خلق محصول یا خدمات جدید منجر خواهد شد. ‌
۳) دوره های مداوم آموزش كوتاه مدت: این دوره‌ها با هدف به‌روز نگه داشتن اطلاعات فنی و علمی كارشناسان بخش صنعت طراحی و با مشاركت صنعت انجام می‌پذیرد. ‌
۴) دوره های میان‌مدت و بلندمدت: این دوره‌ها اغلب برای ایجاد مهارت جدید در نیروی انسانی شاغل به كار طراحی و اجرا می‌گردد. ‌
● فعالیت های تحقیق و توسعه ‌
۱) پیمانكاری پژوهش: در این روش، پس از تعیین موضوعات تحقیق كه می‌تواند به شیوه مشاوره نیز صورت گرفته باشد، كارشناسانی از صنعت كه بكارگیرندگان نتایج حاصله می‌باشند، به مراكز تحقیقاتی دانشگاهی معرفی شده، تا اولا ًدر طول اجرای پروژه هماهنگی‌های لازم را به عمل آورده و ثانیاً در صورت نیاز آموزش‌های لازم را دریافت كرده و نتیجه تحقیقات را با خود به صنایع مربوطه عودت نماید. ‌
۲) اجرای مشترك پروژه ها: در این روش پروژه به صورت مشترك تعریف و اجرا و نظارت می‌شوند. البته ساماندهی و تقسیم وظایف بر اساس نوع پروژه می‌تواند متفاوت باشد. ‌
۳) سرمایه گذاری مشترك پروژه‌ها: در بسیاری از زمینه‌ها كه مورد علاقه هر دو طرف دانشگاه و صنعت می باشد، پروژه‌هایی تعریف و با سرمایه گذاری مشترك اجرا می‌شوند كه هم دانشگاه و هم صنعت از دستاوردهای آن جهت توسعه علوم و فن‌آوری استفاده می‌نمایند. این كار می تواند به صورت تأسیس مراكز تحقیقاتی مشترك نیز صورت پذیرد كه در این صورت مركز تاسیس شده دارای شخصیت حقوقی مستقل خواهد بود. ‌
همچنین می توان به سایر زمینه‌های همكاری از قبیل‌ بازدید منظم متقابل ،نشست های سازماندهی شده مشترك ،كنفرانس‌ها و سمینارها،انتشارات مشترك ،نمایشگاه مشترك ،حمایت صنعتی از دانش پژوهان و انجمن‌ها و كارآموزی دانشجویان در صنعت اشاره نمود
● نتیجه‌گیری
كارآمد شدن‌دانشجویان‌در هر زمینه‌ای و همچنین مهیا كردن آنها برای اشتغال ‌، چیزی‌فراتر از آموخته‌های‌نظری‌كلاس‌درس‌را می‌طلبد و نتایج‌مثبتی‌كه‌ازهمپاشدن‌علم‌با عمل‌حاصل‌می‌شود بر هیچ‌كس‌پوشیده‌نیست‌. كارورزی به دانشجویان فرصت می‌دهد تا به بهترین نحو از یك محیط كاری عینی تجربه كسب كنند. امروزه در جهان، كارورزی‌)Internship( بهترین گزینه برای انجام كنكاش شغلی به شمار می‌رود. در واقع كارورزی یك تجربه دست اول و عملی است كه به دانشجویان اجازه می‌دهد بهترین نتیجه‌گیری‌ها را درباره ارتباط احتمالی خود و یك زمینه شغلی، انجام دهند. از همه مهمتر اینكه كارورزی می‌تواند به دانشجویان مهارت های شغلی مهمی را همانند برقراری ارتباط، تعهد كاری، وقت شناسی، حل مساله، كارگروهی، خودمدیریتی، برنامه‌ریزی و سازماندهی و آشنایی با فن‌آوری بیاموزد كه امروزه برای شاغل شدن بسیار واجب و ضروری هستند. اما متأسفانه كارورزی در سیستم آموزش عالی كشور ما چندان از سوی دانشجویان جدی گرفته نمی‌شود. به نظر می‌رسد دلیل این امر عدم آشنایی دانشجویان با ضرورت آمادگی شغلی در دوران دانشجویی و عدم اطلاع از نقش حیاتی كارورزی در آمادگی شغلی باشد. همچنین به نظر می‌رسد در حال حاضر دفاتر ارتباط با صنعت دانشگاه‌ها كه مسوول تسهیل امر كارورزی هستند، هنوز درك صحیح و كاملی از مفهوم كارورزی ندارند. به همین دلیل است كه اكثر كارورزان ما ابتدایی‌ترین اصول و مقررات محیط كار نظیر نحوه برخورد با مجموعه كارمندی و كارگری را نمی‌دانند و در نتیجه قادر به استفاده بهینه از این دوره حیاتی نمی‌باشند.
بطور كلی احساس نیاز عامل مهمی برای به حركت درآمدن و به حركت درآوردن است. اگر دانشگاه از طریق دفاتر ارتباط با صنعت این احساس نیاز را در دانشجو بوجود بیاورد كه برای ورود به بازار كار باید آنچه را كه در اینجا بصورت تئوری می‌آموزد،‌اجرا كند، آنوقت دانشجو قدر هر ثانیه دوره كارورزی خود را خواهد دانست، زیرا او نیاز را حس كرده است. چنین دانشجویی وقت و انرژی زیادی صرف می‌كند و مصمم است تا گوی سبقت را از دیگران برباید تا شغل شایسته‌ای پیدا كند و در آن موفق شود. درحقیقت دانشجویانی كه از یك سو بنیه علمی خود را تقویت می‌كنند و از سوی دیگر خود را از نظر عملی و كاربردی آماده می‌كنند، براحتی وارد بازار كار می‌شوند و حتی حاضر به كار كردن با حقوق‌ها و دستمزدهای پایین نیستند. ‌
با بررسی‌های‌انجام‌شده‌توسط‌محققان، به‌نظر می‌رسد كه‌برای‌انجام‌یك‌كارورزی‌صحیح‌و مؤثر عواملی‌همچون‌مدیریت‌، برنامه‌ریزی‌صحیح‌، نوع‌كارارائه‌شده‌به‌كارورز،میزان‌اعتبار دورهِ‌كارورزی‌و حمایت‌های‌جانبی‌از كارورز دخیل‌هستند. در ضمن لازم است دانشگاه‌ها از طریق برگزاری كلاسها و جلساتی دانشجویان را با اهمیت و ضرورت استفاده بهینه از دوره كارورزی آشنا سازند.
به طور ایده‌آل، امید می‌رود كارورزی به شغل نهایی دانشجویان در آینده تسری یابد. تجربه كارورزی و تجربه‌های مشابه می‌توانند ابزار ارزشمندی برای كنكاش شغلی باشند به شرط آنكه دانشجویان با تعهد و صداقت به آنها بپردازند. اگر كارورزی، فرایند تفكر بر روی عملكرد و خودسنجی را به دانشجویان بیاموزد، بسیار مفید واقع شده است.

مهدی ترابی مهربانی

منبع : روزنامه اعتماد ملی