الگوی شهیدی

مرحوم دکتر سیدجعفر شهیدی از شخصیت‌های گرانمایه تاریخ و ادبیات کشور ما محسوب می‌شود؛ الگویی که او در عرصه تحقیق بنیان نهاد تا سالیان سال به عنوان یکی از الگوهای برجسته تحقیقات آکادمیک پایدار خواهد ماند.
فعالیت‌های علمی دکتر شهیدی دو ویژگی مشخص و بارز دارد که نخست، گستره پژوهش‌های علمی ایشان است. چنانکه می‌دانید دکتر شهیدی به دعوت علا‌مه علی‌اکبر دهخدا به گروه تدوین لغتنامه سترگ دهخدا پیوست و بعدها این مسوولیت با برعهده گرفتن ریاست بنیاد دهخدا افزون‌تر شد.
لغتنامه دهخدا نمونه بسیار موفقی از کار دسته‌جمعی در ایران است، همان چیزی که گاه در ایران نایاب است. مرحوم شهیدی می‌گوید: <کار جمعی نیاز به گذشت و آزادی علمی دارد.> پس گروهی که به همراه دهخدا و دکتر محمد معین و دکتر شهیدی لغتنامه‌ای چنین سترگ را تدوین کردند، نمونه‌این سعه صدر و آزادی است. ‌
پژوهش‌های سیدجعفر شهیدی را هم می‌توان به سه دسته تقسیم کرد. نخست، آثار ادبی و عرفانی است که از جمله آنها باید شرح مثنوی مولوی را نام برد. دوم، آثاری است درباره تاریخ اسلا‌م که با سیره نبوی آغاز می‌شود و به زندگی حضرت فاطمه(س) و امامان شیعیان می‌رسد.
گروه سوم نیز ترجمه‌های او از زبان عربی و به طور مشخص نهج‌البلا‌غه است. دکتر شهیدی این کتاب را به نثر مسجع فارسی برگردانده‌و سجع را با مهارت و استادی به کار برده‌ است. همچنین در مورد این ترجمه می‌توان گفت که ترجمه کلمه به کلمه نیست. مرحوم شهیدی به هیچ‌وجه مقید به ترجمه کلمه به کلمه نبوده ‌است و اگر چنین تصمیمی داشت به این نحو عمل می‌کرد. او می‌خواست، کلا‌م حضرت علی(ع) را با جامه زیبای زبان فارسی بیاراید که حاصل کار نثری مسجع، محکم و زیبا شده ‌است. ‌
مرحوم شهیدی به ضعف‌های کار پژوهشی در ایران آگاه بود، آنچنان که جایی گفته ‌است: <ما به پژوهش عادت نداریم، همان‌طور که به دموکراسی عادت نداریم.> او تلا‌ش کرد پژوهش درباره تاریخ اسلا‌م را با یک متدولوژی دقیق علمی همراه کند و موفق شد که فاصله خود را به عنوان یک پژوهشگر معتقد و شیعه، با موضوع مورد مطالعه خود حفظ کند تا فارغ از علا‌یق شخصی کار پژوهشی خود را به انجام رساند و به همین دلیل در کتاب‌هایی که به تاریخ اسلا‌م پرداخته‌ است، هیچ نشانه‌ای از جمود و تعصب و یکسونگری مشاهده نمی‌شود. ‌
اما ویژگی دوم دکتر شهیدی، استقلا‌ل علمی او از قدرت‌های سیاسی است. او به درستی دریافته ‌بود که هدف کار علمی نزدیک شدن به حقیقت است و محقق برای تحقق این خواسته هیچ التزامی را نباید بپذیرد؛ چه التزام درونی که به معنای علقه‌های شخصی و دلبستگی‌هاست و چه التزام بیرونی که مترادف با قدرت‌هاست. البته او طرفدار تعامل دانشگاه و قدرت سیاسی بود، اما با روش خود در زندگی نشان داد که می‌توان بدون وابستگی به دولت‌ها نیز تحقیق و پژوهش کرد.
از این نظر، هنگامی که کار علمی و روشمند را در کنار استقلا‌ل‌طلبی‌دکتر شهیدی قرار می‌دهیم، متوجه می‌شویم که او یکی از چهره‌های برجسته و ممتاز ایران در قرن اخیر است و جایگاه تثبیت‌شده‌ای در میان اهل دانش و اندیشه در ایران دارد.
مرحوم شهیدی سال‌هایی را هم در نجف فقه و اصول خواند و در کنار آن به تاریخ و ادبیات هم احاطه داشت. مجموع این توانایی‌ها و آموزش‌ها چهره شاخصی را برای ما و کشورمان به وجود آورد که هم از نظر علمی و هم از نظر استقلا‌ل، نمونه برجسته‌ای برای نسل‌های بعد از خود است. ‌
از دیدارهایی که با او داشتم، متوجه شخصیت فوق‌العاده دوست‌داشتنی و باهمت او شدم. دکتر شهیدی کسی بود که بوروکراسی هیچگاه نمی‌توانست خللی در تصمیماتش وارد کند؛ تلا‌ش‌های او برای گسترش زبان فارسی در خارج از کشور فصل برجسته فعالیت‌های فرهنگی او محسوب می‌شود.
یادم می‌آید دورانی که می‌خواستیم اساتیدی برای تدریس زبان فارسی به شمال اروپا بفرستیم، مرحوم شهیدی چه جد و جهدی کرد. ‌
شخصیت ایشان و همین‌طور کارنامه علمی دکتر شهیدی شامل تحقیق و تدوین، آمیزه‌ای از فرهنگ ایرانی و اسلا‌می بود. او ایران را از اسلا‌م و اسلا‌م را از ایران جدا نمی‌دانست و به همین دلیل هم در هر دو حوزه آثاری را خلق کرد.
دکتر شهیدی با منش خود نشان داد که می‌توان ایرانی مسلمان و مسلمان ایرانی بود و میان دو میراث گرانقدر ملی و دینی ما هیچ تضادی وجود ندارد

سیدعلی محمودی

منبع : روزنامه اعتماد ملی