روزه و روزه‌داری در ادیان الهی ـ یهودیت

● یوم کیپور یا یوم عاسورا؛ بزرگ‌ترین روزه یهودیان
روزه از جمله عبادات دیرینی است که پیدایش آن را می‌توان با رانده شدن حضرت آدم (ع) و حوا از بهشت مقارن دانست. بعضی مفسران نوشته‌اند: خداوند روزه روز سیزده و چهارده و پانزده هر ماه را بر آدم صفی واجب کرد. علت آن بود که چون به زمین آمد از گرمی و تابش آفتاب سوخت و سیاه شد، ولی پس از روزه بدنش سفید شد به این جهت آن سه روز را ایام البیض خوانند. پس پیشینیان از آغاز آدم هم روزه داشته اند.(۱)
خداوند در آیه ۱۸۳ سوره بقره ضمن بیان وجوب روزه در ماه رمضان برای مسلمانان به این نکته که روزه پیش از این بر امت‌های گذشته نیز واجب بوده است اشاره فرموده‌اند: یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب من قبلکم. حضرت امیرالمومنین در این باره می‌فرماید: روزه عبادت قدیمی است که خدا هیچ امتی را از آن بر معاف نداشته است.(۲)
مردی از ابن عباس از چگونگی روزه انسان‌های برگزیده تاریخ سئوال کرد. ابن عباس در پاسخ گفت: پیامبر اکرم (ص) فرمود: برترین روزه، روزه داشتن برادرم داود است که در طول سال همیشه یک روز را روزه می‌داشت و یک روز را افطار می‌کرد، سلیمان نیز در هر ماه سه روز اول ماه و سه روز وسط و سه روز آخر آن را روزه‌دار بود، عیسی همواره روزه‌دار بود و مریم نیز همیشه دو روز را روزه و دو روز را افطار می‌نمود.(۳)
با این اوصاف درمی‌یابیم اکثر ادیان بزرگ دنیا از جمله صائبیان، مانویان، برهمائیان، بودائیان و اهل کتاب چون یهود و نصارا نیز روزه‌های واجب و مستحبی داشته‌اند که در آن ایام از خوردن و آشامیدن دوری می‌کردند. در این مقاله به روزه یا تعنیت در میان یهود پرداخته می‌شود:
در تورای (تورات) مقدس، برای اولین بار دستور تعنیت (روزه) گرفتن برای روز كیپور (بخشش گناهان) در دهم ماه تیشری ذكر شده است، ولی تعنیت‌های دیگر تاریخ یهود با یادبود اتفاقاتی كه در مسیر خرابی بت همیقداش(بیت‌المقدس) روی داد، مناسبت پیدا می‌كنند.
روزه‌های دهم طوت (آغاز محاصرهٔ اورشلیم توسط بخت‌النصر) هفدهم تموز (خرابی دیوارهای شهر اورشلیم و توقف قربانی‌ها)، نهم آو (خرابی دوباره بت همیقداش) و سوم تیشری (كشته شدن گدلیا بن اخیقام و سقوط حكومت یهودیان)، همگی در كتاب زخریا (۳۵ :۷ و ۱۹ : ۸) نام برده شده‌اند. (۴)
مستر هاكس امریكایی در كتاب قاموس مقدس می‌نویسد: روزه كفاره، روزه مهم سالیانه‏ای است كه با آرامی و استراحت و روزه در دهم ماه تشرین (تیشری) یعنی پنج روز قبل از عید خیمه‏ها نگاه داشته می‏شد... كه فعلا این عید در دهه اول اكتبر واقع می‏شود...(۵)
ابوریحان بیرونی در التفهیم درباره این که كبور(کپور هم‌ریشه کفاره عربی) چیست؟ می‌نویسد: دهم روز است از تشرین وزین جهت گاه گاه او را عاشورا (عاسورا هم ریشه با عشره در عربی است)خوانند فاما نام كبور اندر زبان عبری كفاره گناهان است و این یك روز است كه بر جهودان روزه داشتن فریضه كرده آمد... تو اندازه این روز بیست و پنج ساعت است و ابتدا كنند روز نهم پیش از آفتاب فرو شدن به نیم ساعت و تمام شود چون آفتاب فرو شود، روز دهم و نیم ساعت بگذرد آنگه روزه بگشایند.(۶)
● اهداف تعنیت در دین یهود
تعنیت در این دین به نیات مختلفی گرفته می‌شود که می‌توان آن را به سه بخش تقسیم کرد: توبه و طلب بخشش، یادآوری یک مناسبت و یا سوگواری، تلاش برای تحقق یک آرزو یا استجابت حاجت.
از نگاه دین یهود كلمهٔ صُوم تنها به معنی پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست، بلكه خودداری از لذایذ جسمانی (مانند استحمام، استفاده از عطریات و...) را نیز شامل می‌گردد. البته در كتاب‌های مقدس یهود، نمونه‌های مختلفی وجود دارد كه نشان می‌دهد تعنیت اصولاً تنها برای ابراز پشیمانی از گناه و بازگشت به یك زندگی سالم و طلب رحمت از خداوند نیست، بلكه اهداف دیگری را نیز در بر می‌گیرد.
انبیا برای شایستگی دریافت وحی، تعنیت می‌گرفتند، هنگام مرگ یك پادشاه عادل (مثل شائول) یا رهبر مذهبی تعنیت عمومی اعلام می‌شده است. در موقع بروز احكام سخت (در زمان حكومت خشایارشا) استر، یهودی، ملكه ایران تعنیت سه روزه اعلام می‌كند یا یهودیان غربی (اشكنازی) به مناسبت كشتارهای دسته جمعی در اروپای قرون وسطی روز بیستم ماه سیوان را تعنیت می‌گیرند.
حضرت موسی، قبل از دریافت تورا، ۴۰ روز و ۴۰ شب تعنیت گرفت. هنگام جنگ با دشمنان بت‌پرست، بنی‌اسرائیل تعنیت‌های عمومی می‌گرفتند تا راهنمایی‌های الهی را بهتر درك کنند و در ضمن معلوم شود كه پیروزی آنها به خاطر نیروی بدنی نیست. تعنیت‌های فردی برای آرامش خاطر، یا رسم تعنیت عروس و داماد در روز ازدواج یا قبل از آن برای ورود به یك زندگی مقدس و همچنین تعنیت گرفتن در سالگرد مرگ پدر و مادر و تعنیت‌های مستحب در روزهای دوشنبه و پنجشنبه برای تزكیهٔ نفس نیز معمول و مرسومند.
● احکام تعنیت دین یهود
در شریعت یهود همه واجبات دینی برای دختران از سن ۱۲ سالگی و برای پسران از ۱۳ سالگی شروع می‌شود و اجباری است. روزه نیز مشمول این حکم است. تمامی قوانین تعنیت برای افراد سالم وضع شده است و دانشمندان یهود بیماران، زنان باردار و شیرده و زائو، دختران و پسرانی كه هنوز به سن شرعی نرسیده‌اند و پیران را به شرط مشورت با مرجع دینی مطلع و آگاه در موارد خاص معاف كرده‌اند.
مراسم تعنیت از زمان بت همیقداش دوم تاكنون تغییراتی كرده است. در گذشته، همراه با روزه‌داری، بعضی از اعمال دیگر مانند بیرون آوردن تورا از جایگاه مخصوص بدون پوشش اصلی، زیارت قبور، نواختن شوفار، خوابیدن روی زمین، خودداری از صحبت كردن و شنیدن موسیقی مرسوم بوده است، اما امروزه، مراسم تعنیت با خواندن قسمت‌های اضافی در تفیلا (نماز) و خواندن تورا و مزامیر مخصوص اجرا می‌شود.
به جز تعنیت نهم آو و كیپور (كه علاوه بر خوردن و آشامیدن، استحمام و استفاده از عطریات و لذات جسمانی دیگر ممنوع است و از قبل از غروب روز پیش تا بعد از غروب روز بعد ادامه دارد) تعنیت‌های دیگر همگی از بعد از نیمه شب تا غروب گرفته می‌شوند. در زمان گذشته تعنیت‌های سه روزه یا بیشتر نیز معمول بوده‌اند. البته در كتاب‌های انبیا به نوعی از روزه برمی‌خوریم كه به پرهیز از گوشت و مسكرات و استفاده از عطریات محدود می‌شده است،(حضرت داود، كتاب دانیل) و (شموئل ۲: ۲۰ -۱۶-۱۲). در گمارای براخوت آمده است كه دانشمند یهودی دعا می‌كرد همان طور كه در خانهٔ مقدس قربانی برای كفارهٔ گناه تقدیم می‌شد، همچنان كه از خون و گوشت من در این تعنیت كم شده است، همه را ای خدا به عنوان كفارهٔ گناهم بپذیر.
به عقیدهٔ دانشمندان یهود، نخوردن و ننوشیدن، موجب بخشایش الهی نمی‌شود، بلكه تفكر در اعمال فرد، شناخت ضعف‌های خود، توبه و بازگشت از گناهان و انجام اعمال حسنه به همراه تعنیت، موجب رحم و نظر خداوند می‌شود و روزهٔ به جبران اعمال گذشته، مورد قبول خدا نیست. صدقه و تفیلا به همراه تعنیت راستین موجب رستگاری فرد و اصلاح كاستی‌های جامعه می‌شود و موجبات رضایت پروردگاری كه محتاج تعنیت ما نیست، فراهم می‌شود. (۷)
● بزرگ‌ترین تعنیت دین یهود
یوم کیپور در دین یهود به عنوان بزرگ‌ترین روز برای تعنیت است. این روزه در میان یهودیان به نام‌های دیگری نیز شناخته می‌شود: از آن جمله: «یوم آدیر» به معنای جلیل و با عزت، «یوم هسلیحا» به معنای روز بخشش و عفو، «یوم هقادوش» به معنای روز مقدس و بالاخره «یوم عاسورا» به معنای روز دهم و اشاره‌ای به دهم ماه تیشری است.
عاشورا اصلا نام روز دهم محرم نبوده است، بلكه روز دهم ماه تشرین (تیشری) بوده است كه یهودیان از جمله یهودیان عرب در آن روز روزه كیپور می‏گرفتند... تشرین نام یكی از ماه‌های تقویم یهود است كه ماه اول سال عرفی و ماه هفتم سال دینی است و مطابق با قسمتی از سپتامبر و اكتبر فرنگی است... جشن سال نو در روزهای اول و دوم تشرین برگزار می‏شود، یوم كیپور در روز دهم... (۸)
در اسلام نیز این روز عزیز داشته می‌شده، به طوری که پیامبر قبل از وجوب روزه ماه مبارک رمضان این روز را روزه می‌گرفته‌اند. در صحیح بخاری از عایشه نقل شده: رسول خدا به روزه روز عاشورا امر كرد تا هنگامی كه روزه ماه رمضان واجب شد. آن گاه فرمود: هر كس می‏خواهد، روز عاشورا را روزه بگیرد و هر كسی می‏خواهد افطار كند.(۹)
در جامع احادیث الشیعه از كتاب من لا یحضره الفقیه از امام باقر(ع) نقل شده: محمد بن مسلم و زراره از آن حضرت از روزه روز عاشورا سئوال كردند، فرمود: كان صومه قبل شهر رمضان فلما نزل شهر رمضان ترك. اما پس از به شهادت رسیدن سالار شهیدان دشمنان تشیع و بنی امیه احادیثی از خود جعل کردند و روزه مستجبی در آن روز را به خاطر توفیق خداوند به بنی‌امیه در کشتن امام حسین (ع) ذکر کرده‌اند. از آن پس احادیث متعددی از ائمه هدی (ع) نقل شده است که روزه در این روز را نهی فرموده‌اند.
امام صادق(ع) به عبدالله بن سنان فرمود: لا تجعله صوما كملا و لیكن إفطارك بعد صلاهٔ العصر بساعهٔ علی شربهٔ من ماء: روزه آن روز را کامل قرار ندهید، بلکه ساعتی بعد از نماز عصر آبی بنوشید زراره از امام صادق و امام باقر(ع) نقل كرده كه به او فرمود: «لا تصم یوم عاشورا...» (۱۰)

منابع:
۱- تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید، خواجه عبدالله انصاری، نگارش حبیب‌الله آموزگار، ج۱، ص۷۳
۲- جوامع الجامع، ج۱، ص۱۰۳
۳- وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۲۲ نقل از صفای باطن در پرتو رمضان، سید محمد شفیعی، ص۱۷
۴- روزه‌داری در میان یهودیان، آرزو ثنایی، انجمن کلیمیان ایران
۵- قاموس مقدس، ۴۲۷، چاپ ۱۹۲۸ میلادی.
۶- التفهیم، چاپ دوم، ص .۲۴۴
۷- روزه‌داری در میان یهودیان، آرزو ثنایی انجمن کلیمیان ایران
۸- دائرهٔ‌المعارف فارسی، ج ۲، ص ۱۶۵۱ و ج ۲، ص .۶۴۳
۹- صحیح بخاری، ج ۳، ص ۳۱
۱۰- جامع احادیث الشیعه، ج ۹، ص ۴۷۷
خبرگزاری شبستان

منبع : موسسه گفتگوی ادیان