تصویر جهان در سال ۲۰۲۰

۱ - مقدمه
نهادها و شركت‌های بزرگ جهان در بخش‌های مختلف دولتی و غیردولتی، همواره كوشیده‌اند برای تصمیم‌گیری‌های بهتر، چشم‌اندازهای جهانی و بلند مدت مناسب را طراحی و در طول زمان با اصلاح دستاوردهای خود در این عرصه سیر تحقق اهداف مورد نظر را روشن‌تر و هموار سازند. مثلا شركت شل هر۳ سال یكبار چشم اندازهای ۲۰ ساله خود را اصلاح و مورد بهره‌برداری قرار می‌دهد .
مطالعه حاضر یكی از آخرین سندهای بلند مدت از تصویر جهان است كه از سوی شورای ملی اطلاعاتی آمریكا و بر اساس چند گزارش مختلف در این عرصه ارائه شده است كه در بخش‌های با اهمیتی از آن، حرف‌هایی برای گفتن وجود دارد. این مطالعه موضوعات زیر را به عنوان مقولاتی كه می‌تواند در سیمای جهان در مقطع مورد بحث با اهمیت باشد مورد توجه قرار داده است:
_دورنمای جهان در سال ۲۰۲۰
_ابعاد آینده جهان
_سیمای آسیا در آئینه جهانی شدن
_آینده جهانی شدن
_بیوتكنولوژی: فرصتها و تهدیدات
_موقعیت زنان در سال ۲۰۲۰
_ریسك‌های رشد اقتصادی جهان
_موقعیت چین و هند در بلند مدت
_پیرسنی و آینده جهان
_آیا اروپا به یك ابر قدرت بدل خواهد شد؟
_ژئوپلتیك گاز
_كشورهای ائوروآسیا: آیا راه متفاوتی طی خواهد شد؟
_آمریكای لاتین سال ۲۰۲۰
_جنایات سازمان یافته
_جنگ افزارهای پیشرفته
_چگونه زیر صحرای آفریقا می‌تواند به سوی آینده بهتر حركت كند
_نهادهای بین‌المللی در بحران
_قواعد نوین جنگ
_نبرد برای محیط زیست
_آیا برتری تكنولوژی آمریكا زیر علامت سئوال خواهد گرفت
_جهان آمریكا را چگونه می‌بیند.
در چارچوب تحلیلی فوق‌الذكر، مطالعه بر روندهای نسبتا قطعی زیر در فرآیند تحولات ۱۵ سال آینده تاكید می‌ورزد:
- روند جهانی شدن تقریبا غیرقابل برگشت شده است. ولی به روندی كمتر غربی شدن بدل می‌گردد.
- رشد و توسعه جهانی نهایتا وسیع‌تر خواهد شد.
- افزایش تعداد شركت‌های بین‌المللی و چند ملیتی، توسعه تكنولوژی را تسهیل خواهد كرد.
- ظهور قدرت‌های نوین و متوسط اقتصادی در جهان قطعی شده است .
- پیرسنی جمعیت و پی‌آمدهای آن بر روند تحولات قدرت‌های كنونی جهان حاكم خواهد شد.
- نیاز فیزیكی جهان به انرژی تامین خواهد شد و نفت و گاز در آن كاملا تعیین كننده باقی خواهد ماند.
- نقش بازیگران غیردولتی در عرصه روابط بین‌المللی تقویت خواهد شد.
- ظرفیت‌های سلاح‌های كشتار جمعی در پاره‌ای از كشورها تقویت خواهد شد.
- رنگین كمان بی‌ثباتی‌ها بر فضای خاورمیانه‌، آفریقا و آسیا قابل مشاهده است.
- تعارضات قدرتهای بزرگ به سوی جنگ رهنمون نخواهد شد.
- مسائل زیست محیطی و اخلاقی بیشتر مورد توجه قرار خواهد گرفت.
- بر قدرت و نفوذ اسلام سیاسی افزوده می‌گردد.
- موقعیت برتر آمریكا از نظر اقتصادی، تكنولوژیكی و نظامی حفظ خواهد شد.
۲ - خلاصه یافته‌های مطالعه در محورهای مورد بحث
- در هیچ زمانی در تاریخ پس از جنگ جهانی دوم، اتحاد شكل گرفته غربی برای شكل دهی بنیان‌های روابط بین‌الملل، نظیر شرایط كنونی متزلزل و سست نبوده است. معهذا، نقش آمریكا همچنان به عنوان یك متغیر مهم در كم و كیفیت شكل گیری جهان پابرجاست.
- موقعیت چین و هند (و پاره‌ای از كشورهای جهان) برای ظهور در عرصه بین‌المللی نظیر شرایط آلمان متحد در قرن نوزدهم و مرحله شروع قدرت‌نمائی آمریكا در آغاز قرن بیستم است. این ظهور قابلیت تغییر دورنمای ژئوپلیتیك جهان را داراست و تاثیر بالقوه آن در صورت تحقق كمتر از تحولات دو قرن گذشته نخواهد بود.
- جمعیت چین و هند در سال ۲۰۲۰ به ترتیب به ۴/۱ و ۳/۱ میلیارد نفر افزایش خواهد یافت، به همین دلیل با تولید ناخالص داخلی‌ای كه احتمالا پس از آمریكا از كلیه كشورهای صنعتی به تنهایی بیشتر خواهد بود، نیازی به ارتقاء استانداردهای زندگی نظیر اروپای غربی برای تبدیل شدن به قدرت‌های اقتصادی جهان وجود ندارد.
- به احتمال قوی رشد اقتصادی بالاتر جهان ادامه خواهد یافت: در سال ۲۰۲۰ پیش بینی می‌گردد كه تولید ناخالص داخلی جهان به قیمت‌های واقعی ۸۰ درصد بیشتر از عملكردهای سال ۲۰۰۰ جهان باشد و متوسط تولید ناخالص داخلی سرانه جهان تقریبا ۵۰ درصد بیشتر خواهد بود.
- توزیع امتیازات و منافع فرآیند جهانی شدن به هیچ وجه در جهان هموار نخواهد بود. كشورهایی در جهان بیشترین سهم از منافع را بخود اختصاص میدهد كه قادر به كسب و جذب تكنولوژی‌های نوین هستند.
- چین و هند در موقعیتی هستند كه از لحاظ تكنولوژیكی در جهان نقش آفرین باشند.
- شركتها بیشتر و بیشتر جهانی می‌شوند و فعالیت آنها در عرصه بین‌المللی هم از لحاظ كمی و هم كیفی توسعه خواهد یافت. در این رابطه شركت‌های آسیایی موفق‌تر عمل خواهند كرد. نفوذ دولتها بر آنها كمتر خواهد شد و در عرصه توسعه و تحولات كشورهای در حال توسعه بیشتر و بیشتر نقش آفرین می‌شوند.
- رشد سریع‌تر اقتصادی جهان، تقاضای مواد خام و انرژی و در راس آن نفت و گاز را افزایش خواهد داد. كل مصرف انرژی طی ۲۰ سال آینده ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت و این در حالی است كه این رشد در بیست سال گذشته تنها ۳۴ درصد بوده است. در این روند سهم نفت خام بیشتر خواهد شد. با توجه به سرمایه‌گذاری در حال انجام تقاضای مزبور پاسخ گفته خواهد شد، ولی رقابت شدید برای دسترسی به منابع بطور كلی و انرژی به طور خاص، می‌تواند مشكل آفرین باشد.
- نیازهای رو به رشد انرژی چین و هند و چند قدرت كوچك‌تر جهان گویای آن است كه امنیت انرژی بیش از پیش محتوای سیاست خارجی آنها را شكل خواهد بخشید.
- برای اروپا، ترجیح روز افزون استفاده از گاز طبیعی می‌تواند بر تمامی ابعاد همكاری‌ها و روابط منطقه‌ای اروپا تاثیرگذار و همبستگی متقابل نوینی را با روسیه و شمال آفریقا تعریف نماید.
- نقش دولت‌ها اگرچه تغییر می‌كند، ولی همچنان برای نظم جهانی مهم باقی خواهد ماند.
- اسلام سیاسی تاثیر عمیقی را بر روند حركت جهان به سوی سال ۲۰۲۰ از خود برجای خواهد گذارد و به عنوان یك قدرت مهم پابرجا خواهد ماند.
- در حالیكه سیستم بین‌المللی در شرایط انتقالی و بی‌ثباتی قرار گرفته است، پاره‌ای از نهادهای بین‌المللی كه برای مدیریت مشكلات جهانی از گذشته تاسیس شده‌اند، احتمالا زیر این بار متلاشی خواهند شد.
- اگرچه در فرآیند جهانی شدن اكثر كشورهای جهان ثروتمندتر می‌شوند، ولی با جهانی شدن فی‌نفسه، وضع موجود جهان را از لحاظ فرهنگی و اقتصادی دگرگون خواهد كرد و نتیجتا با بی‌ثباتی‌های سیاسی در پاره‌ای از نقاط جهان روبرو خواهد شد. نیروی كار تحصیل كرده و متخصص جهانی‌تر خواهد شد. ولی انتقال بدون درد نخواهد بود و طبقه متوسط كشورهای پیشرفته بیشتر از همه تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
- دولت‌های ضعیف، اقتصادهای عقب مانده، افراط‌گرایی مذهبی، انتظار سركوب شده جوانان در پاره‌ای از نقاط جهان به طوفان كاملی برای تعارضات داخلی مبدل خواهد شد. معهذا احتمال جنگ میان قدرت‌های بزرگ طی یك قرن گذشته در كمترین میزان آن قرار دارد.
- كوچكترین نشانی از تغییر مثبت در عواملی كه به تروریسم بین‌المللی دامن می‌زند، طی ۱۵ سال آینده دیده نمی‌شود. ارتباطات بین‌المللی توسعه یافته و هویت مبارزان مسلمان، چارچوبی قوی برای توسعه ایدئولوژی اسلام رادیكال در منطقه خاورمیانه و خارج آن از جمله منطقه جنوب شرقی آسیا، آسیای مركزی و اروپای غربی فراهم سازد: جائی كه هویت مذهبی به صورت سنتی، تاكنون قوی نبوده است.
- این انتظار جدی است كه در سال ۲۰۲۰، القاعده توسعه یابد.
- اگرچه قدرت نظامی آمریكا در سال ۲۰۲۰، بی‌رقیب خواهد بود، معهذا، كشورهای بیشتری در جهان در شرایطی قرار می‌گیرند كه هزینه سنگین عملیات نظامی‌ای كه با آنها هماهنگ نشده باشد را كمرشكن كنند. دسترسی ایران و كره شمالی به سلاح‌های بیولوژیك و اتمی تا سال ۲۰۲۰ هزینه‌های بالقوه عملیات نظامی آمریكا بر علیه این كشورها و متحدانشان را بیشتر افزایش خواهد داد.
۳ - فرصت متفاوت ایران اسلامی
اگر روندهای پیش‌بینی شده در مطالعه را قرین صحت بدانیم كه به نظر این‌چنین است، عوامل و روندهای بسیاری حامل فرصتهای مهم و نوعا تازه برای تامین بهتر امنیت و منافع ملی ایران در سال‌های باقیمانده تا سال ۲۰۲۰ است. دامنه فرصت‌ها مورد بحث تا سطح امكان بازبینی بدون هزینه در مواضع و جهت گیری‌های دیپلماسی كشور نیز به پیش می‌رود.
(۱) رشد بالاتر اقتصادی جهان، نیاز به انرژی این رشد و سهم بسیار بالا و رو به افزایش نفت و گاز در تامین آن (۲) ظهور كشورهای نوین در عرصه اقتصادی و سیاسی جهان كه اصولا دارای پتانسیل‌های همكاری سیاسی حزب با جمهوری اسلامی ایران در آسیا هستند و (۳) حضور بسیار قوی و موثر عامل دیدگاه‌های مذهبی در جهان اسلامی در عرصه روابط بین‌الملل، هر یك به نحوی، افزایش اهمیت و توسعه نفوذ منطقه‌ای و بین‌المللی ایران را با بهره‌برداری و مدیریت بهتر از امكانات و ظرفیت‌های اقتصادی‌اش در صورت عدم رویایی‌های نظامی از خارج، تضمین می‌كند.
به نظر می‌رسد انقلاب اسلامی ایران رسالت‌های جهانی حركت خود را بخوبی به انجام رسانده و اكنون با امكان تضمین منافع اقتصادی و امنیتی‌اش در جهان در حال شكل‌گیری باید با عقلانیت در خور بلوغ ایجاد شده با مواضع اعتماد‌ساز خود را برای بهره‌برداری بلند مدت از سرمایه‌گذاری‌ها و هزینه‌های انجام شده آماده سازد.
در جهان كنونی تا سال ۲۰۲۰ كمتر می‌توان تردید كرد كه نقش آفرینی بیشتر دیپلماسی اقتصادی حقیقتا می‌تواند امنیت سیاسی و سرزمینی و منافع ملی كشور را از هر راهبرد دیگری بهتر تامین كند. چون این هدفی است كه مخالفان زیادی دارد، باید در مسیر تحقق آن تمامی الزامات را فراهم ساخت.

نویسنده:محسن طلائی
*سفیر جمهوری اسلامی ایران در ژاپن

منبع : خبرگزاری فارس