چشم‌اندازی بر اعجاز علمی قرآن

● مقدمه:
قرآن کریم کتاب آسمانی مسلمانان و سند حقانیت آخرین فرستاده‌ی خداوند، محمد مصطفی(ص) است.
به اعتقاد ما مسلمانان، قرآن کریم معجزه‌ی جاویدانی است که به منظور هدایت و راهنمایی بشر برقلب مبارک رسول اکرم(ص) نازل شده است.
قرآن عزیز کلامی است که همواره خداوند به وسیله‌ی آن انسان‌ها را مورد خطاب قرار داده است.
از آن‌جا که پیامبر اکرم(ص) آخرین فرستاده‌ی خداوند و شریعت وی آخرین شریعت و تا ابد پابرجاست؛ مخاطبین قرآن نیز باید همه‌ی نسل‌ها در همه‌ی عصرها باشند. به ناچار اعجاز قرآن نیز باید وجوهی را شامل گردد که برای انسان‌ها در هر زمان و مکانی حجت باشد. بنابراین علاوه بر فصاحت و بلاغت قرآن که یکی از جنبه‌های اعجاز قرآن به شمار می‌رود و به «اعجاز بیانی» مشهور است و تنها برای اعراب، آن هم اعراب صدر اسلام قابل فهم است، قرآن کریم باید شامل جلوه‌های دیگری از اعجاز نیز باشد.
لذا از دو قرن اخیر، «اعجاز علمی قرآن» به عنوان یکی از جنبه‌های اعجاز مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است.
در قرآن کریم مثال‌ها و مطالب علمی فراوانی به چشم می‌خورد که با جدیدترین قوانین و نظریات اثبات شده‌ی علمی موافقت دارد و این نکته به قدری مورد توجه دانشمندان مسلمان و غیرمسلمان واقع گشت که بسیاری از غربی‌ها، مجذوب این بعد قرآن شده و به حقانیت اسلام پی برده و به دین اسلام مشرف شدند.
در این‌جا به برخی از مطالب موجود در قرآن درباره‌ی اسرار و شگفتی‌های آفرینش اشاره می‌شود:
● اهمیت خطوط سرانگشتان در قرآن:
اعجاز در آیه‌ی: «ایحسب الانسان الن نجمع عظامه، بلی قادرین أن نسوی بنانه »۱:
آیا انسان می‌پندارد که هرگز استخوان‌های او را جمع نخواهیم کرد؟ آری قادریم که (حتی خطوط سر) انگشتان او را موزون و مرمت کنیم.
پس از آن‌که کفار آفرینش جدید و شکل‌گیری استخوان‌های پوسیده و خاک‌شده را به شکل اول آن انکار کردند و گفتند: «أاذا متنا و کنا تراباً و عظاماً انا لمبعوثون»، خداوند با یک اسلوب تأکیدی به آن‌ها جواب داد که خداوند نه تنها قادر به جمع‌آوری استخوان‌های پوسیده و اجساد خاک‌شده‌ی آن‌ها و اعاده‌ی آفرینش آن‌هاست بلکه قادر است، شکل و تصویر سرانگشتان انسان‌ها را مانند روز اول خلق کند.
نکته‌ای که در این آیه توجه دانشمندان را به خود جلب کرده این است که چرا خداوند بر روی «بنان» تأکید دارد و آیا آفرینش آن پیچیده‌تر از عظام است؟ «کلمه‌ی بنان به معنای انگشتان و هم به معنای سر انگشتان آمده است۲. » اما بعضی از مفسرین آن را به «خطوط سرانگشتان ۳» نیز معنی کرده‌اند.
● نکات علمی مربوط به «بنان»:
اگر «بنان» را به معنای اخیر بگیریم، با ادعاهایی که درباره‌ی رابطه‌ی کشفیات جدید علمی با «بنان» و معجزه‌ی آن شده است، توافق دارد. دکتر دیاب و قرقوز در این‌باره می‌گویند: «در قرن نوزدهم، علم به راز اثر انگشت پی برد و بیان کرد که اثر انگشت از خطوط آشکاری در بشره‌ی پوست تشکیل شده که این خطوط به شکل پستی و بلندی‌هایی است که پشت سر هم آمده و خطوط فرعی دیگری از آن‌ها منشعب می‌شود و در مجموع در هر شخصی شکل منحصر به فردی دارد و ثابت شده که امکان ندارد اثر انگشت هیچ دو نفری حتی دوقلوهای همسان۴ در دنیا یکسان و منطبق بر هم باشد.
تشکیل سرانگشت در جنین در ماه چهارم صورت گرفته و در طول زندگی‌اش ثابت و متمایز می‌شود و ممکن است که اثر در انگشت به هم نزدیک باشد اما هرگز یکسان نیست و لذا اثر انگشت یک دلیل قاطع و ممیزی برای شخصیت هر انسان در همه کشورهاست و تحقیق درباره‌ی مسایل جنایی برای کشف مجرمین و سارقین براساس آن صورت می‌گیرد.۵ »
درباره‌ی منشأ پوست در کتاب «رویان‌شناسی پزشکی لانگمن» این‌گونه آمده:
در ابتدا رویان از یک لایه‌ی منفرد سلول‌های اکتودرمی پوشیده شده است، در شروع ماه دوم این اپی‌تلیوم تقسیم شده و لایه‌ای از سلول‌های پهن‌شده به نام پری‌درم۶ در سطح گذاشته می‌شود با تزاید بعدی سلول‌ها در لایه‌ی قاعده‌ای، یک ناحیه‌ی سوم حد واسطه به وجود می‌آید سرانجام در پایان ماه چهارم، اپیدرم آرایش قطعی خود را به دست می‌آورد. برجستگی‌های اپیدرمی که طرح‌های نمادین در سطح انگشتان، کف دست‌ها و کف پاها ایجاد می‌کنند، به طور ژنتیکی تعیین می‌شود. این‌ها اساس بسیاری از مطالعات در ژنتیک پزشکی و تحقیقات جنایی (انگشت‌نگاری )۷ را تشکیل می‌دهد.
در کودکان مبتلا به اختلالات کروموزومی، طرح اپیدرمی روی دست و انگشتان، گاهی به عنوان یک ابزار تشخیص به کار می‌رود ۸.
● نظر مفسرین درباره‌ی «بنان»:
برخی از مفسرین در تأیید معجزه‌ی علمی این آیه عقیده دارند که از شگفتی‌های حیرت‌آور این آیه این است که علم جدید قرن‌ها پس از نزول آن به این نکته پی برد که از اثر انگشت برای پیدا کردن صاحبش استفاده کند و همه‌ی دانشمندان اتفاق نظر دارند که از میان میلیون‌ها سرانگشت هیچ دو خطوط یکسانی یافت نمی‌شود و اخیراً از آن برای تشخیص هویت استفاده می‌شود. انگشت‌نگاری عملی است که به وسیله‌ی آن اشخاص را از اثر خط‌های سرانگشتان آن‌ها تشخیص می‌دهند۹ .
صاحب المیزان نیز به اجمال این مطلب را تأیید می‌نماید: «اگر خداوند از میان اعضای بدن خصوص انگشتان را ذکر کرد، شاید برای این بوده که به خلقت عجیب آن که به صورت‌های مختلف و خصوصیات ترکیب و عدد درآمده و فواید بسیاری بر آن مترتب می‌شود اشاره کند: می‌دهد، می‌ستاند، قبض و بسط می‌کند و سایر حرکات لطیف و اعمال دقیق و صنایعی ظریف دارد، که با همان‌ها انسان از سایر حیوانات ممتاز می‌شود. علاوه بر شکل‌های گوناگون و خطوطی که به طور دایم اسرارش برای انسان کشف می‌شود ۱۰.»
دکتر دیاب و دکتر قرقوز تحت عنوان «معجزه البصمه» متذکر این نکته می‌شوند که:
رازی که به خاطر آن خداوند تبارک و تعالی «بنان» را عنوان کرد همین است، زیرا می‌خواهد به انسان‌ها، ولو، قرن‌ها پس از نزول این آیه بگوید که قادر به اعاده‌ی ساختاری است که موجب تمایز همه‌ی انسان‌هایی می‌شود که از گذر زمان عبور کرده‌اند و همین بیان برای ایمان نسبت به حقانیت قیامت کافی است ۱۱.
افراد بسیاری امروزه، بنان را به معنی سرانگشت یا بصمه الانابل ۱۲در نظر گرفته‌اند و بر اعجاز علمی این آیه به خاطر شمول آن بر علوم غیرمکشوفه در آن زمان تأکید دارند.
در ترجمه‌ی انگلیسی این آیه، کلمه‌ی «بنانه» ۱۳به «Hisveryfingertips » برگردان شده است. و «بنان» را به معنای خطوط انگشتان گرفته است. با این تعبیر، به راستی، آیا قرآن کریم که دوازده قرن و نیم قبل از کشف این موضوع، به آن اشاره کرده، دلیل قاطعی بر اعجاز این کتاب آسمانی نیست؟
بسیاری از دانشمندان غربی با مشاهده‌ی همین شگفتی‌ها در قرآن با بصیرت کامل به اسلام روی آورده‌اند. «همین آیه که اختلاف خطوط سرانگشتان را بیان می‌کند، موجب شد تا یک دانشمند آلمانی مسلمان شود. هنگامی‌که از این شخص پرسیدند که چرا به دین اسلام گرویده است، وی در جواب چنین گفت: چگونه چنین چیزی ممکن است که ما در پنجاه سال اخیر ریزه‌کاری‌های کالبد انسان را دریافته‌ایم اما انسانی در چهارده قرن پیش از عصر ما آن را دریافته باشد و این چیزی نیست جز قول خدا۱۴ .» گوته (ریاضی‌دان برجسته و شاعر معروف آلمانی) چنین می‌گوید:
ما در ابتدا از قرآن روگردان بودیم، اما طولی نکشید که این کتاب توجه ما را به خود جلب نموده و ما را دچار حیرت ساخت تا آن‌جا که در برابر اصول علمی و بزرگ آن سر تعظیم فرود آوردیم ۱۵.
● نتیجه:
گرچه از زمان‌های گذشته «سرانگشتان انسان» از شگفتی‌های خلقت به شمار می‌رفته و انسان از هزاران سال پیش به اشکال مختلف اثر انگشتان خود توجه داشته، اما نمی‌توان مدعی بود که علم آن زمان به ریزه‌کاری‌‌های موجود در خلقت «بنان» واقف بوده است. بلکه گذشت ۱۳ قرن لازم بود، تا علم بشری چنین مطلبی را کشف کند و برای کشف آن نیز باید اسباب و مقدماتی فراهم می‌آمد که مردم آن زمان به آن دسترسی نداشتند و مطلب مهم این است که قرآن نیز، به صراحت، چنین مطالب علمی را درباره‌ی «بنان» بیان نکرده و اشاره‌ی مستقیمی به این نکته نفرموده است، اما این‌که می‌فرماید: «ما قادریم که دوباره خطوط سرانگشتان او را مرتب و موزون نماییم.»، قطعاً نکته‌ای در کیفیت و خصوصیات صوری و ظاهری و خلقی «بنان» وجود دارد. لذا همین اشاره‌ی قرآن می‌تواند دلالت بر اعجاز علمی این کتاب داشته باشد.

مریم شمس (کارشناس ارشدمعاونت پژوهشی وآموزشی)
فهرست منابع:
• قرآن کریم
• آموزش معارف قرآن، محمدتقی مصباح یزدی، مؤسسه‌ی در راه حق قم، ۱۳۶۲ش.
• تفسیر نمونه، آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی،‌ دار الکتب الاسلامیه تهران، چاپ بیست و ششم، ۱۳۷۳ش.
• حجه‌التفاسیر و بلاغ الاکسیر، سید عبدالحجه بلاغی، قم، ۱۳۴۵ش.
• فی ظلال القرآن، سید قطب، انتشارات دار الشرق، بی‌تا.
• القرآن و الطب الحدیث، دکتر صادق عبدالرضا علی، دار المورخ العربی بیروت، لبنان، چاپ اول، ۱۹۹۱م.
• القرآن یتجلی فی عصر العلم، الشیخ نزیه القمیحا، دار الهادی بیروت، چاپ اول، ۱۹۹۷م.
• مطالب شگفت‌انگیز قرآن، گودرز نجفی، نشر سبحان، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
• مع الطب فی القرآن الکریم، دکتر عبد المجید دیاب و دکتر احمد قرقوز، مؤسسه‌ی علوم القرآن، چاپ دوم، ۱۹۸۲م.
• المیزان فی تفسیر القرآن، علامه سید محمدحسین طباطبایی، دار الکتب الاسلامیه، بی‌تا.
• Holy Quran (translated by M.H.Shakir)
• Langman’s Medical embryology.T.W.Sadler Willims and Wikins, ۱۹۹۰.
پی نوشت:
۱- قیامت، ۳ و ۴.
۲- تفسیر المیزان، ج ۲۰، ص ۱۶۴.
۳- تفسیر نمونه، ج ۲۵، ص ۲۷۳، تفسیر فی ظلال القرآن، ج ۶، ص ۳۷۶۸.
۴- دوقلوهای یک تخمکی که منشأ جنین واحدی دارند.
۵- ر.ک: مع الطب فی القرآن، ص ۲۳، و القرآن و الطب الحدیث، ص ۲۸۸.
۶- Periderm.
۷- Dermatoglyphics.
۸- رویان‌شناسی پزشکی لانگمن، ص ۳۵۵.
۹- ر.ک: حجه‌‌التفاسیر، ج ۷، ص ۱۳۵، تفسیر نمونه، ج ۲۵، ص ۲۷۷.
۱۰- تفسیر المیزان، ج ۲۰، ص ۱۶۴.
۱۱- مع الطب فی القرآن،‌ص ۲۴.
۱۲- القرآن یتجلی فی عصر العلم، ص ۱۹۷.
۱۳- Holy Quran (Translated by M.H.Shakir) (The Resurrection ۴,۳)
۱۴- مطالب شگفت‌انگیز قرآن، ص ۱۰۸.
۱۵- آموزش و معارف قرآن، ص ۶۴.

منبع : پژوهه دین