دغدغه های جهانی زیست محیطی

گرم شدن زمین و تغییرات جوی مربوط به آن، فراگیرترین مسئله زیست محیطی در جهان است. این پدیده بر اثر انتشار گازهای گلخانه ای -دی اكسید كربن، متان اكسید نیترو و كلروفلوركربن ها- به وجود آمده است. وجود این گازها در جو سبب می شود كه سطح زمین مانند گلخانه، حرارت ناشی از پرتوزایی خورشید را در خود نگاه دارد. ازآغاز انقلاب صنعتی تاكنون، انتشار گازهای گلخانه ای، به ویژه دی اكسید كربن (Co2) ناشی از مصرف سوخت های فسیلی و حتی متان حاصل از كشاورزی به تدریج افزایش یافته است. براساس نظریه های علمی، این پدیده سبب افزایش اثر گلخانه ای می شود كه به جای حفظ دمایی ثابت، افزایش آرام ولی بی وقفه دما را به دنبال دارد. شواهد نشان می دهد كه این پدیده رخ داده است.موضوع مهم پروتكل کیوتو، كاهش مصرف سوخت های فسیلی است. با توجه به الگوی مصرف انرژی در جهان در مورد سوخت های فسیلی، این خواسته پروتكل از كشورهای توسعه یافته بسیار مشكل می نماید. کاستن از انتشار گازهای گلخانه ای، به جانشینی سوخت های غیرفسیلی و یا سوخت های فسیلی كمتر آلاینده نیاز دارد.نفت و زغال سنگ، پرمصرف ترین سوخت های فسیلی هستند که بر اساس پروتکل کیوتو باید از مصرف آنها كاسته شود. سوخت زغال سنگ به دلیل آلایندگی بیشتر محیط زیست می تواند هرچه زودتر جای خود را به جانشین های دیگری دهد، اما نفت را كه می توان گفت تنها سوختی است كه ارزان و به آسانی حمل و نقل می شود و از بسیاری جهات دارای صرفه اقتصادی است، با چه جانشینی می توان عوض كرد؟ انرژی هسته ای؟ انرژی خورشیدی؟ انرژی زمین گرمایی؟ یا ...
می توان گفت هزینه جانشین كردن این انرژی ها با نفت بسیار بالاست. علاوه بر این، ارزش تمام شده انرژی های یاد شده، بسیار بالاتر خواهد بود و این بارسنگینی را بر اقتصاد كشورهای جهان تحمیل خواهد كرد. از گاز به عنوان جانشین نفت یاد می شود كه هم ارزان تر و هم كمتر آلاینده است و امروز نیز موارد استفاده گوناگون دارد. گاز سوز کردن صنایع و خودروها، از نمونه های بارز آن است، اما مسئله احتراق موتورهای درون سوز با سوخت گاز كه كارآیی این موتورها را كاهش می دهد، از مشكلات این سوخت به شمار می رود كه باید به آن توجه كرد.همان طور كه می دانیم راه حل سامان دهی صنعت، برای كاهش آلودگی هوا مشكلات بسیاری را برای اقتصاد كشورهای توسعه یافته به همراه دارد؛ چنان كه دولت آمریكا به شدت با این راه حل مخالف است.این راه حل بیش از متضرر كردن اقتصاد كشورهای توسعه یافته، سبب بالا بردن هزینه توسعه در كشورهای در حال توسعه می شود و اقتصاد این كشورها راآسیب پذیر می کند. نمونه بارز این کشورها چین و هند است كه در آغاز راه توسعه قرار دارند. از سوی دیگر، كشورهای تولید كننده سوخت های فسیلی كه اغلب دارای اقتصادی تك محصولی هستند نیز، با مشکلات فراوانی روبه رو می شوند .کشورهای عضو اوپک از جمله این کشورها هستند. چه باید كرد؟

محیط زیست نگرانی عصر ما
در سال 1972 سازمان ملل متحد كنفرانسی را با حضور 113 كشور جهان در پایتخت سوئد برگزار كرد، كه با تصویب 26 اصل، دولت ها را برای همكاری درحفظ و تقویت محیط زیست طبیعی از طریق پیشگیری از آلودگی، ترویج آموزش و برنامه ریزی و شهرسازی عقلانی فرا خواند. این کنفرانس نشان دهنده نگرانی زمینیان از مشكلات و معضلاتی بود كه محیط زیست آنان را تهدید می كرد.20 سال بعد در ریودوژانیرو، كنفرانس سران زمین (Earth summit) تشكیل شد. در این كنفرانس دستور كار قرن بیست و یكم تصویب شد. فراگیرترین معضل زیست محیطی، گرم شدن زمین و تغییرات جوی مربوط به آن بود.اما چه عواملی سبب برگزاری این كنفرانس شد؟ فجایع زیست محیطی مانند نشت پرتوهای كشنده رادیواكتیو از رآكتور منفجر شده روسیه در چرنوبیل كه سرتاسر اروپا را فرا گرفت (1986)، نشست نفت اگزون والدز در سال 1989، پدیده تاسف برانگیز كشف سوراخ لایه اوزن در قطب جنوب در میانه دهه 80 میلادی و ... . این رخدادها، زنگ خطری بود برای ساكنان گیتی كه دیگر نامهربانی با سرزمین خویش را فراموش كنند.ادامه كنفرانس سران زمین «انعقاد كنوانسیون تغییرات جوی» (Framework convention on climate change ) بود.آیا برای دستیابی به زمین پاك و بدون آلاینده و قابل سكونت باید همگی بكوشیم؟ پیمان كیوتو برای این منظور انگشت اشاره خود را تنها به سوی كشورهای در حال توسعه كه یك چهارم از آلاینده های كره زمین را تولید می كنند، نشانه می رود. تنها از طریق مكانیسم خاصی، آن هم با توافق طرفین (كشورهای در حال توسعه و كشورهای توسعه یافته) كشورهای در حال توسعه وارد این میدان می شوند.
در این میان آمریكا با مخالفت با طرح سامان دهی صنعت از این پروتكل خارج شده است و این پروتكل تنها هنگامی اجرا می شود كه روسیه - یكی از بزرگ ترین كشورهای آلاینده كه از آلوده كنندگان كره زمین به شمار می آید- عضو این پروتكل شود.هم اكنون روسیه سیاست وقت كشی و گرفتن امتیاز از اروپا را در پیش گرفته است. تا هنگامی که روسیه عضو این پیمان - كه بیشتر اروپایی و منطقه ای به شمار می آید تا یک پروتكل جهانی با وجهه حقوق بین الملل- نشود، این پروتکل اجرایی نخواهد شد. زیرا این پیمان در صورتی لازم الاجرا می شود که کشورهای امضا کننده پیمان، دست کم، 55 درصد از گازهای گلخانه ای انتشاریافته در سال 1990، در قلمروی آنها انتشار یافته باشد. درباره اجرایی شدن این پروتكل، پرسش های زیادی مطرح می شود. آیا روسیه عضو آن خواهد شد؟
با عضویت روسیه، اجرای آن چگونه خواهد بود؟ آیا اجرایی شدن این پروتكل آمریكا را نیز موظف به عمل به آن خواهد كرد؟ یا این كه آمریكا با خروج خود از پروتكل آن را بی اثر كرده است؟ با خروج آمریکا از پروتكل كیوتو، این پیمان تبدیل به پیمانی منطقه ای میان كشورهای اروپایی از یك سو و ژاپن از سویی دیگر، شده است.چه عواملی سبب شده تا این كشورها به شدت بر اجرایی شدن آن اصرار بورزند؟ آیا نگرانی از زمینی گرم همراه با مشكلات، آنان را به این فكر فرو برده است ؟ كشورهای در حال توسعه كه در آستانه توسعه به سر می برند، چه باید بكنند؟ آیا حال كه صبح دولت ایشان دمیده، باید هزینه ای به مراتب بیشتر از كشورهای توسعه یافته برای توسعه بپردازند؟آیا حفاظت از محیط زیست پرستیژ قرن ماست؟ یا ترفندی از سوی كشورهای توسعه یافته برای جلوگیری از ورود رقیبان تازه به عرصه توسعه است؟ در این برهه نه تنها كشورهای در حال توسعه كه كشورهای تولیدكننده انرژی های فسیلی نیز آسیب خواهند دید.اگرانرژی دیگری جانشین نفت شود، تولیدكنندگان نفت چه خواهند كرد؟ آیا جانشینی انرژی های دیگر با نفت، روش دیگری برای از بین بردن اتكای كشورهای مصرف كننده به این ماده نیست؟ ما برآن نیستیم با تئوری توطئه یا به زعم دیگر، توهم توطئه به این مسئله بنگریم. گرم شدن زمین و آلودگی این كره خاكی، معضل بزرگی است كه پس از جنگ هسته ای آدمیان را به هراس وامی دارد.برخی، از جمله كلینتون، رئیس جمهوری پیشین آمریكا ادعا می كنند كه تهدید تخریب محیط زیست، جانشین تهدید انهدام متقابل هسته ای شده است كه ویژگی روابط ابرقدرت ها در دوران جنگ سرد بود. توسعه پایدار (sustainable Development) كه ابتكار گروهارلم بروتلند، نخست وزیر نروژ در سال 1987 كه در گزارش وی با عنوان «آینده مشترك ما» آمده بود، تا چه میزان به واقعیت نزدیك است؟آیا كشورهای تولید كننده نفت می توانند از سال 2008 تا 2012 از اتكای اقتصادی خود به این ماده بكاهند؟ آیا با بحران اقتصادی روبه رو نخواهند شد؟ كشورهای عضو اوپك نیز برای حفظ این پرستیژ قرن حاضر همچون سایر كشورها، برنامه ها و هزینه هایی را در نظر گرفته اند. حتی برخی از كشورها به تصویب این پروتكل در پارلمان های خود پرداخته اند اما با پنهان كردن این موضوع خود را از اتهام به تك روی می رهانند. الجزایر نمونه بارز این سیاست است.آیاسیاستی پسندیده است؟ یا روشی كاملاً معقول و منطقی؟ پروتكل كیوتو با ابهام های بسیار روبه روست. آینده آن چگونه است؟ با خروج آمریكا ازآن آیا می توان به اجرایی شدن آن امیدوار بود؟
ضمانت اجرایی این پروتكل كه می خواهد به یك قاعده حقوقی بین المللی تبدیل شود چیست؟ چگونه باید به آن پیوست؟ آیا باید ابتكار عمل را در دست گرفت و به جنگ امواج رفت؟ یا آن كه خود را به دست امواج سپرد تا به هركجا كه می خواهد ببرد؟ كشورهای در حال توسعه از جمله ایران چقدر به آن توجه كرده اند؟ چه تدابیری اندیشیده اند؟

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا