تاثیر نوسانات قیمت نفت بر اوضاع اقتصادی جهان و عربستان

مساله کاهش یا افزایش بهای نفت یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح در اقتصاد جهانی بوده و هست. یکی از مشکلات اساسی در شرایط فعلی این است که اقتصاد جهانی، با مشکل افزایش بهای نفت روبه‌رو است.
● دلایل و تاثیر افزایش قیمت نفت بر اوضاع اقتصادی جهان
افزایش قیمت نفت بر اقتصاد داخلی کشورها تاثیرات متفاوتی دارد. افزایش قیمت نفت برای کشورهای واردکننده نفت، موجب افزایش هزینه‌های تولید، افزایش قیمت تمام شده کالاها و خدمات و نهایتا کاهش تقاضا، کاهش اشتغال و بروز رکود همراه تورم می‌باشد در حالی که افزایش قیمت نفت برای کشورهای صادرکننده نفت‌خام، موجب افزایش درآمدهای نفتی گشته و در پی آن افزایش نقدینگی و تقاضای کل اقتصاد و سرانجام تورم ناشی از تقاضا به همراه افزایش تولید و کاهش بیکاری را سبب می‌شود که در مرحله بعد، رکود ایجاد شده در کشورهای دیگر، صادرات غیرنفتی این کشورها را کاهش می‌دهد که این امر بیکاری را افزایش می‌دهد و دور بعد، تورم وارداتی ناشی از افزایش هزینه‌های تولید کشور مقابل اقتصاد کشور واردکننده را با مشکل مواجه نموده و تورم ناشی از عرضه را ایجاد می‌نماید. اثر افزایش قیمت جهانی نفت بر اقتصاد کشورهای صادرکننده نفت از جمله کشور ما نیز تاثیری منفی دارد. کشورها با اتخاذ سیاست‌های مختلفی از جمله تغییر در نرخ مالیات‌ها، کاهش نرخ بهره، کنترل تجارت، تغییر تکنولوژی‌های تولید، جایگزینی مواد دیگر به جای نفت‌خام و فرآورده‌های آن، صرفه‌جویی در مصرف داخلی، به‌کارگیری دیگر حامل‌های انرژی مانند گاز طبیعی، انرژی بادی و خورشیدی و حتی هسته‌ای، به مقابله با این موضوع پرداخته‌اند، در کشورمان نیز راهکارهای مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است.
افزایش قیمت نفت در ماه‌های اخیر واکنش‌های متفاوتی را در میان کشورهای صنعتی و منطقه آسیا ایجاد نموده و تنش بسیاری را در بازارهای مالی در پی داشته است. به‌طوری‌که حتی مقامات عربستان خود نیز قیمت بالای نفت را در حال حاضر غیرمتعارف می‌دانند بدین ترتیب جهت کنترل قیمت نفت، تولید نفت عربستان ۲ بار در طول ۴ماه اخیر افزایش یافت. قیمت نفت از ۳۶ دلار در سال ۲۰۰۴ به بیش از ۶۰ دلار در سال ۲۰۰۶ و در پایان ماه ژوئن ۲۰۰۸ به بیش از ۱۴۳ دلار رسید. در خصوص افزایش قیمت نفت نظرات متعددی وجود دارد اما آنچه دارای اهمیت می‌باشد این موضوع است که «افزایش بهای نفت تاثیر بسزایی را بر روی ثبات اقتصاد کلان جهانی و نیز رفاه و شانس توسعه‌ جوامع انسانی می‌گذارد.» در‌حال‌حاضر تقاضای جهانی برای نفت نسبت به سال گذشته بیش از ۵درصد رشد را نشان می‌دهد که این امر خود یکی از دلایل افزایش قیمت نفت است، هر قدر عرضه کاهش یابد قیمت‌ها افزایش می‌یابد. بنابراین اولین و مهم‌ترین عامل تعیین و تغییر قیمت نفت در دنیا عرضه و تقاضا است. عامل دوم کاهش یا افزایش قیمت دلار است که با قیمت نفت ارتباط معکوس دارد بدین صورت که اگر قیمت دلار (قیمت دلار به طرز چشمگیری در برابر یورو و مواد اولیه افزایش پیدا کرده است) افزایش پیدا کند، قیمت نفت ارزان می‌شود و بالعکس اگر قیمت دلار کاهش پیدا کند، نفت‌گران می‌شود. سومین و در واقع مهم‌ترین دلیل افزایش قیمت نفت، عوامل و تنش‌های سیاسی است که در دنیای کنونی وجود دارد که از جمله مهم‌ترین عنصر آن در یکی دو سال اخیر مناقشه هسته‌ای ایران با آمریکا بوده است که در هفته‌های اخیر فروکش کرده است.
از آنجایی که نفت تمامی تولیدکنندگان خاورمیانه باید از تنگه هرمز گذر کرده و به بازارهای جهانی برسد هرگونه عملیات نظامی جریان نفت را در کل منطقه به خطر خواهد انداخت، بنابراین تمام منطقه تبدیل به جهنمی ناشی از انفجار مخازن و تاسیسات نفتی می‌گردد که خود عاملی برای افزایش قیمت نفت خواهد بود. به طور کلی می‌توان گفت بورس بازی، کاهش ارزش دلار، تحولات سیاسی، حوادث طبیعی و نگرانی‌ها درباره اتمام سوخت‌های فسیلی موجب افزایش قیمت نفت می‌گردد که کاهش مالیات و مهار دلال بازی در بازار نفت از سوی کشورهای صنعتی مصرف کننده نفت، یکی از راه‌های مناسب جهت مهار قیمت نفت و تثبیت بازار آن می‌باشد.
● تاثیر افزایش قیمت نفت در عربستان
عربستان سعودی که بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده‌ نفت خام جهان است دارای ظرفیت‌های بلا استفاده‌ای برای افزایش تولید این ماده حیاتی در اقتصاد جهان است که به سرعت می‌توانند مورد بهره‌گیری قرار گیرند. این کشور بزرگ‌ترین صادر کننده نفت خام و عضو اصلی سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) نیز می‌باشد، به همین دلیل عربستان هر ساله مبالغ هنگفتی را صرف تامین امنیت تاسیسات نفتی خود می‌نماید، اگر چه این طور به نظر می‌رسد که افزایش درآمدهای نفتی باعث ثروتمندتر شدن عربستان شده ولی آمارها حاکی از افزایش نرخ تورم در این کشور به بیش از ۱۰درصد است که بالاترین رقم طی سی سال گذشته است. دو رقمی شدن نرخ تورم و افزایش نرخ بیکاری در عربستان موجب بدتر شدن وضعیت اقتصادی مردم این کشور به‌رغم افزایش قیمت نفت شده است که برخی از مسائل عربستان به رابطه مسائل اقتصادی دیگر کشورها است. این کشور همچنین با کاهش شدید شاخص سهام روبه‌رو است. شاخص سهام عربستان از ابتدای سال جاری تاکنون ۱۰درصد کاهش را نشان می‌دهد که به‌رغم اینکه قیمت نفت ۲ برابر شده است رقم هزینه‌ها در بودجه عربستان، در سال ۲۰۰۷ در مقایسه با سال قبل از آن ۵/۱۳درصد افزایش یافت و پیش‌بینی می‌شود در سال‌جاری نیز به میزان ۷درصد افزایش یابد.هزینه مواد غذایی، رستوران‌ها و اجاره بها در عربستان به شدت افزایش یافته است که تاکنون بی‌سابقه بوده است. قیمت برنج، هزینه خواروبار در عربستان نسبت به سال قبل افزایش شدیدی را نشان می‌دهد در واقع رونق نفتی این کشور به هیچ وجه شباهتی با رونق نفتی دهه ۷۰ ندارد. کارشناسان افزایش جمعیت را یکی از علل این مساله می‌دانند بدین صورت که دولت باید درآمدهای نفتی را در بین تعداد بیشتری از مردم تقسیم کنند. این در حالی است که در سیستم آموزشی عربستان، آموزش از پیش‌دبستانی تا دانشگاه کاملا رایگان است. از سوی دیگر بیش از نیمی از بودجه دولت عربستان صرف پرداخت حقوق و دستمزد مستخدمین دستگاه‌های دولتی می‌شود که اگر عربستان بخواهد دستمزد کارکنان دولت را افزایش دهد با کسری بودجه مواجه می‌شود. در این راستا کشور عربستان نیز جهت مهار تور و کاهش رکود اقتصادی از راهکار ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری که ذخایر ارزی بیش از ۳۰۰میلیارد دلار را دربر می‌گیرد استفاده می‌کند.

سولماز عبادی
معصومه پورجعفری مقدم

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد