تماشاگر، پرخاشگر و فوتبال

تماشاگران فوتبال را در تقسیم بندی اجتماعی در كجا قرار می دهند؟ عده ای كه تنها فوتبال را تماشا می كنند و درگیر مسائل احساسی می شوند و گروهی كه پرخاشگری و اوباشگری بخشی از سرگرمی آنها را تشكیل می دهد.
بیشتر كارشناسان معتقدند كه پرخاشگری در انسان، به خصوص در مردان، خویی غریزی و بنابراین همگانی است. عده ای دیگر، خاصه روان شناسان رفتارگرا، پرخاشگری را اكتسابی و تابع شرایط اجتماعی می دانند. ما قصد نداریم خود را در این مناقشه دیرینه درگیر كنیم و در بحث «طبیعت یا تربیت» جانب یكی از طرفین را بگیریم. قصد ما فقط ذكر چند نكته كلی است.
ما در مجموع با مارش و همفكرانش موافقیم كه می نویسند بعید نیست كه پرخاشگری ریشه های زیست شناختی داشته باشد و به صورتی از طریق توارث منتقل شود، ولی شكلهای اجتماعی كه پیدا می كند بسیار متنوعند و شرایط تاریخی و فرهنگی در آنها تاثیر تعیین كننده ای دارند. اضافه می كنیم كه صرف نظر از این كه چیزی به اسم «غریزه پرخاشگری» در انسان موجود باشد یا نباشد، تنوع تاریخی و اجتماعی و فرهنگی در بروز آن نشان می دهد كه فیزیولوژی انسان نه تنها مهارهای اكتسابی را مجاز می دارد بلكه اصلاً متكی به آنهاست. به عبارت دیگر، بیولوژی انسان او را به فرهنگی وابسته می كند، در حالی كه یك جنبه مهم هر فرهنگی از قوانین و هنجارهای ناظر بر ابراز و مهار پرخاشگری تشكیل می شود و البته قوانین یا هنجارها تفاوت می كنند، نه فقط در دوره های تاریخی مختلف و فرهنگهای گوناگون، بلكه حتی از طبقه ای به طبقه دیگر در یك جامعه واحد. در مورد طبقات، تفاوت هنگامی چشمگیر می شود كه فاصله طبقاتی زیاد باشد و اعضای طبقات مختلف شرایط زندگی كاملاً متفاوتی داشته باشند.
نكته دوم. كسانی كه اصول اخلاقی مخصوصی دارند یا از بینش خاصی پیروی می كنند كه موجب می شود نسبت به جماعتی احساس وظیفه یا تعهد كنند، ممكن است بعضی اشكال خشونت یا پرخاشگری را مجاز و حتی مفرح بشمارند. در این صورت به «غریزه پرخاشگری» نیازی نیست. رفتار پرخاشگرانه گاهی آموزش و پاداش داده می شود. ارتشی ها، ماموران پلیس و ورزشكاران حرفه ای- مثلاً فوتبالیستها- برای آن آموزش و پاداش می گیرند و اصولاً این مشاغل را كسانی به این دلیل انتخاب می كنند كه پرخاشگری در آنها مجاز است. در این موارد، شخص از بابت پرخاشگری اش هم دستمزد می گیرد و دست مریزاد می شنود، هم لذت می برد و احساس رضایت می كند. می بیند كه كارش را پسندیده اند و تشویق می شود كه آن را ادامه دهد. در این حالت، گرایش غریزی و رفتار اكتسابی هر دو حضور دارند. جنگیدن به صورتهای مختلف- از عملیات نظامی و ماموریت های پلیسی گرفته تا مسابقات مشت زنی و فوتبال- می تواند هیجان انگیز و لذت بخش باشد، زیرا به زنگ تفریحی در زندگی راكد روزمره می ماند. پس اگرچه در حال حاضر چندان اطلاعی از ژنتیك یا موروثی بودن پرخاشگری نداریم و نمی دانیم كه چه عامل فیزیولوژیكی یا جسمانی باعث می شود كه كسانی این گونه رفتار را لذت بخش بیابند، شك نداریم كه پرخاشگری می تواند انگیزه های دیگری هم داشته باشد كه به زندگی اجتماعی افراد و فرهنگ اجتماعی آنها برمی گردد.

جهانگیر كوثری

منبع : روزنامه همشهری