آیت ا... العظمی بروجردی و کودتای ۲۸ مرداد

آیت‌ا... العظمی آقای سیدحسین طباطبایی بروجردی، در ماه صفر ۱۲۹۲ ق در بروجرد دیده به جهان گشود. از لحاظ نسب به خاندان بزرگ طباطبایی تعلق داشت. از هفت سالگی به تحصیل علوم دینی پرداخت. بعد از طی مراحل اولیه در بروجرد، عازم اصفهان شد. در آنجا از محضر علمای بزرگ وقت، آیات: سیدمحمد باقر درچه‌ای، ابوالمعالی كلباسی، ملا‌محمد كاشی و جهانگیرخان قشقایی بهره جست. بعد از تحصیل در اصفهان، به مركز علمی وقت تشیع یعنی نجف عزیمت نمود و در آنجا به دلیل استعداد و پشتكار مورد توجه رئیس‌حوزه و زعیم شیعیان، آخوند خراسانی قرارگرفت و پس از هشت سال تعلیم با اخذ اجازه‌نامه اجتهاد از آخوند كه بر <علمیت> ایشان صحه می‌گذاشت به بروجرد مراجعت نمود. سپس مدت سی‌وسه سال در حوزه این شهر به تعلیم‌وتربیت شاگردان همت گماشت.
● آیت‌ا... العظمی بروجردی در اوایل سلطنت محمدرضا شاه
‌ دهه بعد از شهریور ۲۰ و تبعید رضا شاه از ایران، یكی از مهم‌ترین مقاطع تاریخ معاصر ایران است. در پی سقوط رضا شاه، پتانسیل نیروهای سیاسی و مذهبی آزاد شد و به سرعت در قالب تشكل‌های سیاسی به تبلیغ مرام و مسلك خود نمودند. سه محور اصلی این تبلیغات، كمونیستی، مذهبی و ملی‌گرایی بود. نیروهای مذهبی نیز بعد از مدتی چالش‌های درونی و بیرونی در قالب سه رویكرد اصلی به فعالیت پرداختند. آنها عبارت بودند از: عناصر سنتی تحت هدایت مرجعیت آیت‌ا... العظمی بروجردی در قم، نیروهای تندرو مذهبی تحت‌سازماندهی جمعیت فداییان اسلا‌م به رهبری نواب صفوی و بالا‌خره نیروهای سیاسی مذهبی تحت تاثیر اندیشه‌های عمل‌گرایی آیت‌ا... كاشانی- رهبر جناح مذهبی نهضت ملی شدن صنعت نفت بودند. ‌
در این میان اقدامات دو گروه اخیر، در غالب پژوهش‌های مربوط به موضوع ملی شدن صنعت نفت، تا حدودی مورد بررسی قرار گرفته است. حال آنكه دربازكاوی نقش نیروهای سنتی، تعلل صورت گرفته است. نظر و عمل سیاسی این نیروها از آموز‌ه‌های فكری آیت‌ا... بروجردی نشات گرفته بود. ایشان در سال۱۳۲۴ دعوت مكرر، زعما و علمای برجسته قم و تهران را اجابت نمود و مدیریت حوزه علمیه قم را كه بعد از رحلت آیت‌ا... حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی تحت‌نظر مراجع ثلا‌ث: محمد تقی خوانساری، صدرالدین صدر و سید‌محمد حجت اداره می‌شد، به عهده گرفت. ‌ ماجرا از این قرار بود كه، ایشان طی چندین مرتبه به دعوت هیاتهای اعزامی برای استقرار در قم جواب رد داد. تا اینكه در اواخر سال مذكور دچار بیماری حادی شد كه درمان آن فقط در تهران میسر بود. به محض عزیمت به بیمارستانی در این شهر، علما و فضلا‌ی قم، فرصت را غنیمت شمرده و فعالیت‌های خود را برای جلب رضایت ایشان جهت اقامت در قم شدت بخشیدند. آنان طی بارها دیدار با ایشان در بیمارستان فیروز‌آبادی این درخواست را مطرح كردند. ‌
بنابر قولی از سید احمد خمینی: امام در آن مقطع، گاهی هر شب نامه متنفذ خطاب به علمای متنفذ می‌نوشت تا از آقای بروجردی بخواهند كه در قم بماند. ‌
تا اینكه بالا‌خره ایشان قبول كرد، مدتی به طور موقت در قم اقامت نماید سپس بعد از بهبودی كامل برای زیارت عازم مشهد شود. اما شرایط قم، نظر ایشان را تغییر داد و اقامت موقت به دائم تبدیل شد. زیرا احیای مجدد حوزه، قم را در دستور كار خود قرار داد برای این منظور ناگزیر از مصلحت‌اندیشی و دوری‌گزیدن از سیاست و منازعه با هیات‌حاكمه بود. تعامل او با نظام به‌گونه‌ای بود كه: <نه این روابط از هم‌گسیخته گردد و نه ‌[ مرجعیت‌] تحت‌الشعاع ‌[ نظام‌] قرار گیرد> بر این اساس در دیدارهایی كه شاه با او به عمل می‌آورد، وی را به <رفتن به مساجد و تظاهر به اسلا‌م> تشویق كرده و از او می‌خواست <به اسلا‌م تشبه> داشته باشد. بر این اساس نیز كارگزاران نظام از اجرای دستورات او كوتاهی نمی‌كردند كه از آن جمله می‌توان به: برپایی نماز در ایستگاه‌های بین‌شهری راه‌آهن، واگذاری مسجد مادر شاه در تهران برای تعمیر، جلوگیری از تبلیغ بهائیان علیه اسلا‌م، گسترش تعلیمات دینی در مدارس، صدور گذرنامه برای زائران عتبات، اخراج آن دسته از كارمندان كه برخلا‌ف ادیان مطرح در قانون، اقرار نمایند. بدین ترتیب روابط ایشان با سلطنت، علی‌‌رغم فراز و نشیب‌هایی، در یك‌حد متعادل و متعارف باقی ‌ماند. ‌
● آیت‌ا... العظمی بروجردی و دولت دكتر محمد مصدق
دكتر مصدق در اردیبهشت ۱۳۳۰ جهت اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت و خلع ید از شركت نفت ایران و انگلیس نخست‌وزیری را قبول كرد. مجلس شورای ملی با اكثریت قاطع به كابینه وی رای اعتماد داد. این دوره از نخست‌وزیری وی تا ۲۵‌تیرماه، ۱۳۳۱ طول كشید. در این دوره به سبب رد تقاضای واگذاری اختیارات ویژه و پست وزارت جنگ به وی از سوی شاه استعفا داد و قوام السلطنه به این سمت برگزیده شد. ولی دولت قوام با قیام عمومی در ۳۰ تیر سقوط كرد و بار دیگر مصدق مامور تشكیل كابینه گردید. دوره دوم نخست‌وزیری وی تا كودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ دوام آورد.
مصدق در آن دوره به خاطر نقش منحصر به فردش در ملی كردن نفت و تشكیل و رهبری جبهه ملی، محبوبیت فراوانی در میان اقشار مختلف، جامعه و از جمله طیفی از روحانیون داشت. هر چند طیف عظیمی از روحانیون نوگرا در پی حضور و نقش آیت‌ا... كاشانی در ملی‌كردن صنعت نفت در این مبارزه ایفای نقش كردند. ولی طیف سنتی و به تعبیر دیگر همفكر و همراهان آیت‌ا... بروجردی در این نهضت سكوت اختیار كردند مگر افراد انگشت شماری از این جریان كه با صدور اعلا‌میه، مخابره تلگراف و راه‌های دیگر به تایید جنبش پرداختند، از این‌رو می‌توان رویكرد اصلی این طیف فكری را یك نقش بی‌طرف تلقی كرد. ولی از این نكته نباید غفلت كرد كه ایشان به عنوان پیشقراول این جریان با اتخاذ خط‌مشی احتیاط‌آمیز سیاسی خاص خود به طور ضمنی به تایید آن پرداخت. آیت‌ا... سید‌محمدباقر سلطانی طباطبایی در خاطراتش از زبان ایشان با صراحت از این رویكرد آیت‌ا... چنین یاد می‌كند: <من (آیت‌ا... بروجردی) در قضایای كه وارد نباشم و آغاز و پایان آن را ندانم و نتوانم پیش‌بینی كنم وارد نمی‌شوم. قضیه ملی شدن نفت را نمی‌دانم چیست، چه خواهد شد و آینده در دست چه كسی خواهد بود البته روحانیت به هیچ وجه نباید با این حركت مخالفت كند كه اگر با این حركت مردمی مخالفت كند و این حركت ناكام بماند در تاریخ ایران ضبط می‌شود كه روحانیت سبب این كار (شكست) شد لذا به آقای بهبهانی و علمای تهران نوشتم كه مخالفت نكنند>؟ به نقل از سفیر وقت آمریكا در این مورد آیت‌ا... بروجردی، نماینده‌ای نزد شاه فرستاده و به او پیام داده بود: <همه باید در برابر تهدید انگلیسی (علیه ملی شدن صنعت شدن) متحد گردند و جبهه واحدی در مقابل هجوم اجنبی تشكیل شود.> این موضع جدید ایشان مخالفان داخلی و خارجی ملی شدن نفت را به هراسی انداخت، با این حال مهندس بازرگان نقل می‌كند: آیت‌ا.. بروجردی به تكاپوهای پدرش برای جلب موافقت همكاری ایشان در ملی كردن نفت نظیر اقداماتی كه آیات: صدر و خوانساری انجام دادند، <روی خوش نشان نداد>
ناگفته پیداست كه آیت ا... بروجری از آن اندازه كیاست و تدبیر برخوردار بود كه تكاپوهای سیاسی دولت ملی را قدر نهد چنانچه این رویكرد در غائله سیدعلی اكبر برقعی پیش آمد. ماجرا از این قرار بود كه وی به همراه یك روحانی دیگر به نام شیخ محمدباقر كمره‌ای در زمستان سال ۱۳۳۱ از طرف حزب توده به عنوان نماینده در كنگره جهانی صلح همراه هیاتی در وین شركت كرد. هنگام بازگشت استقبال عظیمی از آنان در قم به عمل آمد. مستقبلین به همراه هیات وارد حرم شدند و به صورت تظاهرات در میدان آستانه حركت كردند.
در مراجعت از حرم بین آنان و طلا‌ب درگیری ایجاد شد و نیروهای انتظامی دخالت كرده و با گاز اشك‌آور مردم را متفرق كردند اما در این هنگام یكی از طلا‌ب، اسلحه یكی از سربازان را گرفت و با او درگیر شد. شیخ جعفر شجونی یكی از طلا‌ب به ایراد سخنرانی و تحریك مردم پرداخت. وی در خاطراتش نقل می‌كند كه تا پانزده روز میتینگ و سخنرانی در قم علیه توده‌ای‌ها ادامه داشت. در اوج این ماجرا نه تنها عده‌ای از طلا‌ب در منزل بروجردی اجتماع كردند بلكه تعدادی از علمای درباری نزد آیت‌ا... بروجردی آمده و تاكید داشتند كه ایشان دولت مصدق را به خاطر این وقایع محكوم كند اما ایشان با ارزیابی موضوع متوجه توطئه دربار در این غائله شد كه این ماجرا برای تضعیف دولت مصدق است از این رو به پیشنهاد آنها توجهی نكرد و در یكی از كلا‌س‌های درسش به این مساله اشاره كرد و چنین گفت: <رئیس دولت (مصدق) با این گرفتاری‌های زیادی كه داشت، شخصا با من، تلفنی تماس گرفت. ایشان تمام تقاضاهای مرا انجام داده است. من از ایشان هیچ شكایتی ندارم. رئیس دولت برای مملكت خدمت می‌كند، طلا‌ب پی درسشان باشند و قضیه را دنبال نكنند.> ناگفته نماند مصدق در پی این وقایع یك هیات سه نفره مركب از سرتیپ مدبر، ملك اسماعیلی (معاون نخست‌وزیر) و یك نفر از قضات را به قم اعزام كرد و آنان برای فعالیت حزب توده در قم محدودیت‌هایی ایجاد كردند. ‌
به هر حال با اتخاذ این تدابیر، برقعی را به شیراز- در برخی از منابع به یزد- تبعید كردند و غائله خوابید. بدون تردید رفتار منطقی بروجردی بهانه را از دست مخالفین مصدق گرفت و بار دیگر حسن نظر آیت‌ا... بروجردی به مصدق و دولت او را نشان داد. ناگفته نماند متقابلا‌ مصدق نیز برای آیت‌ا.. بروجردی احترام خاصی قائل بود چنانچه واقعه ذیل این نكته را تایید می‌كند. ‌
حائری یزدی كه با معرفی آیت‌ا... بروجردی و از سوی دكتر مصدق به عنوان مجتهد جامع‌الشرایط در شورای عالی فرهنگ به منظور حل و فصل مسائل شرعی و ارزشیابی مدارك اجتهاد از سوی دولت و مسائلی از این قبیل منصوب شده بود در خاطراتش به طور تفصیلی از ارتباط توام با حسن‌نظر آن‌دو یاد می‌كند. از جمله این موارد اینكه وی از طرف آیت‌ا... بروجردی ماموریت می‌یابد كه بعد از انتصاب سیدمحمد مشكوه- بنا به توصیه آیت‌ا... كاشانی- برای تولیت آستانه حضرت معصومه(س) به جای مصباح التولیه (ابوالفضل تولیت) به حضور مصدق رفته و به او عدم ضرورت تغییر تولیت را گوشزد كند كه مصدق نیز می‌پذیرد. همچنین در یك مورد دیگر هنگامی كه برخی از روزنامه‌های وقت به مرجع تقلید اهانت روا داشتند، مصدق از اختیاراتش استفاده كرد و قانونی تصویب كرد كه اینچنین روزنامه‌هایی بدون محاكمه تعطیل گردیده و مدیر روزنامه و نویسنده آن هر یك به سه ماه تا یك سال زندان محكوم خواهند شد.
از سه برگ اسناد موجود در خصوص این واقعه نیز چنین برمی‌آید كه یكی از روزنامه‌های آن دوره به نام <بانك مردم> در شماره ۳۹ چنین جسارتی به عمل آورده بود كه باعث شد در ملا‌یر در صبح روز چهارشنبه ۹/۲/۱۳۳۲ عده كثیری از اهالی و طبقات مختلف و آقایان علما به منظور ابراز تنفر و اظهار انزجار و صدور اعلا‌میه توهین‌آمیز... در تلگرافخانه (ملا‌یر... ) از دولت جدا تقاضای تعقیب و مجازات ناشرین و مسببین را خواستار (گردیدند) در سند بعدی اضافه گردیده متخصصین <از اقدامات دولت(مصدق) در تدوین قانون جلوگیری از اهانت به حجج ا‌سلا‌م مراتب قدردانی و تشكر خود را تقدیم (نمودند> .) در سند سومی كه نامه‌ای با امضای ده‌ها تن از اهالی بروجرد به مصدق می‌باشد با لحنی تندتر، آمده است: <از جسارتی كه دشمنان دین و وطن و مزدوران لا‌مذهب با اشاعه ورق پاره‌ها نسبت به مقام شامخ شخص اول روحانیت، پیشوای عالم اسلا‌م و حجت بالغه الهی، حضرت آیت ا... العظمی بروجردی مدظله نموده‌اند، به اقصی غایت منزجر و متنفر در این موقع كه كشور احتیاج به آرامش دارد از تعطیل عمومی صرف‌نظر و با اظهار تشكر از تصویب طرح مخصوص آن جناب (قانون جلوگیری از اهانت به مراجع) جدا تقاضا داریم در اجرای شدید آن ریشه خائنین و جاسوسان بی‌دین كنده شود كه بعدا قدرت آغاز اینگونه نغمه‌های شوم <را ننمایند.> برخی از پژوهشگران تصویب این قانون را به عنوان نوعی ارج نهادن به موضع بی‌طرفی آیت‌ا... بروجردی تلقی كرده‌اند. ‌ با عنایت به روش احتیاط آمیز آیت‌ا... بروجردی، موارد مذكور نشان می‌دهد كه روابط آن دو از مبنا و استحكام قوی برخوردار بود و هر دو سعی داشتند از نقش و تاثیر عوامل تنش‌زا در تحكیم این روابط بكاهند. ‌
● آیت ا... العظمی بروجردی و اعراض از سیاست
همانطور كه اشاره شد هدف اصلی آیت‌ا... بروجردی حفظ و احیای حوزه‌های علمیه بود. رفتارهای سیاسی و موضعگیری‌های او در قبال مسائل حكومتی نشان می‌دهد كه به ندرت و در شرایط لا‌زم در چنین مواردی دخالت می‌كرد و چنانچه موضعی نیز اتخاذ می‌كرد بسیار با احتیاط عمل می‌نمود. تجارب قبلی از عملكرد مراجع در امور سیاسی به وی آموخته بود كه علما معمولا‌ در این عرصه‌ها دستاویز سیاستمداران قرار می‌گیرند و بعضا تصمیمات درست یا غلط آنها خدشه به شان روحانیت وارد می‌كند. تصمیمات شدید وی در قبال فعالیت‌ها و مبارزات سیاسی فدائیان اسلا‌م نشان داد كه حاضر به كمترین گذشت از مواضع خود نیست. بنا به خاطرات یكی از روحانیون رفتار وی در قبال تندروی‌های طلا‌ب طرفدار فدائیان در حوزه علمیه قم به این شرح بود؛ برخی از آنان را از حوزه علمیه اخراج كرده برخی دیگر را به طور موقت اخراج كرد، شهریه عده دیگر از آنان را قطع كرد و بالا‌خره اینكه شهریه برخی از آنان را نیز قطع كرد ولی با واسطه دوباره برقرار كرد. ‌
در همین راستا یك واقعه دیگر كه بر رویكرد غیر‌سیاسی آیت‌ا... بروجردی و اصولا‌ جریان سنت‌گرا منتسب به وی و حوزه‌های علمیه تاكید می‌كند، ماجرای ترور شاه می‌باشد. بعد از ترور ناموفق شاه در ۱۵ بهمن ۱۳۲۷ كه در جریان بازدید از دانشگاه‌تهران توسط ناصر فخرآرایی صورت گرفت، تدابیر شدیدی علیه احزاب و عناصر سیاسی اتخاذ گردید. از جمله فعالیت حزب توده غیرقانونی اعلا‌م شد و آیت‌ا... كاشانی از كشور تبعید گردید. در همین اثنا مرجعیت و روحانیت برای نشان دادن حسن‌نیت خود در خودداری از رویكرد سیاسی تصمیم‌گرفتند ضمن مخابره تلگرافاتی به شاه جهت تبریك سلا‌متی جان وی، جلسه‌ای به این منظور تشكیل و تصمیماتی اتخاذ كنند. این نشست با حضور قریب بیست تن از علمای برجسته حوزه‌ها از جمله آیات : بروجردی، حجت، صدر، خوانساری، فیضی و ... تشكیل گردید و در پایان مذاكرات تصمیم گرفته شد كه از عضویت روحانیون در احزاب و اصولا‌ شركت آنان در فعالیت‌های سیاسی مخالفت به عمل آید و كسی از این تصمیم تخطی ننماید این واقعه و تصمیم مذكور در برخی از منابع دیگر نیز مورد اشاره قرار گرفته و تصریح شده است كه در آن جلسات كه در مدرسه فیضیه قم و با شركت دو هزار نفر از علمای شهرستانی تشكیل گردید تصمیم گرفته شد <اشخاصی كه به لباس روحانیت، ملبس می‌باشند چه در حوزه علمیه قم و چه در حوزه‌های علمیه دیگر نباید به امور سیاسیون و احزاب مداخلا‌تی نموده یا آلت اجرای مقاصد آنها بشوند و حوزه علمیه قم به هیچ وجه آنها را به رسمیت نمی‌شناسد و از آنان سلب مصونیت می‌نماید زیرا این حوزه از بدو تاسیس در زمان آیت‌ا...حائری تاكنون عملا‌ نشان داده از كلیه امور سیاسی دور بوده و دامن خود را با مشاجرات و مداخلا‌ت سیاسی آلوده نساخته است> بدون تردید از تصمیمات این جلسه در راستای خط مشی آیت‌ا... بروجردی قرار داشت. صرف‌نظر از مطالب پیش‌گفته درباره رفتار و منش سیاسی آیت‌ا... بروجردی، ایشان در این جلسه متعهد می‌شود كه حوزویان را از هر‌گونه فعالیت سیاسی منع كند از این رو ادعای برخی از پژوهشگران را كه نقش وی را در جریان كودتا <بی‌تفاوت> قلمداد كرده‌اند. می‌توان مورد تایید قرار داد زیرا وقتی حسین علا‌ در فروردین ۱۳۳۲ طی دیداری با ایشان خواستار مشخص شدن موضع او در قبال زاهدی شد. او از اعلا‌م نظر خاص خودداری كرد. كه این امر نشان می‌دهد دربار از مدت‌ها پیش در حال زمینه‌سازی برای كودتا بود. ‌
حائری یزدی به ماجرایی در روز بعد از كودتای اول در ۲۵ مرداد اشاره كرده كه از جهاتی حائز اهمیت است. نامبرده نقل می‌كند بعد از شكست كودتا و فرار شاه، آیت‌ا... سید‌محمد بهبهانی از من (حائری یزدی) خواست كه پیامی برای آیت‌ا... بروجردی ببرم. متن پیام از این قرار بود كه در خلا‌‡ حضور شاه، مردم شعار جمهوری می‌دهند و ممكن است كشور كمونیستی شود و حزب توده قدرت را در اختیار بگیرد كه در آن صورت خبری از دین نخواهد بود. لذا به بروجردی بگو كه حكمی صادر كند تا مردم آگاه شوند و جلوی توده‌ای‌ها را بگیرند و نگذارند كشور كمونیستی شود. حایری در ادامه خاطراتش تصریح می‌كند. من به بهبهانی خاطرنشان ساختم كه اولا‌ شعار جمهوری ملا‌زم كمونیستی نیست و ثانیا فردا اگر دكتر فاطمی سخنرانی كند و اعلا‌م نماید پایگاه استعمار انگلستان در قم چنین حكمی صادر كرده بهتر است از اینرو صلا‌ح در این است كه شما و بروجردی در این قضیه دخالت نكنید. ‌
ذكر این واقعه از این جهت حائز اهمیت است كه دغدغه طیفی از روحانیون متنفذ از جریان خزنده قدرت‌طلبی حزب توده را نشان می‌دهد. از اینرو آنان ترجیح می‌دادند در انتخاب میان دولت دكتر مصدق با احتمال به قدرت رسیدن حزب توده‌اند كه جانب احتیاط را مراعات نمایند.
فلسفی درخصوص این نوع موضعگیری در خاطرات خود از تعبیر <خیرالشرین> یاد كرده و درباره مفهوم آن توضیح داده است: <در واقع روحانیت بر سر دوراهی قرار داشت یا باید تصمیم می‌گرفت كه عزاسلا‌م و مسلمین و بقای مذهب جعفری را مورد توجه قرار دهد. در این صورت لا‌زم بود از نظر اجتماعی از قانون اساسی مبتنی بر رسمیت مذهب جعفری دفاع نماید و این كار خواه‌‌ناخواه با حمایت از سلطنت مشروطه محقق می‌شد یا اینكه می‌بایست سكوت كند و میدان را برای فعالیت حزب توده و به قدرت رسیدن احتمالی آن بازبگذارد و شاهد نابودی اسلا‌م در مملكت باشد. واضح است درچنین شرایطی روحانیون وظیفه داشتند بی‌طرف نمانند و از مشروطه در مقابل فعالیت توده‌ای‌ها حمایت كنند.>
در برخی از خاطرات و از جمله در یادمانده‌های آیت‌ا... منتظری زوایای دیگری از این موضوع برملا‌ گردیده است. ایشان نقل می‌كند كارگزاران دربار طرح نقشه‌ای، عده‌ای از <توده‌ای‌های نفتی> را به قم گسیل نموده تا علیه روحانیت شعار دهند. آیت‌ا... بروجردی نیز با مقامات مربوطه تماس می‌گرفت و از چنین جوی گله می‌كرد، بدون اینكه از كنه قضیه و مسائل پشت‌پرده و توطئه‌آمیز آن اطلا‌ع داشته باشد. نامبرده اضافه می‌كند كه حتی این تظاهركنندگان در طول تابستان‌ها نیز كه آیت‌ا... بروجردی در <وشنو- > یكی از روستاهای قم اقامت می‌گزید - به آنجا آمده و تظاهرات راه می‌انداختند. ایشان همچنین در همین ارتباط ماجرایی را به نقل از حاج‌آقا حسن رضویان نجف‌آبادی، یكی از اهالی متنفذ نجف‌آباد - ذكر می‌كند كه از جهاتی قابل تأمل است. واقعه از این قرار بود كه شخص اخیر كه به دفتر كار ابوالقاسم پاینده، صاحب امتیاز مجله صبا رفت و آمد داشت، در یكی از روزهای قبل از كودتا مشاهده نمود كه پاینده فهرستی از اسامی علما و روحانیون متنفذ را به منشی‌اش داد و از او خواست كه متنی را به آدرس آنان ارسال نماید. نامبرده اضافه می‌كند كه بعد از سقوط مصدق، وقتی از محتوی آن متن‌ها از پاینده سوال كردم، گفت كه موضوع آنها تهدید علما بود. به این ترتیب معلوم شد كه پاینده وابسته به دربار بوده و چون با علما ارتباطاتی داشت، برای این ماموریت انتخاب شده بود.
ایجاد چنین جو مصنوعی علیه روحانیت به‌تدریج نه‌تنها افكار عمومی متدینین، بلكه ذهن آیت‌ا... بروجردی را نیز نسبت به مصدق مغشوش ساخت و ترس از قدرت‌گرفتن حزب توده آنها را نسبت به دولت ملی به موضوع شبه انفعال كشاند. آیت‌ا... احمد آذری قمی نیز ضمن انتساب این فعالیت‌ها به <سیاست آمریكا و سازمان سیا> معتقد است هدف آنها این بود كه <دولت مصدق را در مقابل اسلا‌م قرار دهند و بگویند آقای بروجردی و متدینین با این دولت مخالفند.>

رحیم روحبخش

منبع : روزنامه اعتماد ملی