نابسامانی بخش انرژی

سابقه تشكیل شورای عالی انرژی كشور به دوران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی باز می گردد . در آن زمان با توجه به این كه تصدی امور انرژی توسط وزارتخانه های مختلف صورت می گرفت ، ضرورت ایجاد هماهنگی میان تصمیم های مسایل انرژی كشور احساس می شد . سازمان برنامه و بودحه وقت متولی امرهماهنگی و سیاستگذاری انرژی در قالب شورای عالی انرژی شد .
پس از پیروزی انقلاب اسلامی بروز تحولات در بخش انرژی كشور پراكندگی مسایل مربوط به انرژی راگسترده تر كرد . سازمان انرژی اتمی در دهه ۶۰ برای پرداختن به مسایل انرژی های تجدید پذیر تشكیل شود ، در حالی كه وزارت نیرو متولی دیگر این امر بود . تشكیل بخش هایی در وزارت جهاد سازندگی برای احداث نیروگاه های آبی و كوچك و برق رسانی به روستاها به پراكندگی مسایل انرژی كشور افزود . لذا تشكیل شورای عالی انرژی ضروری شناخته شد . به گفته برخی فعالان عرصه انرژی كشور شورای عالی انرژی در زمان دولت مهندس میر حسین موسوی وجود خارجی داشت و تشكیل جلسه می داد . اما به دلیل اختلاف در خصوص این كه دبیرخانه این شورا چه مرجعی باشد چندین سال تشكیل جلسه نداد و غیر فعال بود . بنابراین پیشنهاد تشكیل شورای عالی انرژی از سوی نمایندگان مجلس در سال ۱۳۸۱ فكر بدیعی نبود ،بلكه تلاشی برای فعال كردن مجدد آن بود .
یكی دیگر از زمینه های طرح پیشنهاد از سوی نمایندگان مجلس تصمیم دولت برای كوچك كردن تشكیلات و ادغام وزارتخانه های نفت و نیروی و یكی شدن بخش انرژی كشور به منظور جلوگیری از برخی دوباره كاریها بود . اعلام مخالف بسیاری از صاحبنظران اقتصادی برای ادغام وزارتخانه های نفت و نیرو به دلیل سنگین بودن فعالیت های آنها و عدم تمایل دست اندركاران این دو وزارتخانه به ادغام برای حفظ قدرت و حاكمیت خود نه فقط سبب شد كه ادغام این دو وزارتخانه مسكوت بماند بلكه تشكیل شورای عالی انرژی نیز به فراموشی سپرده شد . همان طور كه گفته شد یكی از ضرورت های تشكیل شورای عالی انرژی ایجاد هماهنگی بین بخش های مختلف فعال در زمینه انرژی است .
شورای عالی انرژی می تواند به عنوان قطب سیاستگذار میزان تولید ، صادرات و فروش داخلی نفت خام كشور را در افقهای كوتاه ، میان و دراز مدت تعیین كند تاكنون شاهد گنجاندن طرح های برنامه ای در بودجه های سالانه بودیم كه نتیجه ای نیز به دنبال نداشته است .
اولویت بندی توسعه میدان های نفت و گاز برون و درون ساحلی مشترك و غیر مشترك استفاده ازفناوریهای روز برای افزایش ضریب برداشت از میدان های نفتی قدیمی برای تولید نفت خام بیشتر بر آورد و تعیین دقیق میزان تزریق گاز به میدان های نفتی و تعیین میزان سرمایه گذاری برای هر یك از فعالیت ها از جمله وظایف این شورا می باشد . در سالهای اخیر كه فعالیت توسعه صنعت نفت شكل گرفته است ، بر‌آورد دقیق و كارشناسی از افق تولید نفت خام كشور در سالهای آینده و میزان سرمایه گذاری مورد نیاز صورت نگرفته است . اهداف تعیین شده در بودجه های سالانه نفت در اكثر بخش های این صنعت محقق نشد . نمونه بارز آن فقدان دستیابی به ظرفیت تولید نفت خام پنج میلیون بشكه در روز تا پایان برنامه سوم بود .
در حالی كه دست اندركاران وقت صنعت نفت كشور به راحتی از موضوع تحقق نیافتن برنامه هایشان به ویژه افزایش ظرفیت تولید نفت خام كشور گذشتند . به آسانی ، دستیابی به این هدف را به پایان برنامه چهارم توسعه موكول كردند ، هدفی كه در پایان برنامه چهارم نیز امكان تحقق آن نمی رود . آیا توسعه میدان های سروش و نوروز در بخش برون ساحلی و غیر مشترك با ذخایر نفت سنگین كه بازاریابی و صادرات آن با مشكل مواجه بود در اولویت قرار داشت ؟ در حالی كه هنوز تكلیف بسیاری از میدان های مشترك مشخص نبوده و در توسعه میدان مشترك پارس جنوبی بسیار عقب بودیم .
این ناكامی و بسیاری نمونه های دیگر در بخش های مختلف صنعت نفت از نبود یك نظام سیاستگذاری دقیق و كارشناسی در بخش انرژی ناشی می شود . گرچه انتظار می رود ، بخش انرژی سازمان مدیریت و برنامه ریزی مسئولیت این امر را به عهده داشته باشد ، اما به نظر می رسد نظام برنامه ریزی كشور در سالهای اخیر به آنچه در بخش نفت به عنوان بودجه ، طرح و برنامه سالانه اعلام شده بدون بازنگری و كار كارشناسی دقیق ، صحه گذاشته است .
ارتقاء نیافتن ظرفیت پالایش نفت خام كشور برای تأمین نیاز داخلی و صادرات از دیگر مشكلات صنعت نفت است كه در سالهای اخیر به دلیل فقدان برنامه ریزی درست و ناهماهنگی در بخش انرژی رخ داده است . در حالی كه ایران صادر كننده نفت كوره است . به دلیل نبود هماهنگی بین بخش های مصرف كننده انرژی در مقاطعی از سال گذشته مجبور شد به واردات این فرآورده بپردازد . سالها تولیدات دخلی پالایشگاه ها نیاز داخلی كشور به نفت گاز را تأمین می كرد اما در ماه های اخیر وارد كنندگان گازوئیل نیز شده ایم . ساخت پنج نیروگاه جدید كه به شبكه سراسری گاز متصل نیستند ، از علل واردات گازوئیل عنوان شده است . این امر نیز خود حاكی از نبود هماهنگی بین بخش های مختلف تولید و مصرف كننده انرژی كشور است .
نحوه توسعه میدان بزرگ پارس جنوبی و تغییر مكرر برنامه های توسعه آن در سالهای اخیر نامشخص بودن عاقبت اجرای طرح های گاز طبیعی مایع شده و طرح های تبدیل گاز به ‏فرآورده های مایع از دیگر نمونه های نابسامانی در برنامه ریزی صنعت نفت و گاز كشور است .
در سالهای اخیر اظهار نظرهای مختلفی از سوی دست اندر كاران و صاحب نظران صنعت گاز كشور در خصوص صادرات گاز عنوان شده است . برخی می گویند اصلاً ذخایر كافی گاز برای صادرات نداریم و ذخایر موجود كفاف تأمین نیاز داخلی را می كند برخی می گویند اگر منابع كافی گاز داریم و باید صارد كنیم و به عبارت دیگر نباید خام فروشی كنیم . برخی می گویند منابع گازی كشور برای صادرات ، تأمین نیاز داخل و تزریق به میدان های نفتی كافی است . لذا هنوز مشخص نیست كه صادرات گاز خوب است یا بد . در این میان نبود شورای عالی انرژی به خوبی حس می شود . وجود یك شورای سیاستگذار و برنامه ریز میتوانست تكلیف این بخش را معین كند و به نابسامانی و سر درگمی آن پایان دهد . نمونه های گفته شده مثالهایی اندك از بی برنامگی و نابسامانی در بخش انرژی كشور در سالهای گذشته است اما همین می تواند تا حدی ضرورت وجود یك بدنه سیاستگذار در بخش انرژی را به تصویر كشد .
در سالهای گذشته دبیرخانه شورای عالی انرژی كشور ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی تعیین شد . اما این دبیر خانه بدون استفاده از آرا متخصصان و صاحب نظران كشور در امر امرژی نمی تواند فعال باشد . تبیین و تدوین راهبردهای حاكم بر بخش انرژی درصدر وظایف شورای عالی انرژی است و مستلزم نگاه راهبردی به این بخش است .
از سوی دیگر شورای عالی انرژی باید به عنوان یكی از اولویت های كاری بتواند نظام جامع ‎آمار و اطلاعات بخش انرژی را تعریف و دستگاه های ذیربط را برای تكمیل و تغذیه آن موظف به همكاری كند تا نظام آماری و اطلاعاتی بخش انرژی كشور سامان یابد .
از آن جایی كه بخش نفت و گاز اهمیت ویژه ای برخوردار است ، باید تحت نظر بخش حاكمیتی باشد و آمار و اطلاعات مربوط به حجم ذخایر نفت و گاز باید به وسیله یك گروه متخصص مستقل زیر نظر دبیرخانه شورا ارزیابی شود . نسبت ذخایر نفت و گاز به تولید و این كه تولید هر سال باید از چند درصد ذخایر كشور تجاوز نكند ، باید توسط این شورا تعیین و حاكم بر برنامه ریزی اكتشاف و توسعه ظرفیت های تولید نفت و گاز باشد .

منبع : مرکز اطلاع رسانی خانواده شمیم