زمانی برای دولت اسلامی

● دولت اسلامی ووظایف آن ازدیدگاه رهبری
مقام معظم رهبری در دیدار رئیس جمهور و هیئت وزیران درتاریخ ۸‌‌۱۳۸۴/۶/به نکاتی درباره دولت اسلامی وضرورت تشکیل آن اشاره می کنند:” یکی از شعارهای خوبی که آقای رئیس‌جمهور، هم در دوره‌ انتخابات، هم بعد از آن تکرار کردند، مسئله دولت اسلامی است. دولت اسلامی شامل همه کارگزاران نظام اسلامی است؛ نه فقط قوه مجریه؛ یعنی حکومتگران و خدمتگزاران عمومی. اینها باید جهت‌گیری‌ها و رفتار اجتماعی و رفتار فردی خود و رابطه‌شان با مردم را با معیارهای اسلامی تطبیق دهند تا بتوانند به آن اهداف برسند. بعد هم باید آن جهت‌گیری‌ها را در مد نگاه خودشان قرار دهند و بسرعت به سمت آن جهت‌گیری‌ها حرکت کنند؛ این می‌شود دولت اسلامی.از همان اوان کار، تلاش برای تشکیل دولت اسلامی شروع شد.
بعضی‌ها می‌گویند شما بعد از ۲۷ سال می‌خواهید دولت اسلامی تشکیل دهید؟ نه، تلاش و اقدام برای تشکیل دولت اسلامی از روز اول شروع شد؛ منتها افت و خیز داشته؛ پیشرفت و عقبگرد داشته؛ در جاهایی موفق بودیم، در برهه‌ای موفق نبودیم. بعضی از ماها وسط راه پایمان لغزید؛ بعضی از ماها در اصل هدف مردد شدیم؛ بعضی از ماها نتوانستیم خود را نگه داریم؛ دلبسته به رفتارهای طاغوتی شدیم. اسم ما که دولت اسلامی باشد، کافی نیست؛ والا قبل از ما چند دولت جمهوری اسلامی دیگر در منطقه‌ی ما و آفریقا و جاهای دیگر وجود داشته و الان هم هست. بنابراین اسم ما دولت اسلامی باشد، کافی نیست؛ باید عمل و جهت‌گیری ما اسلامی باشد. اگر در اینها اختلال پیدا شد، حرکت مستمر و مداوم و پوینده‌ای که لازم است تا دولت اسلامی به صورت کامل شکل بگیرد،معنای شعار دولت اسلامی این است که ما می‌خواهیم اعمال فردی، رفتار با مردم، رفتار بین خودمان، و رفتار با نظامهای بین‌المللی و نظام سلطه‌ امروز جهانی را به معیارها و ضوابط اسلامی نزدیکتر کنیم. این شعار، بسیار باارزش است؛ ان‌شاءالله به این شعار پایبند بمانید و این تلاش را جدی‌تر، بی‌آسیب‌تر و واقعی‌تر کنید. “ وسپس به گسترش علم و دانایی، گسترش آزاداندیشی ، مبارزه‌ با فساد، تامین عزت ملی ، خدمت‌رسانی محسوس ، کار جمعی و متوازن ، توجه به ساده‌زیستی واجرای عدالت به عنوان وظایف دولت اسلامی اشاره می کند ومی‌فرمایند:” یکی از شعارهای این دولت، عدالت است. عدالت یقینا محور انقلاب بود؛ در این شکی نیست.
هیچ دولتی هم از اول نیامده صریحا بگوید من نمی‌خواهم طبق عدالت رفتار کنم؛ لیکن من باید از آقای احمدی‌نژاد تشکر کنم که ایشان کار جدیدی کردند؛ عدالت محوری را به عنوان یک شعار گذاشتند وسط؛ این کار خیلی بزرگی بود. وقتی که ایشان تبلیغات انتخاباتی می‌کردند، به افراد خانواده‌ خودم می‌گفتم اگر آقای احمدی‌نژاد رای هم نیاورد، این خدمت بزرگ را به انقلاب کرد که شعار عدالت محوری را مطرح کرد؛ نگذاشت به فراموشی سپردن این شعار بشود یک سنت. این شعار مطرح شد و ذهن‌ها را به خودش متوجه کرد. خوشبختانه مردم هم فهمیدند، خواستند، دوست داشتند و رای دادند. این کار، کار مهمی است. بنابراین عدالت ‌محور بودن این دولت حرف بزرگی است؛ طرح این شعار به عنوان محور حرکت دولت، یک کار جدید است؛ خودش یک تحول است؛ به این پایبند باشید.”ایشان درادامه ، حاکم کردن فضای اصولگرایی و ارزشهای انقلابی بر جامعه ، پایبندی به عدالت،پایبندی به خدمت پرکاری ، شجاعت و قاطعیت ، روحیه‌ی تحول‌گرایی و نوآوری و اصلاح ،عدم انفعال در برابر زیاده‌خواهی‌های استکبار، خدمت به افراد محروم جامعه و عدالت، پرکاری و پایبندی به خدمت را از شاخصه‌های دیگراین دولت ذکرمی کنند.
● آسیب های فراروی دولت اسلامی ‌
قبل ازبررسی آسیب ها و مشکلات فراروی دولت اسلامی مناسب است نگاهی اجمالی به وظایف و مسئولیت های آن داشته باشیم تا اهمیت بررسی این چالش ها، بیشترمعین گردد. وظایف و مسئولیت های دولت اسلامی را می توان در دو بخش اساسی دسته بندی کرد. وظایفی که به حوزه آرامش و امنیت روحی و اجتماعی و ملی بازمی گردد و مسئولیت هایی که به حوزه آسایش و رفاه اقتصادی ارتباط پیدا می کند که ازجمله می‌توان به برقراری نظم و امنیت،ایجاد وحدت،تحقق عدالت اجتماعی،ظلم ستیزی،اصلاح جامعه وتدبیراموراقتصادی اشاره کرد. برای درک وظیفه خطیرموجود کافی است به فلسفه تشکیل حکومت اسلامی و نیز وظایف حاکم اسلامی ازنگاه حضرت علی (ع) بنگریم که آن را چنین بیان می کند: الف. بازگرداندن نشانه های حق و دین به جایگاه اصلی خویش؛ ب. انجام اصلاحات؛‌ ج. تامین امنیت مردم؛ د. اجرای قوانین الهی. ‌
حال بااین شناخت اجمالی، اهمیت دقت درانتخاب، توانمندی وسلامت عاملان وکارگزاران دولت اسلامی کاملا مشهود است. مهم ترین مسئله ای که دولت اسلامی راتهدید می کند مسئله انحراف کارگزاران دولت اسلامی است که ضروری است باتیزبینی، درایت ودقت کافی انتخاب ونظارت شوند چراکه درمعرض آسیب های فراوانی قرار دارند.همان گونه که پیشتر گفته شد، در منطق اسلام، حاکمان و کارگزاران اسلامی باید از روی ملاک‌ها و معیارهایی انتخاب شوند. اداره صحیح جامعه اسلامی تنها با تقواگرایی، عبادت، بندگی و خودسازی امکان پذیر است. روشن است که غیرمعصوم ممکن است در این راه با لغزش هایی مواجه گردد و مسیر حرکت نظام با دگرگونی ها و انحرافاتی روبه رو شود. از این رو، یکی از کارهای مهم و اساسی شناخت آسیب ها و راه های رفع آن است؛ مهم ترین این آسیب ها و راه های مقابله با آن ازاین قراراست: ‌
۱)‌ روحیه تکبر و استبدادگری :حاکم اسلامی باید از هر نوع غرورزدگی، خودمحوری و خودبزرگ بینی به دور باشد. اما اگر چنین صفت مذمومی عارض کسی شد، راه درمانش چیست؟ حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: “اگر با مقام و قدرتی که داری، دچار تکبر یا خود بزرگ بینی شدی، به بزرگی حکومت پروردگار، که برتر از توست، بنگر که تو را از آن سرکشی نجات می‌دهد، و تندروی تو را فرو می نشاند، و عقل و اندیشه ات را به جایگاه اصلی باز می گرداند. بپرهیز که خود را در بزرگی همانند خداوند پنداری، و در شکوه خداوندی همانند او دانی; زیرا خداوند هر سرکشی را خوار می سازد و هر خود پسندی را بی ارزش می‌کند.”
۲) عدم دسترسی مردم به حاکمان :حضرت علی(علیه السلام) راه درمان این مشکل را، “در میان مردم بودن و با آنان همراهی کردن” می داند. بنابراین، با رعایت اصل “عدم احتجاب”، رابطه حاکم و مردم اصلاح می شود. ‌
۳)‌ فراموشی و کم توجهی نسبت به محرومان و مستضعفان‌: بی توجهی به محرومان و نادیده گرفتن خواسته های آنان و نیز برخورد ناشایست با آنان از آسیب هایی است که ممکن است مدیران و کارگزاران را تهدید نماید و راه درمان آن نیز داشتن توجه ویژه به قشرهای محروم و آسیب پذیر است. ‌
۴.) زیاده خواهی از بیت المال و نادیده گرفتن عدالت : برای روشن شدن بحث، درچهاربخش به آن اشاره می شود: ‌
‌ الف. جایگاه ثروت در اسلام: از نگاه اسلام، ثروت و مال در حیات مادی و معنوی انسان ها نقش اساسی دارد، تا آنجا که در برخی روایات، از تنگ دستی به “روسیاهی در دنیا و آخرت”، “مرگ سرخ” و “مرگ بزرگ” تعبیر شده است. در بعضی از روایات، فقر، موجب نقصان در دین، کاهش عقل و تحریک خشم معرفی شده است. از این رو، در دین مقدس اسلام، به مقوله اقتصادی و معیشتی بشر در ابعاد گوناگون آن، توجه فراوانی شده است.
ب) ماهیت بیت المال: امام علی(علیه السلام) خطاب به عبدالله بن زمعه، از پیروان و یاران آن حضرت، هنگامی که از او درخواست کمک می کند، ماهیت بیت المال را روشن می سازد. ایشان بیت المال را نه مال شخصی امام می داند و نه مال فردی از مسلمانان، بلکه بیت المال را متعلق به مسلمانان می شمرد که در اختیار امام مسلمانان گذاشته می شود تا به عدل، به مصرف مسلمانان برساند. (۱) ‌
ج) نظارت بر بیت المال: امام علی(علیه السلام) برای حاکم اسلامی وظایف و مسئولیت هایی را ذکر می کند؛ از جمله اینکه نباید جمع آوری بیت المال مسلمانان را به دیگران واگذارد، به‌گونه ای که خود اطلاع و نظارتی بر آن نداشته باشد. (۲) ‌
د) عدالت در استفاده از بیت المال: امام علی(علیه السلام)، نهایت تلاش خود را در اجرای عدالت اسلامی، در تمامی ابعادش، به ویژه در استفاده از بیت المال، کرد تا آنجا که درباره اش گفته شده: “قتل علی فی محراب عبادته لشده عدله.” ‌
‌ آن حضرت در مقام تبیین قبح ستم و دوری از آن و اهتمام به رعایت حقوق مردم در بیت المال، می فرماید: “سوگند به خدا! اگر تمام شب را بر روی خارهای سعدان به سر ببرم، و یا با غل و زنجیر به این سو یا آن سو کشیده شوم، خوش تر دارم از اینکه خدا و پیامبرش را در روز قیامت، در حالی ملاقات کنم که به بعضی از بندگان ستم، و چیزی از اموال عمومی را غصب کرده باشم “(۳) ‌
هـ. استرداد بیت المال: یکی از آسیب های جدی و مهمی که ممکن است گریبانگیر حاکمان و کارگزاران شود خیانت در بیت المال و زیر پا گذاشتن عدالت است؛ و راه رهایی از آن نیز تقسیم عادلانه بیت المال و در پیش گرفتن راه عادلانه می باشد. از جمله روش های امام علی (علیه السلام)نسبت به بیت المال، برگرداندن بخشی از بیت المال است که پیش از ایشان به غارت رفته بود. ایشان درباره بیت المال تاراج شده می فرماید: “به خدا سوگند! بیت المال تاراج شده را هر کجا که بیابم به صاحبان اصلی آن باز می گردانم، گرچه با آن ازدواج کرده یا کنیزانی خریده باشند؛ زیرا در عدالت گشایش برای عموم است وآن کس که عدالت بر او گران آید، تحمل ستم برایش سخت تر است.” (۴)‌
۵.) عدم پیگیری مدیر متخلف و عدم تغییر مدیر ناکارآمد؛ درنگاه امروزی از این دو نکته، به عنوان “ثبات کابینه” تمجید می گردد و خیانت به کشور و ملت را در صورت ادامه حضور چنین مدیرانی، “افتخار” تعریف می‌شود. درحالی که در کشورهای بسیاری از جهان هر از چندگاه، خبر دستگیری، محاکمه یا عزل و پیگیری یک مدیر متخلف منتشر می‌شود، نظام اسلامی ایران، یقینا باید بیش از رژیم‌های سکولار به این مسئله بپردازد. اما درسالیان اخیر عدم پیگیری مدیرمتخلف سبب پیدایی “غده سرطانی مافیای قدرت و ثروت” گردیده است واین مافیا باقدرت تمام به کارخود ادامه می دهد؛گرچه دردولت فعلی تلاشهایی برای حذف آن صورت گرفته است. متاسفانه ناکارآمدی و ناشایستگی مدیران و مسئولان در دولت‌های جمهوری اسلامی در طول سالهای گذشته با چشم‌پوشی، ملاطفت، محبت و تداوم کار رو‌به‌رو بوده است و اساسا باقی ماندن مسئولان و مدیران تا پایان ۸ سال ریاست‌جمهوری در یک دولت، به صورت یک اصل در آمده بود. در مدیریت علوی، امام المتقین علی علیه‌السلام علاوه بر عزل مدیران و مسئولان پیشین، برخی از مسئولان منصوب خود را نیز به دلیل ناکارآمدی یا عدم صلاحیت، به فاصله کوتاهی عزل کرده‌اند. “ابولاسود دوئلی قاضی منصوب امام”، در همان “روز نصب، عزل” شد و عزل او به علت رفتار خشونت‌بار با مراجعین بود!این زمامداری الهی، بی‌گمان از سوی “معاویه صفتان”،مورد انتقاد و اعتراض بود. اما “پاسخگویی در پیشگاه خداوند” و “عدم خیانت به حکومت اسلامی و سرنوشت ملت اسلام”، باوری است که اگر در زمامدار وجود داشته باشد، قطعا به “ثبات کابینه” و “ثبات مدیران” با “هر قیمتی” نخواهد اندیشید. در سال‌های دهه نخست جمهوری اسلامی نیزماشاهدیم هنگامی که بر سر برنامه‌های اقتصادی بین اعضای کابینه اختلاف‌نظر ایجاد شد، و این اختلاف در امور کشور “خلل” ایجاد کرد، حضرت امام(ره) صریحا فرمودند: “هر کس با برنامه‌ها و تصمیمات ناهماهنگی دارد، کنار بکشد.”
۶) یکی دیگرازآفت هایی که دولت اسلامی راتهدید می کند، درنظرامام(ره) مناقشات میان گروه ها واحزاب مختلفی است که درراه تشکیل دولت اسلامی تلاش می کنند؛ به همین دلیل ایشان این گروه ها واحزاب را به دوری ازمناقشات تارسیدن به هدف عالی یعنی تشکیل دولت اسلامی توصیه وهدایت می کنند.دست های ناپاک وعقل های ناقص یا ضعیف نیزممکن است برسر راه تشکیل یا تداوم دولت اسلامی قرارگرفته ومانع تحقق آرمان ملت درراه تشکیل یا ادامه یافتن وحتی کند شدن حرکت جامعه به سمت تشکیل دولت ناب اسلامی گردد.همان طورکه به قول حضرت امام(ره) همین عوامل بعد ازرسول الله ودرصدر اسلام موفق به انحراف جامعه اسلامی ودورکردن آن ازتداوم داشتن دولت اسلامی، پس ازرحلت پیامبر(ص)ازبستر صددرصد اسلامی خویش شدند.‌
۷.) ازدیگر آفت های فکری که خطر بزرگ داخلی ازدیدگاه امام(ره)محسوب می شود وهمین نقیصه فکری وتفسیری ازاسلام، باعث رخنه ، ضربه ویا مانع تراشی عمده برسرراه تشکیل دولت اسلامی می گردد: “...تصور نادرستی که ازاسلام دراذهان عامه به وجود آمده وشکل ناقصی که درحوزه های علمیه عرضه می شود برای این منظوراست که خاصیت انقلابی وحیاتی اسلام را ازآن بگیرند ونگذارند مسلمانان درکوشش وجنبش ونهضت باشند؛ دنبال اجرای احکام اسلام باشند وحکومتی به وجودآورند که سعادتشان راتامین کند...”
پرداختن به این آفات و چالشهای دیگرمجال بیشتری رامی طلبد وهمین کفایت می کند که اگربخواهیم به این آفتها دردولت فعلی به صورت مصداقی وفهرست وار اشاره کنیم می توان به عدم تمرکزکافی درباره سند چشم‌انداز بیست‌ساله‌ و سیاستهای اصل ۴۴ ، ناکافی بودن کار کارشناسی، مشکلات گرانی ، اطلاع‌رسانی ناکافی و مظلومیت فرهنگ به عنوان آسیب وکم کاری اشاره کرد که مقام معظم رهبری درتاریخ ۱۳۸۶/۶/۴ خطاب به اعضای دولت اسلامی فرمودند.
حرف آخر: تئوری دولت اسلامی که ازهمان روزهای آغازین مبارزات حضرت امام(ره) درنوشته ها وسخنرانی های ایشان مطرح شد نشانی ازاشراف سیاسی - اجتماعی ایشان ونیزنوعی رویکرد به اسوه های حکومتی اصیل درفرهنگ سیاسی- حکومتی اسلام وعقاید وباورهای تشیع بود.برنامه‌های حضرت امام(ره) دراندیشه دولت اسلامی برخاسته ازنوعی تفکرات پیش برنده ومبارزه باهرنوع استبداد بوده است که مانع ازرسیدن جامعه به خواسته اصیل خویش درراه تحقق حکومت اسلامی راستین بود.مسئولیت های افراد،گروهها ودریک کلام قاطبه مردم درجامعه مسلمانان نسبت به حکومت اسلامی کاملا مشخص شده بود.این نوع اندیشه، افرادجامعه را ازنوعی کسالت ورخوت درراه حرکت به تعالی اسلامی درسایه حکومتی اصیل وراستین به درمی آورد.
گزینه جمهوری اسلامی نیز درواقع همان فراخوان همگانی مردم به تلاش درراه تحقق این هدف واحساس مسئولیت همگانی می باشد وهمین اندیشه است که باعث موضع گیری صریح عوامل خارجی وکج اندیشان داخلی می‌گردد. طرح اندیشه تشکیل دولت اسلامی به دلیل حواشی و مشکلات اجرا همواره درفراموشی بوده وهیچ‌گاه فرصت ظهورنیافت؛ اما در بحبوحه نهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران، بازیگری وارد صحنه رقابتها شد که به لحاظ عرف سیاسی از سایر بازیگران کم رنگتر می‌نمود ولی باتاکید براجرای این اندیشه،آن راازمحاق به درآورد واکنون با پشتوان هایی از اخلاص و معنویت، پرچم عدالت محوری و عزت اسلامی را برافراشته است. اکنون احمدی‌نژاد، تلاش دارد نخستین “دولت اسلامی” بر مبنای محتوا و عمل را برپا کند؛ دولتی که مقام معظم رهبری آن را “صد‌در‌صد مورد اعتماد” و “حزب‌اللهی” می‌خوانند و “محبوب‌ترین دولت پس از مشروطه” معرفی می‌کنند.‌
این دولت در راه تلاش ورسیدن به دولتی اسلامی مشکلات ونارسایی های فراونی دارد اما درکنارهمه نارسایی ها به موفقیت‌هایی دراین باره دست یافته که قابل تقدیراست.
ازاین دستاوردها در عرصه سیاست داخلی می توان به آزادسازی خویشتن و قدرت هویت ملی از ناتوانیهای موهوم، آزادسازی سیاست از انحصار متخصصین خاص، آزادسازی ملت از حصر خواص عافیت طلب، آزاد سازی کشور از دوگانگی توسعه آمرانه و اصلاحات دموکراتیک‌، آزادسازی ادبیات انتخاباتی از هژمونی فریب های تبلیغاتی،آزادسازی حقیقی اقتصاد از انحصار دولت و مافیای ثروت، آزادسازی سواحل خزر از سیطره اشغالگران دولتی و آزادی قوه مجریه از سیاست و نظام دیوانی به عنوان اقدامات رهایی بخش اشاره کرد.درصحنه جهانی نیزتوانسته با تعامل معنادار سیاست داخلی و سیاست خارجی، وحدت نهادهای مرجعیت دینی، سازمان دولت و ملت، تشخص و تجلی هویت اسلامی- ایرانی در سطح دیپلماتیک ، انتقال خط مقدم سیاست خارجی به بیرون از محیط ایران، هوشمندی در تشخیص بلوفها و تهدیدها در برآوردهای استراتژیک، ارتقای زبان گفتگوی تمدنها به زبان گفتگوی فطرت مدار در سیاست خارجی، تقبیح استراتژی جنگ پیشدستانه و تقدیم منطق پیشگیرانه در سیاست خارجی ایران، گزینش استراتژی صلح کل و طرد استراتژی امنیت ویژه و پذیرش منطق پایداری در دفاع از منافع ملی در سیاست خارجی، به آزادکردن قابلیتهای عظیم ملی و دینی کشور در هویت بخشی به تمدن ایرانی- اسلامی اهتمام ورزیده و حرکت به سوی مرجعیت علمی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در میان کشورهای اسلامی ومظلوم جهان را تسریع کرده است‌.‌

مهدی زمانی
پِی‌نوشتها:
۱‌ - عبدالله بن زمعه بن اسود از شیعیان علی(علیه السلام) بود. پدر و عموی او، در جنگ بدر، جزء سپاه کفار بودند و در همان جنگ کشته شدند. جدش، اسود، از کسانی بود که رسول خدا(صلی الله علیه وآله)را مسخره می کرد.
۲ - نهج البلاغه ، خطبه ۱۱۹
۳ - نهج البلاغه ، خطبه ۲۲۴
۴ - نهج البلاغه ، خطبه ۱۵

منبع : روزنامه رسالت