جمعه, ۱۴ دی, ۱۴۰۳ / 3 January, 2025
مجله ویستا
نوترین روز و آیین‌های کهن
اگر بخواهیم این نوروز بهاری را به كسی نسبت دهیم كه در حقیقت زحمت تنظیم دستگاه علمی برای ثبات تحویل سال نو را ابداع كرده باشد باید همانا حق را به سلطان جلال‌الدین ملك‌شاه سلجوقی بدهیم كه او در سال ۲۶۸ هجری قمری دستور علمی كردن تحویل سال و تعیین سال نو را داد.
در كتاب آثارالباقیه تالیف ابوریحان بیرونی، در مورد نوروز باستانی به تفصیل سخن رفته است. انتخاب این موقع برای آغاز سال امری طبیعی است. در این هنگام برداشت محصول كشاورزی كه مبنای زندگی روستاییان ایران بر آن نهاده بود و در نقاط گرمسیر و سردسیر به مرحله اجرا درآمده و كشاورز را از دغدغه نیازمندی‌ها برای زندگی روزمره و پرداخت خراج بیرون آورده و قادر به اظهار شادی و رضایت كرده است در ابتدای تابستان جشن مفصلی می‌گیرند. اكنون هم آثاری از آن جشن باقی مانده و در روز اول تابستان در منطقه‌های باستانی از جمله فراهان در مزرعه دلف آباد مردم جمع شده و جشن گرفته و شادی می‌كنند كه به نام عید صغری (كوچك) معروف است.
ایرانیان با تبعیت از تاریخ جلالی روز اول فروردین را عید سعید نوروز نامگذاری كردند.
نوروز قدیم ایران كه به قول ابوریحان بیرونی به زرتشت پیامبر پارسیان منسوب و در روزگار قبل از اسلام تا سده سوم و چهارم هجری معمولا همه مردم ایران اعم از مسلمان و زرتشتی با آداب و رسوم مشابه بوده نوروز تابستانی باستانی كه زرتشتیان ایران از اقامه آن منصرف شدند پیروی از نوروز جلالی مرسوم شد.
نوروز پارسی زرتشتیان منسوب به یزدگرد سوم در روزگار ساسانیان مورد نظر ایرانیان اعم از حاكم و محكوم بوده است.
این نوروز تا نیمه قرن قبل مورد قبول و مقبول زرتشتیان یزد و كرمان بود ولی از سال ۱۳۰۲ شمسی كه مرحوم میرزا عبدالغفار خان منجم با اختیار اسامی ماه‌های فارسی تاریخ جلالی به جای اسامی بروج دوازده‌گانه از طرف مجلس شورای ملی وقت رسمی اعلام كرد همه زرتشتیان و مسلمانان قبول كردند.
به نظر می‌رسد كه نوروز قدیم و جدید در ایران چه پیش از اسلام، چه بعد از اسلام عیدی طبیعی و نجومی بوده كه مردم مملكت بر اساس ضوابط علمی گاه شمار مضبوط خود برگزیده بودند و انتساب آن به جمشید جنبه افسانه‌یی دارد. روزگار جمشید به اعتقاد قدما بهترین دوران ایران زمین بوده است كه علت آن محبوبیت و عملكرد جمشید پادشاه افسانه‌یی ایران زمین می‌باشد.
روزگار جمشید به اعتقاد باورها بهترین دوران خوشبختی، سرسبزی، شادكامی و خرمی مردم بود كه بنا به اعتقاد قدما جمشید توانسته دیوان را مطیع خود سازد و بر آنها سوار شود و آن روز، روز اول فروردین بوده است و او در این روز دوازده فرشته را مامور و نگهبان تمام جهان نموده است و بر تخت جمشید تكیه زده است در هر صورت روز اول فروردین نوترین روز می‌باشد. نوروز باستانی با تشریفات دینی زرتشتیان آغاز می‌گردد همانگونه كه نوروز بهاری كه از زمان صفویه به بعد كه عید رسمی شیعیان ایران بوده است با تشریفات مذهبی از طرف مردم استقبال می‌شده است اما زیباتر از نوروز سمبل‌ها و آیین‌های این عید باستانی است كه به چند مورد آن می‌پردازیم تا شاید بتوانیم مفاهیم و باورهای نهانی آن را آشكار سازیم.
● چهارشنبه سوری
جشن سوری كه بعدها چهارشنبه‌سوری نام گرفت و نزد مردم ایران دارای خاستگاه خوبی است ریشه در اساطیر و باورهای مردم دارد اگر بخواهیم دقیقا ریشه‌یابی نماییم باید بگوییم كه ایرانیان باستان به پنج نیرو كه در انسان وجود دارد اعتقاد داشته؛ اول جان است كه ما را به حركت وا می‌دارد. دوم وجدان است كه خیر و شر را تشخیص می‌دهد و پس از مرگ مورد مواخذه قرار می‌گیرد، سوم بوی به معنای حواس است كه قوای تشخیص نیك و بد است و چهارم روان است كه در قیامت به بهشت یا جهنم می‌رود اما پنجمین نیرو فروهر است كه نیرویی از وجود خدا در انسان است كه به ودیعه سپرده شده است كه پس از مرگ نزد خدا برمی‌گردد این همان انالله و اناالیه‌راجعون است.
اما ایرانیان اعتقاد داشتند كه در روزهای پایانی سال یعنی تقریبا پنج روز مانده به سال نو فروهر افراد فوت شده به زمین برمی‌گردند و به نزد خانواده‌هایشان رفته و از احوال و خوشی آنها سراغ می‌گیرند بخاطر همین باور چند روز مانده به سال نو مردم آتش كه سمبل گرما، مهربانی، روشنایی و فروغ است می‌افروزند كه به فروهرها بگویند ما خوشحالیم و شادیم اما چهارشنبه سوری بعد از اسلام به جشن سوری اضافه شده است چون قبل از اسلام ایرانیان برای روزهای هفته از نام یزدان استفاده می‌كردند مثل هرمزد روز، بهمن‌روز، تیر روز، امرداد روز و فروردین روز .
شاید عدد چهار در چهارشنبه سوری نماد چهارفصل سال باشد كه در این روز به پایان می‌رسد در هر صورت نماد این جشن بر افروختن آتش است. آتش در نزد ایرانیان باستان مظهر پاكی و پاك‌كنندگی ونور و رحمت و هدایت و روشنایی است قبل از پایان سال هم آیین سیاوش و حاجی فیروز هم رونق می‌یابد. ایرانیان اعتقاد داشتند كه خون سیاوش كه به ناحق بر زمین ریخته شده و ایشان به شهادت رسیده در آستانه سال نو به دنیای زندگان برمی‌گردد و بركت و خوشی به همراه می‌آورد. ایرانیان باستان اعتقاد داشتند از خون بر زمین ریخته سیاوش گیاه پرسیاوشان رشد می‌كند. سیاوش یعنی قهرمان سیاه و به همین خاطر می‌بینیم كه حاجی فیروز با لباس قرمز كه مظهر خون و شهادت است و صورت سیاه بین مردم آمده و شادی به همراه می‌آورد.
● سفره هفت‌سین
سفره هفت‌سین نمادی دیگر از نوروز است كه در نزد ایرانیان به زیبایی تمام آراسته می‌شود اما چرا هفت‌سین گفته می‌شود؟ عدد هفت‌ریشه نجومی دارد آسمان هفت طبقه دارد، هفته هفت روز است، عجایب هفتگانه، هفت رنگ رنگین‌كمان، طواف هفتگانه، هفت شهر عشق است و سرنوشت بیشتر به دست هفت ستاره رقم زده می‌شود و...
اما سین شاید نمادی از سینی است كه هفت سینی پر از مواد خوراكی مورد استفاده آن روز برای نوروز تهیه می‌كردند. سفره هفت‌سین امروز ایرانیان مزین به قرآن مجید ، ماهی، آیینه، شمع و چراغ هم است. زرتشتی‌ها اعتقاد به هفت شین دارند مثل شیر، شكر، شراب، شهد، شربت و غیره اما هفت سین دلالت به مفاهیمی خاص دارد؛ سیب نماد میوه بهشتی است و مظهر زایش و رویش است، سمنو كه از جوانه گندم تهیه می‌شود نماد بركت و رویش است و سنجد كه میوه‌یی اثربخش و نیروزا است و شكوفه‌های خوش بوی آن محرك عشق و زیبایی و دوستی است و سیر نماد درمان بخشی و شفابخشی و تندرستی است.
سماق نماد آرام بخشی و تسكین است، سبزه نماد كشت و كار و سبزی و خرمی و بركت می‌باشد و سكه نمادی از فراوانی مال و نعمت بیكران خداوندی و دارایی ثروت است و چیزهای دیگر مثل تخم‌مرغ كه نماد باروری و جهان است كه پوسته نشانه آسمان و زرده نشانه زمین است، ماهی هم نشانه تازگی و طراوت و بیزاری و آیینه و شمعدان هم نشانه صافی و پاكی و شفافیت است.
● سیزده‌بدر
از دیگر مراسم نوروز سیزده‌بدر است كه این رسم هم ریشه نجومی دارد چون ایرانیان باستان اعتقاد داشتند كه دوازده برج داریم كه دوازده اختر به آنها حكمفرمانی می‌كنند و هركدام هزار سال عمر دارند و اعتقاد داشتند عمر جهان دوازده هزار سال است و دوازده ماه هم بر این اساس است و ایام نوروز را دوازده روز جشن می‌گرفتند و اعتقاد داشتند كه بعد از دوازده هزارسال، جهان آشوب می‌شود و نحسی تمام جهان را در بر می‌گیرد به همین خاطر سیزدهمین روز كه نمادی از پایان دوازده هزار سال است به بیرون از خانه می‌روند و به جشن و پایكوبی می‌پردازند و نحسی عدد سیزده شاید از همین جا سرچشمه گرفته است. شواهدی در دست است كه آیین نوروز در روزگار باستان به بهترین شیوه اجرا می‌شده است و نوروز در تخت جمشید با تشریفات خاص برگزار می‌گردیده است. این باورهای زیبا كه هركدام برای مردم شادی آفرین بوده باید حفظ شود و در عصر تكنولوژی و زندگی مدرن پاسداشت این مراسم تكریم نیاكان و هویت و احترام به اجدادمان است.
محمد حسین فرمهینی فراهانی
منبع : روزنامه اعتماد
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست