مایه حیات، پایه درمان

آب‌درمانی احتمالاً قدیمی‌ترین شیوه درمان طبی است. در این شیوه، از آب برای تسکین درد و گهگاه برای درمان بیماری استفاده می‌کنند. شواهد و مدارکی در دست است که نشان می‌دهد آب‌درمانی در تمدن‌های مصر، یونان و روم باستان رایج بوده است. گویا درباریان مصری حوضچه‌‌هایی داشتند که به آب آن، گل و گیاه و روغن‌‌هایی خاص اضافه می‌کردند و چنین تصور می‌کردند که چشمه‌های آب گرم با بهبود روند گردش خون می‌تواند برای سلامت انسان مفید باشد. این حوضچه‌ها در روم باستان شکل عمومی‌تری داشتند و مورد استفاده همگان قرار می‌گرفتند. برای درمان برخی از بیماری‌ها، حتی بقراط هم استحمام در آب چشمه‌ها را توصیه می‌کرده است. اما این سنت، مدتی رو به افول گذاشت تا این ‌که راهبی به نام «سباستین نیپ» در قرن نوزدهم دوباره این سنت را احیا کرد. او در سال ۱۸۸۹ میلادی کتاب «درمان با آب» را نوشت که به زبان‌های زیادی ترجمه شد و مورد استقبال عمومی قرار گرفت. آب‌درمانی نوین را به این پدر روحانی نسبت می‌دهند که معتقد بود: «آب حل می‌کند، می‌زداید و تقویت می‌کند.» امروزه از آب‌درمانی عمدتاً در درمان آرتریت، سوختگی‌ها، بیماری‌های عضلانی اسکلتی و ناتوانی بیماران مبتلا به انواع فلج و به‌خصوص سکته مغزی استفاده می‌کنند. مطالعه‌ای که در سال ۱۹۹۸ در دانشکده پرستاری دانشگاه لوییزیانای ایالات متحده انجام شد، نشان داد که آب‌درمانی می‌تواند در تسکین درد و کمک به بهبود زخم بیمارانی که جراحی‌های شکمی بزرگ داشته‌اند، مؤثر واقع شود.
در مطالعه دیگری که مربوط به سال ۱۹۹۱ می‌شود، در دانشکده علوم توانبخشی دانشگاه وین، مشاهده شد که افراد مبتلا به واریس از آب‌درمانی سود می‌برند، به این صورت که دردشان کمتر می‌شود و راحت‌تر راه می‌روند و همچنین در مطالعه‌ای که در سال ۱۹۹۷ از سوی بیمارستان دانشگاه گونمای ژاپن منتشر شد، عنوان شد که انجام نرمش‌های سبک داخل آب می‌تواند به بهبود تنفس بیماران مبتلا به مشکلات تنفسی انسدادی مزمن کمک کند.
دانشگاه لاند سوئد نیز در سال ۱۹۹۵ گزارشی منتشر کرد که نشان می‌داد استفاده درمانی متناوب از آب سرد و گرم توسط بیماران دچار تورم زانو، فشار سیستولیک آن‌ها را بهبود می‌بخشد و به بهتر راه رفتن آن‌ها کمک می‌کند.
آب‌درمانی را می‌توان در منزل نیز انجام داد. در مواقعی که تمام بدن مد نظر آب‌درمانی است، می‌توان از وان‌های معمولی حمام استفاده کرد. در این حالت وان باید بین ۹۰ تا ۹۵ فوت و به اندازه‌ای عمیق باشد که آب تا سطح شانه‌ها بالا بیاید. هنگامی که قسمت‌های خاصی از بدن (پا، باسن، ران، شکم) مورد نظر باشد، بهتر است از وان‌های خاص دیگری استفاده شود. افزودن برخی گیاهان دارویی خاص نیز می‌تواند به کسب نتیجه بهتر منجر شد. وان آب گرم باعث تمدد اعصاب می‌شود و برای آن‌هایی که مشکلات دستگاه ادراری، سرماخوردگی خفیف یا تب پایین دارند بسیار مفید است. در این حالت، شخص باید به مدت حداقل ۲۰ دقیقه داخل وان باقی بماند.
سیتزبث (sitzbath) باید فقط به اندازه‌ای آب داشته باشد که باسن و پا را در بر بگیرد. سیتزبث سرد یا سیتزبث گرمی که بلافاصله به دنبال آن وارد سیتزبث سرد شوید، برای مشکلات شکمی، دستگاه تناسلی، التهابات، احتقانات لگنی، گرفتگی‌های عضلانی، همورویید، دردهای عادت ماهیانه و دردهای روده‌ای و کلیوی مفید است.
برای آب‌درمانی پا و ساق، کافی است ظرف بزرگی را پر از آب کنید و پا را داخل آن قرار دهید. در مواقع سرمازدگی هم توصیه می‌‌شود که به مدت ۱۵ دقیقه پا را داخل آب گرم قرار دهید. طرفداران آب‌درمانی معتقدند این کار برای مثانه، کلیه و التهابات گوش و گلو نیز مفید است.
هنگامی که پاهایتان خسته است از ظرف آب سرد استفاده کنید. استفاده متناوب از آب سرد و گرم برای پاها، گردش خون اندام تحتانی را افزایش می‌دهد، به رگ‌های واریسی کمک می‌کند و در درمان سردرد، فشار خون و بی‌خوابی نیز مؤثر است.
استفاده متناوب از آب سرد و گرم برای درمان مشکلات دست و پا بسیار مفید است. در یک ظرف، آب یخ بریزید و در ظرف دیگر آب گرمی را که حداکثر توان تحملتان اجازه می‌دهد. ابتدا دست یا پا را به مدت ۱ دقیقه در ظرف آب گرم فرو ببرید و سپس بلافاصله آن را به مدت ۲۰ ثانیه در ظرف آب یخ فرو ببرید. این کار را به مدت ۱۰ دقیقه تکرار کنید به نحوی که کار با ظرف یخ به پایان برسد. این کار خون‌رسانی اندام‌ها را به شدت تحریک می‌کند و برای مفاصل دچار آرتریت و پاهای دردناک و خسته بسیار مفید است.
فرضیه‌ای که آب‌درمانی بر پایه آن بنا شده است، برگرفته از خواصی است که همه‌ برای آب قایل هستیم و مهم‌ترین این خواص عبارتند از:
ـ آب می‌تواند گرما را ذخیره و حمل کند.
ـ آب می‌تواند مواد دیگری از جمله مواد معدنی، را در خود حل کند.
ـ آب به تنهایی آسیب‌رسان نیست حتی اگر شما به محیط اطراف خودتان حساسیت داشته باشید.
ـ آب در اشکال مختلفی (یخ، مایع، بخار) یافت می‌شود.
ـ آب می‌تواند به گردش خون در بدن کمک کند.
ـ آب یک اثر آرامش‌بخش و شل‌کننده بر انسان دارد، چه در وان، چه زیر دوش و چه هنگامی که آب با فشار منتقل می‌شود.
موارد استفاده ازآب‌درمانی به طور معمول عبارت است از: آکنه، آرتریت، سرماخوردگی، افسردگی، سردرد، مشکلات معدوی، ناراحتی‌های مفصل، ماهیچه و اعصاب، اختلال خواب و استرس. از آب‌درمانی برای ریلکسیشن، حفظ تندرستی و کاستن از شدت دردهای ناگهانی یا مزمن نیز استفاده می‌کنند. اگر آب‌درمانی به شکل درست انجام گیرد، معمولاً بی‌خطر است. افراد به طور متفاوتی به طول مدت درمان و شدت درمان پاسخ می‌دهند. برخی ممکن است طی آب‌درمانی دچار سردرد، دردهای پراکنده، اختلال خواب، تهوع، احساس لرز و غش شوند. قبل از شروع آب‌درمانی باید حتماً توسط پزشک معاینه شوید و او را از سابقه پزشکی خود باخبر کنید تا پزشک تصمیم بگیرد که آب‌درمانی برایتان بی‌خطر است یا نه. نکته مهم این است که از آن‌جایی که آب‌درمانی یک درمان آلترناتیو محسوب می‌شود، هرگز نمی‌تواند جایگزین درمان طبی‌ای شود که پزشک برایتان در نظر گرفته است. هنگام آب‌درمانی نباید درمان‌های پزشکتان را سرخود قطع یا کم کنید.
● آب چه اثرات درمانی دارد؟
آب‌درمانی یعنی استفاده از آب (چه به صورت داخلی و چه به صورت خارجی) برای کسب سلامت و پیشگیری از بیماری. آب، با توجه به محتویات معدنی‌اش، هنگامی که به صورت داخلی مصرف شود دفع مواد مضر را تسهیل می‌کند، آرامش‌بخش است و به بهبود تنفس کمک می‌کند و موقعی هم که به صورت خارجی استفاده ‌شود، جریان خون و لنف را روان‌تر می‌کند، به بافت‌های بدن آرامش می‌دهد، درد را تسکین می‌دهد و سیستم عصبی را آرام می‌کند. طرفداران آب‌درمانی معتقدند که هیچ ماده‌ای در دنیا وجود ندارد که به تنهایی بتواند با آثار سودمند آب برابری کند.
▪ اثر آرام‌بخشی:
حمام آب گرم این قدرت را دارد که عصبانی‌ترین آدم‌ها را آرام کند، ضمن این‌که می‌تواند منجر به تأمین خوابی سریع و راحت شود.
▪ اثر تب‌بری (کاهش دمای بدن):
هیچ دارویی نمی‌تواند به سرعت و شدتی که آب سرد دمای بدن را پایین می‌آورد، این کار را انجام دهد. آب سرد می‌تواند نبض را تا حد ۴۰ بار در دقیقه کاهش دهد و ظرف چند دقیقه دمای بدن را به شرایط عادی برگرداند، در حالی‌که آب گرم هم می‌تواند درد مفاصل را تسکین دهد و از طرفی استفاده بلندمدت از آب سرد نوعی بی‌حسی را در محل درد به وجود می‌آورد.
▪ ضد تشنج:
آب گرم خاصیت شل‌کنندگی دارد، تشنجات را درمان می‌کند و گرفتگی‌های عضلانی را از بین می‌برد. در واقع، آب حرارت را به بدن منتقل می‌کند و جریان خون را بهبود می‌بخشد.
▪ بند آوردن خونریزی:
هیچ چیزی مثل آب سرد نمی‌تواند در دقایق اولیه، خونریزی داخلی (مثلاً ناشی از پیچ خوردگی‌های مفصلی) را کنترل کند.
● قُل‌قُل آب شفابخش
ایران پهناور با وجود کوه‌های مرتفعی که دارد، بستر مناسبی برای جوش و خروش آب‌های زیرزمینی است. آب‌هایی که داغی دل زمین را بالا می‌آورند و سرریز می‌کنند. در سال‌های اخیر توجه بسیاری از ایرانیان به استفاده از چشمه‌های آب‌ گرم برای کاهش یا بهبود دردها و بیماری‌ها جلب شده است. هرچند پیش از این پدرانمان از این موهبت ‌الهی به عنوان یکی از راه‌های درمان طبیعی استفاده می‌کردند، تا جایی‌که غربی‌ها هم به این فکر افتاده‌اند که پژوهش‌هایی را در این زمینه آغاز کنند.
چشمه‌های آب ‌گرم، چشمه‌های طبیعی‌ای هستند که دمای آب آن‌ها در تمام طول سال چند درجه از دمای هوای محیط بیشتر است و در سرما و گرما می‌توان بخار آن‌ها را به وضوح دید. عوامل گرم‌کننده آب این چشمه‌ها متفاوت است و ممکن است بر اثر فعالیت‌های آتشفشانی، درجه گرمایی زمین، واکنش‌های هسته‌ای و شیمیایی درون زمین و حتی زلزله به وجود‌ آید.
به طور کلی چشمه‌های آب ‌گرم به دو طریق به‌وجود می‌آیند:
۱) در مناطق آتشفشانی، آب بر اثر نفوذ از خلال گسل‌ها و شکست‌ها به تدریج گرم می‌شود و پس از رسیدن به سطح زمین چشمه‌های آب‌گرم را می‌سازد. هرچه عمق نفوذ و سرعت خروج آب بیشتر باشد، دمای بالاتری هم دارد.
۲) توسط بخار آب‌های مربوط به مرحله سرد شدن، ماگما در درون زمین ایجاد و توسط فشار بخار آب و گازهای زیرزمینی به سمت بالا حرکت می‌کند. بیشتر چشمه‌های آب ‌گرم ایران با عوامل آتشفشانی در ارتباط هستند.
در سراسر ایران ۲۳۱ مرکز آب‌درمانی تاکنون شناسایی شده است. استان‌های سیستان و بلوچستان با ۲۵ مرکز، آذربایجان غربی با ۲۴ مرکز، هرمزگان با ۲۰ مرکز، کرمان با ۱۸ مرکز و اردبیل و سمنان هر یک با ۱۴ مرکز به ترتیب بیشترین تعداد مراکز آب‌درمانی ایران را از آن خود کرده‌اند؛ اما تقریباً بیشتر استان‌های کشور از داشتن چشمه‌های آب‌ گرم بی‌نصیب نیستند.
در سال ۱۳۸۴ به دعوت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری یک گروه از کارشناسان مؤسسه «تومالیسم» و دانشگاه «توهو» ژاپن برای انجام کارهای پژوهشی و تشخیص خواص آب‌های معدنی و چشمه‌های آب ‌گرم به ایران آمدند؛ چراکه اثرات و فواید هر یک از چشمه‌های آب ‌گرم با دیگری متفاوت است. این پژوهشگران در مدتی که در ایران اقامت داشتند برای نمونه ۲۵ چشمه‌ آب‌ گرم را در سراسر ایران آزمایش کردند. آن‌ها آب‌های معدنی ایران را به چهار گروه بی‌کربناته، کلره، سولفاته و سولفوره که هر یک خواص ویژه‌ای دارند، تقسیم‌بندی کردند. این کارشناسان چشمه‌های آب‌گرم ایران را با ویژگی‌هایی چون تحریک فعالیت‌های مختلف بدن، انفعلات مثبت در سیستم گوارشی، درمان آرتروز روماتیسمی، تسکین اعصاب، تنظیم فشار خون، تصلب شرائین، بهبود گردش خون، درمان دردهای مفصلی، بهبود دردهای کلیه و مجاری ادراری توصیف کردند. به طور مثال اگر بخواهیم خواص برخی از این چشمه‌ها را که بیشتر از بقیه شناخته‌شده هستند و سرمایه‌گذاری‌های خوبی برای جذب گردشگر در آن‌ها صورت گرفته است بیان کنیم، باید بگوییم چشمه‌های آب ‌گرم سرعین آرام‌بخش و تسکین‌دهنده دردهای عصبی و روماتسیمی، چشمه‌های آب‌ گرم رامسر برطرف‌کننده امراض پوستی، گوارشی و کم‌خونی، چشمه‌‌های آب ‌گرم محلات بهبودبخش بیماری‌های ریوی و قلبی و چشمه‌های آب‌ گرم حوزه خلیج همیشه فارس باعث انبساط و تحریک دستگاه گوارش، بالا رفتن تبادلات تنفسی و احساس آرامش هستند.
خواص درمانی چشمه‌های آب‌ گرم، امروزه چنان بر مردم جهان ثابت شده که حاضرند مبالغ کلانی را برای استفاده از این درمان طبیعی هزینه کنند، تا جایی که میزان تقاضا برای استفاده از امکانات آب‌درمانی در کشورهای خاورمیانه و آفریقای شمالی که بیشترین چشمه‌های آب‌ گرم را دارند، در حال حاضر ۴۵ میلیون نفر در سال است که پیش‌بینی می‌شود تا ۱۰ سال آینده این رقم به ۸۰ میلیون نفر در سال برسد. به همین دلیل سه کشور امارات متحده عربی، عربستان سعودی و مصر برای ۱۰ سال آینده ۱۲۰ میلیارد دلار در زمینه توسعه گردشگری آب‌درمانی سرمایه‌گذاری خواهند کرد. این در حالی است که کشور ما با وجود منابع طبیعی بسیاری که دارد، هنوز در حال برداشتن نخستین گام‌ها در این بخش سودآور است و تنها استانی که به طور جدی و با جلب حمایت‌های بخش خصوصی و البته سرمایه‌گذاران خارجی در حال فعالیت است، اردبیل است که شهر سرعین آن مرکز چشمه‌های آب ‌گرم به شمار می‌رود و تقریباً تمام ایرانیان از خواص شفابخش آن‌ باخبرند.
راضیه محمدی ۵۵ ساله، و سال‌ها است که از کمردرد گله دارد. او مبتلا به دیسک کمر است و زانوهایش دچار آرتروز شده‌اند. وی می‌گوید: «سال‌ها است کمردرد امانم را بریده است. هر پزشکی که در این زمینه تخصص و امیدی برای بهبودی‌ام داشت، مرا معاینه کرده است. حتی دو بار کمرم را جراحی کردم ولی هیچ بهبودی در من دیده نشد.»او به طور اتفاقی و در اتوبوس با خواص درمانی چشمه‌های آب‌گرم آشنا شد. او در این باره می‌گوید: «یک‌ روز که از مطب دکتر به خانه برمی‌گشتم، در اتوبوس با خانمی آشنا شدم که از چشمه‌های آب‌ گرم برای درمان کمردردش استفاده کرده و خیلی راضی بود. او به من گفت هرسه ماه یک‌دفعه به سرعین می‌رود و در مدتی که آن‌جا می‌ماند از آب‌ گرم استفاده می‌کند و به این ترتیب خیلی دردش آرام‌تر شده است.»
محمدی ادامه می‌دهد: «البته قبلاً پزشک به من تجویز کرده بود که مثلاً هفته‌ای یک یا دوبار به استخر بروم و در قسمت کم‌عمق پیاده‌روی کنم تا دردم تسکین پیدا کند، ولی هیچوقت فکر نمی‌کردم آب ‌گرم این‌قدر مؤثر باشد.»
او مدتی بعد از این‌که توصیف درمان‌بخش بودن چشمه‌های آب‌گرم را شنید، با خانواده سفری به استان سرسبز اردبیل و شهر سرعین داشت و از نزدیک چشمه‌های آب‌ گرم این دیار را امتحان کرد. «الحق که از زمانی که از آب‌گرم استفاده کردم، دردهایم بهتر شده است. تقریباً هر وقت فرصتی دست دهد یا تعطیلاتی پیش آید به سرعین سفر می‌کنیم. من نرمش‌های خفیفی در آب‌ انجام می‌دهم که به علت جوش بودن آب، عضلاتم را نرم‌تر می‌کند و راحت‌تر می‌توانم‌ حرکات نرمشی انجام دهم.» این‌ها حرف‌های راضیه‌ای است که کمردردش را با آب درمانی تسکین بخشیده است.
در تحقیقاتی که در طول دو سال در ایتالیا روی ۶۱۱۱ بیمار مبتلا به آرتروز اولیه و ثانویه انجام شد، بیمارانی که در طول یک‌سال از آب‌درمانی با آب‌های معدنی شامل گوگرد، سدیم، کلر، برمید، یدید، سولفات و بی‌کربنات استفاده کردند به طرز قابل توجهی کمتر از کسانی که از این درمان طبیعی استفاده نکردند به خاطر دردهای آرتروزی در بیمارستان بستری شدند.
فرانک قاسمی، دختر جوان ۲۲ ساله نیز یکی دیگر از کسانی است که تجربه استفاده از آب‌های گرم را دارد. او می‌گوید: «معمولاً زیاد به شمال سفر می‌کنیم. در حقیقت هر فرصتی که پیش می‌آید با دوستانم یا با خانواده به شمال سفر می‌کنیم.»
او می‌گوید: «من، طبیعت (یعنی جنگل و دریا) را خیلی دوست دارم، ولی راستش را بخواهید یک عامل دیگر در همه سفرهایم دیده می‌شود، و آن استفاده از آب‌ گرم است.»
فرانک جوان برنامه استفاده از چشمه‌های آب‌ گرم در همه سفرهایش به شمال، دیده می‌شود. او می‌گوید: «رامسر و سادات‌محله چشمه‌های آب ‌گرم خوبی دارند. البته زیاد با استانداردهای امروزی همخوان نیستند (یعنی امکانات خوبی برای استفاده از آن‌ها وجود ندارد)، اما من به خواص زیبایی‌بخش این آب‌ها بسیار معتقدم.»
این دختر دانشجو ادامه می‌دهد: «بعد از هربار استفاده از این آب‌ها حس می‌کنم پوست صورتم جلا می‌گیرد و راحت تنفس می‌کند، صورتم صاف می‌شود و اگر جوشی وجود داشته باشد، از بین می‌رود.»
چشمه‌های آب ‌گرم سادات‌محله و رامسر گوگردی هستند که برای درمان امراض پوستی فایده دارند. آب چشمه‌های گوگردی، کمی کدر و با حرارت ۴۳ تا ۴۷ درجه سانتی‌گراد و ترش یا گس‌مزه است.
فرانک، تعطیلات نوروزی امسال را به یاد می‌آورد که برای استفاده از استخرهای آب‌گرم خصوصی باید ساعت‌ها صبر می‌کردند. او همچنین پیرمردی را به یاد می‌آورد که بر اثر استفاده طولانی‌مدت از آب ‌گرم دچار ایست قلبی شد و جان خود را از دست داد: «یک‌دفعه دیدیم شلوغ شد، صدای جیغ و فریاد آمد. پیرمردی در یکی از وان‌های خصوصی سکته کرده بود.»
به دلیل این‌که گرمای این آب‌ها بیش از درجه حرارت بدن انسان این، توصیه می‌شود بیشتر از ۲۰ دقیقه پیوسته در این‌ آب‌ ها باقی نمایند. همچنین کسانی که ناراحتی قلبی و تنفسی دارند، بهتر است با تجویز پزشک معالج خود از این آب‌ها استفاده کنند.

منبع : پیک تندرستی