قلابدوزی رشت

یكی از قدیمی ترین انواع رودوزی های ایرانی كه سابقه‌ی قدمت آن حتی به سال های ۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد می‌رسد «قلاب دوزی» است كه طی آن زمینه‌ی پارچه به وسیله‌ی نخ های ابریشمین رنگین به گونه‌یی بسیار زیبا تزئین می‌شود.
درباره ی سابقه ی تولید این « هنر- صنعت»‌ در ایران گفتنی است كه طی حفریات باستان شناسی در منطقه ی لولان در منتهی الیه شرق ایران قطعاتی از ملیله دوزی و قلاب دوزی پیدا شده كه احتمالا تعلق به دوره ی هخامنشیان دارد. همچنین اسنادی در دست است كه نشان می دهد در سال های نخستین بعد از ظهور اسلام به موازات بافت پارچه های پشمی و پرده های ابریشمی فاخر در شهر فسا، فرش های عالی در جهرم و جامه های حریر و پرند در اصفهان نوعی قلابدوزی بسیار خوب نیز در طبرستان (مازندران فعلی) رواج داشته است. قلابدوزی كه در گذشته در شهرستان رشت كاملاً رایج بوده و تعداد زیادی از افراد بومی منطقه به آن اشتغال داشته اند در حال حاضر از گستردگی پیشین برخوردار نیست ولی با اینهمه تنها مركز تولید مصنوعات قلابدوزی محسوب میشود و گو اینكه هم اینك نوعی قلابدوزی شبیه آنچه در رشت جریان دارد در مهاباد نیز رایج است ولی هیچگونه شباهتی بین تولیدات این دو شهر به چشم نمی خورد چرا كه قلابدوزی رشت و مهاباد اگر هر دو به یك شیوه انجام میشود و ابزار كار و نقوش آن ها نیز تقریباً همسان است ولی تولیدات مهاباد عمدتاً در بردارنده ی رنگ های سیاه و سفید بوده و فاقد تنوع رنگ محصولات رشت می باشد. ابزار كار قلابدوزان بسیار ساده، كم حجم و ارزان قیمت است و مهم ترین آن وسیله یی است فلزی و تا حدودی شبیه یه قلاب های معمولی با این تفاوت كه قسمت نوك آن بر خلاف سایر قلاب ها تیز و فاقد انحنای قلاب های عادی می باشد و در عوض دارای یك بریدگی مورب در فاصله ی پنج میلی متری نوك قلاب است. این وسیله كه متشكل از میله یی هفت سانتی متری است در انتها به سطحی قاشق مانند با ضخامت تقریبی پنج میلی متر ختم میشود و دارای دسته یی خراطی شده می باشد. « جریده» یكی دیگر از وسایل كار قلابدوزان است كه مشتمل بر دو قطعه چوب بطول ۱۰۰ سانتیمتر، عرض ۱۰ سانتیمتر و ضخامت ۵ سانتیمتر می باشد كه از یك سو به وسیله میخ به یكدیگر متصل و در سوی دیگر به وسیله ی مانعی كه در فاصله ی ۴۰ سانتیمتری از انتهای وسیله گذاشته شده از یكدیگر جدا و حالتی تقریباً گیره مانند دارد و براحتی می توان آن را از طریق سفارش دادن به نجار یا با كمك دو قطعه تخته ی صاف تهیه كرد.
پارچه ی مورد نیاز در قلابدوزی ماهوت مرغوب برنگهای تیره مانند سیاه – آبی سیر – زرشكی – قرمز تند – قهره یی و نیز نخ ابریشم طبیعی تابیده ( چپ تاب) در رنگهای متنوع و دلخواه است.
نحوه تولید:
طرحی را كه باید روی پارچه ماهوتی پیاده كنند قبلاً روی كاغذی كه ابعاد آن كمی بزرگتر از اندازه‌ی پارچه‌ی ماهوت است ترسیم نموده و سپس با یك سنجاق تمامی خطوط طرح را روی كاغذ با فواصل نزدیك به هم سوراخ میكنند. آنگاه مقدار گچ روی كاغذ ریخته كاملاً‌ آنرا روی صفحه‌ی كاغذ پخش می‌نمایند تا از داخل سوراخ‌های كاغذ بر روی ماهوت نقش ببندد بعد از برداشتن كاغذ از روی ماهوت طرح مورد نظر روی ماهوت قلم گیری شده صنعتگر با كمك قلابی كه ساختمان آن تشریح شد شروع به دوخت می‌نماید. شیوه‌ی كار قلازدوزان به این صورت است كه ابتدا روی یك چهار پایه‌ی كوتاه نشسته و یك قسمت از پارچه را در لای دهانه‌ی جریده قرار داده و به كمك زانو نشان آن را به هم می فشرند تا پارچه خارج نشود آنگاه یك سر نخ را گره زده و در حالیكه قلاب را از روی پارچه به داخل فرو برده اند گره را در شیار قلاب استوار نموده و آنرا از پارچه بیرون می كشند و در شرایطی كه نخ خارج شده از پارچه حالت یك نیم دایره را به خود گرفته در فاصله‌یی معین مجدداً قلاب را به داخل پارچه گرفته در فاصله‌یی معین ،‌مجدداً‌ قلاب را به داخل پارچه فرو برد در با تكرار این حالت است كه نقشی زنجیره‌یی بر پارچه می‌نشینند.
از قلابدوزی در حال حاضر برای تزئین سجاده – جا قرآنی – لبه‌ی پرده – رومیزی – وریه كوسن – لبه یقه – دامن و پیش سینه‌ی لباس های زنانه رویه‌ی دمپایی‌های زنانه – كلاهك آباژور – سقف آویزهای پارچه‌یی و ….. استفاده به عمل می‌آید.

منبع : بنياد انديشه اسلامي