انتقال نفت خزر به بازارهای جهانی

خط لوله باکو- جیحان که به طول ۱۷۶۰ کیلومترساخته شده، تاکنون ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار را بلعیده است و پیش بینی می شود که یک میلیارد و۲۰۰ میلیون دلار دیگر نیز برای تزریق جریان نفت در آن هزینه شود. با این حال، ۱۱ شرکت سرمایه گذار و به ویژه شرکت بریتیش پترولیوم که ۳۰ درصد سهام این كنسوسیوم را در اختیاردارد، خرسند هستند. پیش از این كارشناسان حوزه نفت وانرژی تصریح داشتند: تا هنگامی كه قیمت جهانی نفت بالای ۲۰ دلار هر بشكه باشد، استفاده از شبکه لوله باکو- جیحان برای سرمایه گذاری آن باصرفه است و میزان بازگشت سرمایه در آن ۱۵ درصد و همپای بقیه سرمایه گذاری های موجود در بخش نفت و گاز است، اما اکنون گمانه زنی ها درباره قیمت نفت، واقعیت های چندگانه ای را فراروی کشورهای همسایه خزر و سرمایه گذاران در عرصه نفت قرار داده است. در یک نگاه اگر این موضوع را بپذیریم که تحولات قیمت جهانی نفت، نقش تعیین کننده ای در موفقیت طرح خط لوله باکو- جیحان دارد، باید این نظر کارشناسان را بررسی كنیم که هیچ دلیل اقتصادی برای بالا باقی ماندن قیمت نفت وجود ندارد و حتی احتمال دارد که قیمت ها دوباره کاهش یابند، اما چنین تحولی تنها دوره بازگشت سرمایه گذاری در پروژه را افزایش می دهند و موجب تعطیلی این شبکه لوله نخواهند شد. انگیزه سیاسی قوی دولت های ترکیه، آذربایجان و آمریکا نیز آنها را به پایدار نگاه داشتن این طرح به هر قیمتی مصمم کرده است. کنسرسیوم فعال در این طرح در آغاز یک دوره ۴۰ ساله را برای بازگشت سرمایه خود در نظر گرفتند که این موضوع نشانگر سطح انتظار سازندگان شبکه برای دراز مدت بودن دوره بازگشت سرمایه و اعتماد آنها به تضمین های دولت های آمریکا و انگلیس درباره بازگشت اصل و سود سرمایه گذاریشان است. از سوی دیگر، نیاز کشورهای تولیدکننده نفت حاشیه خزر به بازارهای فروش و قرار داشتن در موقعیت ویژه جغرافیایی سبب شده است تا این کشورها نیز متقاضی صادرات نفت خود از طریق خط لوله باکو- جیحان باشند. همان طور که در ۴ خرداد سال جاری و در مراسم افتتاح این خط لوله اعلام شد: قرار است سالانه حداکثر ۵۰ میلیون تن نفت خزر از طریق این شبکه به بازارهای جهانی صادر شود. طراحان این خط لوله در نظر دارند در نخستین سال های فعالیت آن، نفت جمهوری آذربایجان را که از حوزه های «آذری- چراغ- گونشلی» واقع در دریای خزر استخراج می شود، صادركنند و در سال های بعد بخشی از نفت قزاقستان را نیز به بازارهای جهانی انتقال دهند. اخباردفاتر مقامات عالیه كشورهای منطقه نیز، تاییدكننده موفقیت ایده طراحان طرح است. به فاصله یك روز از آغاز كار پرسازی خط لوله كه شش ماه به طول خواهد انجامید، «دانیال احمداف»، نخست وزیر قزاقستان، در دیدار با «اردوغان»، نخست وزیر تركیه در آستانه پایتخت كشورش، تقاضای خود را این گونه مطرح كرد: قزاقستان خواستار صدور۳۰ میلیون تن نفت از طریق لوله باكو- تفلیس- جیحان است و این خط لوله را به عنوان امكانات جدی توسعه اقتصادی خود برای صدور نفت به جهان ارزیابی می كند. فشارهای آمریكا بر دیگر كشورهای منطقه نیز به منظور برنامه ریزی برای استفاده از خط لوله باكو- تفلیس- جیحان بسیار است. «استیون مان»، نماینده ویژه وزارت خارجه آمریكا در امور انرژی حوزه دریای خزر، اعلام كرده است: واشنگتن همواره از ایده حمل ونقل نفت روسیه از طریق خط لوله باكو- جیحان حمایت می كند. البته ساخت این خط با حمایت آمریكا و انگلیس موجب كنار گذاشتن و نادیده گرفتن نقش روسیه وایران در انتقال منابع نفت این منطقه بود. موضوع انتقال نفت خام تركمنستان نیز ازطریق این خط لوله هم اكنون مطرح است. اگرچه در حال حاضر مسیر خط لوله باكو- جیحان به لحاظ مسائل امنیتی نیز زیر سؤال است و كشورهایی كه خط لوله از حال آنها می گذرد با وجود برخی تنش های مرزی یا بحران های قومیتی، درتلاش برای تأمین امنیت آن هستند، به دلیل قوی تر بودن جنبه راهبردی طرح از بعد اقتصادی، شكل گیری در بحث انتقال گاز نیز دنبال می شود. هم زمان با دعوت رسمی الهام علی اف از «كاندولیزارایس»، وزیر خارجه آمریكا، سران كشورهای گرجستان وتركیه برای افتتاح خط لوله نفتی، خبر گزاری ها گزارش دادند: قرارداد ساخت خط لوله گاز تركمنستان- جمهوری آذربایجان- تركیه كه گاز تركمنستان را از خاك تركیه به بازارهای بین المللی منتقل خواهد كرد، با شركت برنده مناقصه امضا شد. یك بار دیگر ایران با این كه مناسب ترین، با صرفه ترین و امن ترین راه مطرح برای انتقال گاز بود، كنار گذاشته شد. تركیه اكنون با ساخت خط لوله ای به موازات خط لوله نفتی باكو- تفلیس- جیحان كه انتظار می رود در سال ۲۰۰۶ میلادی یعنی سال آینده راه اندازی شود، درنظر دارد ضمن انتقال گاز طبیعی جمهوری آذربایجان، زمینه را برای انتقال گاز تركمنستان از طریق زیر دریایی خزر وخط یاد شده به خاك خود فراهم كند؛ به این ترتیب تركیه كه خود منابع انرژی ندارد، با حمایت قدرت های غربی اكنون نقش ممتازی در زمینه ترانزیت و انتقال انرژی یافته است و سهم عمده ای از درآمد سرشار نفت وگاز خزر را روانه خزانه خود خواهد كرد. براساس پیش بینی ها نخستین نفتكش حامل نفت دریای خزر از طریق خط لوله باكو- جیحان در اواخر سال جاری میلادی از بندر جیحان تركیه راهی بازارهای نفتی جهان می شود. دراین میان برخی كارشناسان و متولیان انرژی كشور، سیاست ها و برنامه های وزارت نفت ودولت را درتعلل ودیركرد در استفاده از شرایط و اجرای برنامه ها در حوزه دریای خزر زیر سؤال می برند. به گفته این تحلیل گران، خط لوله باكو- جیحان اكنون می تواند رقیبی برای خط لوله نفت نكا- ری باشد، به این ترتیب كه اگر طراحان آن درصدد پركردن تمام ظرفیت وانتقال نفت جمهوری های دیگر مانند تركمنستان و قزاقستان از این مسیرباشند، آنگاه باید برمیزان تأثیرآن بر خط لوله نكا- ری اندیشید. راهكاری كه برای ترغیب كشورهای حوزه دریای خزر به استفاده از خطوط نكا- ری ارائه می شود، ارائه قیمت خوب برای انتقال وترانزیت انرژی است. خط لوله نفت نكا- ری اكنون قابلیت انتقال روزانه روزانه ۱۷۰ هزار بشكه نفت خام منطقه ای آسیای مركزی را دارد و افزایش ظرفیت آن تا ۳۵۰ و ۵۰۰ هزار بشكه نیز، در دست انجام و مطالعه است.
حمایت جمهوری های پیشین شوروی ازمذاكرات خط لوله باكو- جیحان به این دلیل بود که در آن زمان مسیر ارزان تری ازآن خط وجود نداشت، علاوه بر آن، شرکت های بزرگ نیز زیر فشارهای سیاسی دولت ها اجرای آن را برعهده گرفتند. گرچه بسیاری از کارشناسان و مسئولان ایران در آن زمان بارها اعلام کردند که مسیر ایران، اقتصادی ترین و امن ترین راه انتقال منابع نفت و گاز خزر است، ساخت این خط در گیرودار تصمیم گیری های مدیریتی دچار تأخیر شد و به جای آن که خط نکا- ری در سال ۱۳۷۶ ساخته شود، در نیمه اول سال ۱۳۸۲ به بهره برداری رسید. برخی محققان بین المللی معتقدند از اهمیت خط لوله باکو- جیحان در ۱۰ سال آینده کاسته خواهد شد. آنها بر این باورندكه در پی افزایش مسیرهای شبکه انتقال نفت از دریای خزر، تأثیر این خط لوله کاهش خواهد یافت. آنها معتقدند، به یقین یکی از مسیرهای جدید انتقال نفت دریای خزر، ایران خواهد بود و دیگری در امتداد خط لوله تازه احداث میان باکو- جیحان- روسیه راه اندازی می شود. آنها انتظار دارند شبکه های دیگر نفت و گاز قزاقستان و حتی ترکمنستان را مستقیم به شرق آسیا انتقال دهند تا کشورهایی نظیر چین و ژاپن از آنها بهره مند شوند. امروز و با توجه به نیازهای روز افزون کشورهای شرق آسیا نظیر هند، چین، کره جنوبی و ژاپن، به نظر می رسد طرح ها و سرمایه گذاری هایی برای برخورداری از منابع دریای خزر از سوی این کشورها صورت بگیرد. همکاری های ژاپن با روسیه در طرح«ساخالین» در همین زمینه ارزیابی می شود. سید محمد هادی نژاد حسینیان، معاون وزیر نفت در امور بین الملل، نیز با اعتقاد به این که بهره برداری از خط لوله باکو- بر خط نکا- ری جیحان تأثیر ندارد، می گوید: اگر قرار باشد نفت جمهوری های آسیای میانه به بازار آسیا برود، مسیر ایران بهتر است. اگر قرار باشد این نفت به سوی مدیترانه و بازارهای اروپا برود، مسیر باکو- جیحان برتری دارد. وی با اشاره به این که استفاده از این دو خط به ما به التفاوت قیمت نفت در آسیا و اروپا بستگی دارد، معتقد است: زمانی نفت در بازار آسیا گران تر بود و برای تولیدکنندگان نفت خزر صرف می کرد که نفت خود را به آن منطقه صادر کنند. این مابه التفاوت اکنون کم شده است و به همین دلیل برای تولیدکنندگان، صادرات نفت به اروپا همان میزان اهمیت را دارد. در پایان باید به چند واقعیت دیگر نیز توجه داشت. شرکت های نفتی در هنگام ساخت این خط لوله از وجود منابع عظیم نفت و گاز در منطقه آسیای مرکزی خبر می دادند که می تواند نظر آمریکا در منطقه را تأمین کند، اما امروز به وجود منابع کافی نفت برای انتقال از این خط تردید وجود دارد و این موضوع با توجه به این که سرمایه گذاران انتظار بازگشت سرمایه در کوتاه مدت یا میان مدت را ندارند، با نگرانی هایی روبه رو کرده است. ازسوی دیگر، مهم ترین مانع در راه پیشبرد طرح انتقال نفت خزر از طریق ایران، دولت جورج بوش است و کسی نمی داند که پنج سال آینده وضع به چه شكل خواهد بود و شاید تا آن هنگام زمینه ها برای ساخت شبکه های انتقال نفت از طریق ایران کاملاً فراهم شود. با وجود فشارهای سیاسی، پیشنهاد ایران برای تحویل گرفتن نفت از تولیدکنندگان دریای خزر در شمال ایران و جابه جا کردن آن با نفت تولیدی ایران در خلیج فارس و صادرات مستقیم آن امتیازی بسیار چشمگیر است. دریافت ۲ تا۵/۲ دلار هر بشکه به ازای این جابه جایی از نظر اقتصادی کاملاً با صرفه است و کارشناسان معتقدند كه ایران باید همچنان روی این پیشنهاد کارکند. سفر اخیر هادی نژاد حسینیان به روسیه به توافق هایی در این باره منجر شد. به هر حال، این یک حقیقت است که کشورهای صاحب نفت در این منطقه به سرعت به دنبال مسیرهای صادراتی می گردند و اگر شبکه های لوله ساخته شوند، ایران دیگر امکانی برای عرضه پیشنهادهای خود نخواهد داشت.

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا