چهارشنبه, ۲۶ دی, ۱۴۰۳ / 15 January, 2025
مجله ویستا
چالشهای آمریکا و روسیه در رابطه با مسئله هستهای ایران
آمریكا و روسیه با یكدیگر در حدود یك دهه است كه بر سر مسئله هستهای ایران همدیگر را به چالش فرا میخوانند، روسیه چشم به تجارت پر سود هستهای با ایران دارد و آنرا امتیازی برای جلوگیری از ورود نامحرمان به حیاط خلوت خود تلقی میكند و آمریكا به لحاظ ایدئولوژیك ایران را دشمن اصلی و یكی از محورهای شرارت میداند و در نزد نئومحافظهكاران طراح دولت بوش خطر بالقوهای برای آمریكا و موجودیت اسرائیل و نقشههای خاورمیانه بزرگ تلقی میكنند. روسیه كه از ناحیه ایران در مسئله چچن، آشوبهای تاجیكستان، درگیری آذربایجان، ارمنستان و اخیراً خشونتهای ازبكستان آسوده خاطر است ظاهراً تهدید كمتری از هستهای شدن ایران احساس میكند ولی تمایل رهبران روسیه به نزدیكی با غرب و اتحادیه اروپا ممكن است تنها در صورتی كه هزینههای شركت در تحریم علیه ایران را آمریكا و دوستانش بپردازند نگاه روسیه را به مسئله هستهای ایران عوض كند.اینك به بررسی راهكارها و استدلالهای هر دو طرف درخصوص مسأله هستهای ایران میپردازیم:
● آمریكا
ـ جورج بوش، در ۲۵ ژوئن ۲۰۰۳ اعلام كرد كه "ما یك ایران با تسلیحات هستهای را تحمل نخواهیم كرد". وی عنوان میدارد كه ساخت نیروگاه هستهای برای كشوری همچون ایران كه دارای منابع سرشار نفت است هیچ توجیهی ندارد و بهطور ضمنی به معنای آن است كه نیروگاههای آن كشور برای ساخت تسلیحات هستهای مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
ـ این در حالی است كه در دوره محمدرضا شاه پهلوی آمریكاییها ادعا میكنند كه برنامههای هستهای ایران در ابتدا با سفارش و توجیه آنها به این دلیل توسعه یافت كه شاه برای ذخیره نفت در جهت استفاده از آن در اهدافی سودآورتر از سوخت، به انرژی هستهای رو میآورد، اما بعد از انقلاب به علت از دست دادن منافع استراتژیك خود در ایران در نقطه مقابل موضع گرفتهاند.
ـ آمریكاییها در تمام این مدت برای قطع همكاریهای هستهای با ایران، روسیه را تحت فشار قرار دادهاند از جمله در ژوئیه ۱۹۹۹ هفت شركت و مركز تحقیقاتی روسی بهدلیل اینكه واشینگتن معتقد بود كه در توسعه برنامههای موشكهای بالستیك به ایران كمك كردهاند جریمه شدند.
ـ آمریكاییها ادعا میكردند كه مراكز پژوهشی، دانشمندان و كارشناسان نظامی روسیه در اجرای برنامه اتمی و موشكی ایران نقش مهمی ایفا میكنند.
و این در حالی است كه دولت بوش برای بودجه ۲۰۰۵ درخواست ۱۹ میلیارد دلار درخصوص گسترش سلاحهای هستهای كرده است كه نسبت به گذشته افزایش چشمگیری داشته است با توجه به سیاستهای اعلام شده و سخنان مسئولین بلندپایه آمریكا میتوان تقابل ایالات متحده با ایران را حدس زد برای مثال ریچارد بوچر سخنگوی وزارت خارجه آمریكا در راستای اتهامات مقامهای رسمی آمریكا به ایران اعلام نمود "تهران باید استانداردهای بینالمللی را كه از سوی اكثر كشورهای جهان پذیرفته شده است قبول كند ... تقریباً تمام كشورهای جهان پروتكل الحاقی را پذیرفتهاند و ایران نیز باید آنرا امضا كند.
و نیز ریچارد پرل مشاور وزیر دفاع آمریكا نیز اعلام كرد:
بهترین راه برای مقابله با برنامههای هستهای ایران، آزاد كردن و رهایی مردم ایران میباشد.
و سرانجام جورج كنت رئیس سازمان جاسوسی آمریكا سیا در گزارشی به كنگره این كشور، ایران را به داشتن یكی از فعالترین برنامههای دستیابی به تسلیحات هستهای متهم كرد.
در مجموع تقابل آمریكا در رابطه با مسئله انرژی هستهای ایران را میتوان در پنج محور نام برد:
۱) مسأله توسعه تسلیحات كشتار جمعی؛
۲) مبارزه با تروریسم؛
۳) وضعیت صلح خاورمیانه؛
۴) حقوق بشر؛
۵) تهدیدات بالقوه علیه موجودیت اسرائیل.
● روسیه
در ژانویه ۱۹۹۵ مسكو و تهران قراردادی به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار برای ساخت نیروگاه اتمی بوشهر منعقد كردند. البته شركتهای آلمانی در سال ۱۹۷۴ در دوره محمدرضا شاه پهلوی پروژه بوشهر را آغاز كرده بودند اما عملیات ساختمانی آن بهخاطر انقلاب اسلامی در سال ۱۹۹۷ متوقف شد و سرانجام در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیروگاه اتمی بوشهر آسیب جدی دید و برای بازسازی، ایران نیاز به جلب كمكهای فنی خارجی پیدا كرد. در نتیجه با موافقت دو كشور ایران و روسیه عملیات بازسازی نیروگاه بوشهر در سال ۱۹۹۵ آغاز شد و طبق گفته مقامات مسئول ایران این نیروگاه كه نیروگاه آب سبك ۱۰۰۰ مگاواتی میباشد در سال ۲۰۰۵ راهاندازی خواهد شد.
روسیه همكاری خودش را با ایران در تمام زمینهها صلحآمیز اعلام نمود و علیرغم فشارهای آمریكا در مارس ۲۰۰۱، رئیسجمهور روسیه و آقای خاتمی یك معاهده همكاری را به امضاء رساندند. و نیز در اكتبر ۲۰۰۱ مسكو و تهران موافقتنامههایی را برای صدور كالاهای نظامی روسیه به ایران امضا كردند. ارزش این موافقتنامهها ۴۰۰ میلیون دلار بود و شامل كالاهایی چون لوازم یدكی تسلیحات ساخت روسیه، جتهای جنگنده جدید و احتمالاً تجهیزات هوایی ـ دفاعی، سیستمهای زمین به زمین و سیستمهای ضد كشتی بود.
در مجموع مسكو علیرغم فشارهای زیاد آمریكا هنوز همكاریهای هستهای خود با ایران را قطع نكرده است.
مقامات روسیه ایران را همسایه و شریك سنتی روسیه میخوانند و تأكید میكنند كه شكی وجود ندارد كه روسیه تعهداتش نسبت به ایران را انجام خواهد داد و نیرگاه هستهای بوشهر را تكمیل خواهد كرد.
پوتین بعد از اظهارنظر تونی بلر نخستوزیر انگلیس اعلام داشت:
روسیه همكاری هستهای خود با ایران را متوقف نخواهد كرد ولی بر این امر اصرار داریم كه برنامههای هستهای ایران باید تحت نظارت و كنترل آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) باشد.
ایگور ایوانف وزیر خارجه روسیه نیز در مصاحبهای عنوان كرد كه حمایت روسیه از پروژه ۸۰۰ میلیون دلاری نیروگاه اتمی بوشهر در تطابق با تعهدات بینالمللی ما میباشد.
نوع تعامل ایران با روسیه از اهمیتی دوچندان برخوردار میباشد. تاكنون زمامداران روسی اگرچه در برخی از مواقع تا حد امكان بر سر تعهدات دوجانبه خویش باقی ماندند، با این حال نشان دادهاند منافع ملی و خصوصاً اقتصادی خویش را در بسیاری جنبهها بر روابط دوجانبه با ایران ارجح میدانند.
● دلایل همكاری و تمایل روسیه با ایران
۱) در صورت قطع همكاری با ایران این كشور موقعیت خود را در بازار رقابتی تكنولوژی هستهای تضعیف خواهد كرد. (زیرا پوتین در جریان اجلاس سران گروه هشت در اواسط سال ۲۰۰۳ با اشاره به این موضوع اعلام كرد كه در فرآیند منع تكثیر تسلیحات، گامها و اقداماتی كه روسیه را دچار زیان رقابتی نماید تحمل نخواهد كرد.
۲ ) روسیه از مشاركت استراتژیك با ایران نفع میبرد و بیشتر از همه این نفع ژئوپولتیكی است كه روسیه را تشویق به همكاری با ایران مینماید.
۳ ) روسیه در شرایط همكاری با ایران فضای بیشتری برای پیگیری سیاست خارجی خود دارد: و یك ایران با ثبات و به لحاظ تكنولوژیكی پیشرفته برای روس ذینفع است. و از طرفی نیز با بودن صلح و ثبات جامع در خاورمیانه نفع میبرد.
۴ ) مسیر ترانزیتی جایگزینی كه آسیا را به اروپا پیوند میدهد میلیاردها دلار درآمد را برای روسیه به همراه دارد. خط آهن یكصد میلیون دلاری و ۳۴۰ كیلومتری كه روسیه را از طریق آذربایجان و ایران به خلیجفارس متصل میكند منافع اقتصادی با ایران را تعقیب میكند.
۵ ) بوشهر پس از تكمیل برای روسیه درآمدزایی خواهد داشته و بازتابی از الزامات اقتصادی است. حدود یكصد ایرانی به منظور راهاندازی نیروگاه بوشهر در حال آموزش در روسیه هستند و بهقول سرگئی بلاگف متخصص مسائل سیاسی كشورهای مستقل مشتركالمنافع در نگاه مسكو امید به كسب درآمد از همكاری هستهای با ایران بر نگرانی از ظهور یك قدرت هستهای جدید میچربد.● چالشهای پیش روی روسیه و آمریكا
رابطه روسیه و آمریكا بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر در حوزه مبارزه با تروریسم كه برای آمریكا "القاعده" و برای روسیه "چچن" مهم تلقی میشد پیشرفت قابل توجهی یافت ولی نگرانی روسیه از نقش آمریكا در جهان تك قطبی و نظم نوین جهانی و اضطراب آمریكاییها از سرازیر شدن تكنولوژی هستهای و سلاحهای كشتار جمعی از ناحیه روسیه به كشورهای محور شرارت و فعالیتهای روسیه در نشان دادن استقلال و نفوذ جهانی چالشهای جدیدی را ایجاد كرده است. اختلافنظر میان آمریكا و روسیه بر سر كشورهایی كه در شمار محور شرارت قرار گرفتهاند محل بحث و گفتوگوی جدی این دو كشور میباشد. چین، كره شمالی و ایران بهعنوان مكانهایی كه روسیه در گسترش مهارت و لوازم مربوط به سلاحهای كشتار جمعی نقش مستقیم داشته است از نظر آمریكا مورد تائید نمیباشند و با توجه به اظهارات هر دو كشور مبنی بر رویكرد یكسان درخصوص منع گسترش سلاحهای كشتار جمعی به كشورهای جهان همچنان اختلاف اساسی و غیرقابل انكار درخصوص مسایل هستهای بین آنها وجود دارد. تاكنون روابط ایران و روسیه در رابطه با فروش تكنولوژی هستهای و موشكی بهعنوان موضوع عمده و بحث برانگیز در روابط ایران و روسیه عمل كرده است. وضعیت كنونی این گفتوگوها بهویژه بحث غنیسازی اورانیوم و فعال كردن راكتور اصفهان در تولید هگزافلوراید اورانیوم و مذاكرات ژنو در چهارشنبه ۴/۳/۱۳۸۳ در هر لحظه میتواند بهعنوان تعیینكننده وضعیت چالش واشینگتن و مسكو نگریسته شود. روسیه در حالیكه از ایران بهعنوان یك متحد ژئوپلتیك و شریك سنتی در منطقه نام میبرد با دقت به بهایی كه حركت به سوی رابطه با ایران خواهد داشت نظر میكند.
● مسأله داخلی روسیه و همسایگانش
تلاشها و فعالیتهای جنجال برانگیز روسیه در داخل كشور بعد از فروپاشی درخصوص حفظ وضع موجود و تغییرات بسیار كند و تدریجی خستهكننده در كنار شیوه عمومی روسها در ایجاد آرامش و ثبات در جامعه و حیاط خلوت خود آمریكاییها را وادار به واكنش ساخته تا ماهیت دمكراتیك و ارزشهای اساسی روسیه و همسایگان تازه به استقلال رسیده نوظهور را زیر سؤال ببرند روسیه كه در حیاط خلوت خود این روزها از طرف فعالیتهای آمریكا غافلگیر شده است بشدت احساس خطر و آسیبپذیری میكند.
ویكتور یوشچنكو از اوكراین و میخائیل ساكاشویلی از گرجستان كه هر دو با انقلاب رنگی بهقدرت رسیدهاند، ولادیمیر و رونین رئیس جمهور "مولدوا" كه با یك حربه توانست جلوی شورش را در كشور خود بگیرد و از وقوع انفجار مردمی در كشور خود جلوگیری كند و با انتقاد شدید از روسیه گوی نقد از روسیه را از دست مخالفان خود ربود و با این كار توانست آنها را آرام كرده و اوضاع را بهدست گیرد و خشونت در ازبكستان كه اسلام كریم اف را به وحشت انداخته و خود شخصاً شورش اندیجان را سركوب كرده است و نیز آتش زیر خاكستر در آذربایجان كه روسیه را به هراس انداخته است امّا الهام علی اف رئیسجمهور آذربایجان نه روسیه را نقد میكند و نه آرزو میكند كه انقلاب مخملی در كشوراش رخ دهد و از اوضاع فعلی راضی است و قصد دارد آنرا به همین شكل حفظ كند هرچند كه الهام علی اف و پدرش هر دو سابقه بدی در یكطرفه كردن انتخابات دارند و هماكنون سه حزب مخالف عمده در آذربایجان (حزب مساوات به رهبری عضو سابق پارلمان عیسی قنبر و حزب دموكراتیك به رهبری عضو سابق پارلمان رسول قلی اف و حزب مردم به رهبری علی كریم لی) كه رهبران این سه حزب در ماه اردیبهشت به ملاقات سفیر آمریكا در آذربایجان رفته بودند این حركت موافقان علی اف را بهشدت برآشفت و این نشان میدهد كه اوضاع آذربایجان به مراتب آشفتهتر از زمانی است كه اوكراین در زمان انتخابات داشت. به هر حال حیات خلوت روسیه اینروزها در آستانه حوادث غیرمترقبه است كه روسیهها را بهشدت آشفته كرده است. و این امور میتواند در رابطه آمریكا و روسیه درخصوص انرژی هستهای ایران تأثیرگذار باشد.
● رابطه مسكو با غرب و آمریكا
مقامات آمریكائی بر این باورند كه هرچند روسیه در سالهای اخیر قدمهای مثبتی در جهت ایجاد روابط تجاری با غرب برداشته و سطح تعاملات خود با آمریكا را افزایش داده است اما این كشور همچنان باید از صدور سلاح به كشورهایی كه از نگاه آمریكا در محور شرارت قرار گرفتهاند پرهیز كند.
روسیه در مقابل اظهار داشته كه شركتهای غربی، ایران را به تكنولوژی موشكی و هستهای مجهز كردهاند نه شركتهای روسی. با این وجود روسیه پیشنهاد كرد تا ایران را برای اجازه دادن به بازرسهای بینالمللی بیشتر و گستردهتر تحت فشار قرار دهند، البته ترس روسیه از داشتن چرخه سوخت ایران است و پیشنهاد اخیر روسیه قبل از نشست حسن روحانی در ژنو (۴/۳/۱۳۸۳) با وزیران سه كشور آلمان، فرانسه و انگلیس، درخصوص غنیسازی اورانیوم ایران در روسیه حاكی از این ترس روسیه میباشد. در این میان آمریكاییها نیز فعالتر شده و از تمامی اهرمهای موجود برای قطع رابطه ایران و روسیه استفاده كرده حتی در مذاكراتی كه پس از ۱۱ سپتامبر میان روسیه و آمریكا صورت گرفت، آمریكا تلاش نمود تا خسارتهای احتمالی صرفنظر كردن روسیه از ادامه فعالیت با ایران را بپردازد. در این زمینه راهكارهای آمریكا از جمله خرید تعدادی از تسلیحات ساخت روسیه یا واردات ضایعات هستهای روسیه توسط تایوان، كره جنوبی و ژاپن، همچنین دستور به ناسا در جهت استفاده از خدمات آژانس فضایی و هواپیمایی روسیه و پرداخت هزینههای آن را ارایه كرده است كه با استقبال جدی روسها مواجه نگردید. زیرا دلایل اساسی برای روسها علیرغم اظهارنظر كارشناسان آمریكائی، روسیه به این مطلب پی برده است كه قابلیتهای نوظهور هستهای در كشورهای مخالف آمریكا وجود دارد كه به روسیه بهعنوان یك شریك منطقهای مهم و بازار بزرگ برای تكنولوژیهای نظامی روسیه نگاه میكنند و نیز سقوط جهانی بازار تسلیحات و سقوط مداوم مجموعه صنایع نظامی روسیه باعث شده است كه احساس كنند مجبور به گسترش روابط با خریداران فعلی یا آینده سلاحهای روس مانند ایران، چین، هند هستند "كما اینكه رئیسجمهور روسیه پوتین در اجلاس سران گروه هشت در اواسط سال ۲۰۰۳ اعلام كرد گامها و اقداماتی كه روسیه را دچار زیان رقابتی نماید تحمل نخواهد كرد."
● پیامد انرژی هستهای ایران برای روسیه و آمریكا
در پیامد بحث باید گفت بعد از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۸ دو نكته در رابطه روسیه و آمریكا مهم تلقی می‌شود.
۱) از زمانی كه روسیه به دعوت ایران برای ساخت نیروگاه اتمی بوشهر پاسخ مثبت داد و مسأله انرژی هستهای ایران مطرح شد.
۲) دلارهایی كه آمریكا در كشورهای تازه به استقلال رسیده شوروی سابق هزینه كرده كه این روزها دارد جواب میدهد و زنگهای خطر یكی پس از دیگری برای روسیه به صدا در میآیند از اوكراین گرفته تا مسئله ازبكستان كه دامنه خشونت آن را فرا گرفته است.
در هر دو مسأله از سوی هر دو طرف بر ضرورت یك سازش آگاه هستند و ظاهراً به حل اختلافات باقی مانده در مورد این دو مسأله علاقه نشان میدهند، برخی از نشانهها نمایانگر سست شدن روسیه در برخی از مقاطع بوده اما تاكنون روسیه هیچگونه تعهد رسمی مبنی بر عدم همكاری هستهای با ایران نداده است، در عوض احتمالاً دولت آمریكا نیز از تمام ابزارهای تشویق كه در اختیار داشته استفاده نكرده است. ولی قرائن نشان میدهد كه روسیه نیز بدش نمیآید كه ایران چرخه سوخت نداشته باشد و صرفاً منابع از طریق روسیه تأمین گردد. همانطور كه آمریكا در مورد ۲۰ راكتور هستهای بدون هیچ چرخه سوختی برای كره جنوبی در نظر گرفته تا نبض كرهایها را در دست داشته باشد و اگر اعتراضی كنند دیگر از سوخت خبری نباشد و تمامی راكتورها تعطیل شود بهنظر میرسد روسیه نیز تمایل دارد كه ایران چرخه سوخت نداشته باشد تا بتواند هم امتیازی نسبت به برنامه هستهای ایران داشته باشد و نیز به آمریكا بگوید كه مسئله هستهای ایران در دست روسهاست و در هر زمان كه بخواهد با حیاط خلوت خود معامله كند. اما بدشناسی روسیه اینجا است كه از همه طرف با همفكران آمریكا محاصره شده است سفر جورج بوش به گرجستان و اعلام او از روند دموكراسی در كشورهای تازه به استقلال رسیده و ابراز خوشحالی از روند رو به رشد آن دقیقاً این همان چیزی است كه روسیه را در مقابل به واكنش وا میدارد و بهترین اهرم به این نقطهضعف تقویت همكاری با ایران است. از اینرو انتظار نمیرود كه اختلافات روسیه و آمریكا بر سر مسئله هستهای ایران به سادگی حل شود بلكه این اختلاف روز به روز پیچیدهتر شده و بر ابعاد آن افزوده میگردد در نتیجه پیامدها و واكنشهای ناخواسته و خواسته این دو قدرت در مجموع زمانی به نفع ایران خواهد بود كه ایران هوشمندانه و هوشیارانه از رابطه این دو قدرت به تفع خود بهرهبرداری نماید.
نویسنده:مسعود پورفرد
منبع : فصلنامه علوم سیاسی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست