برگ برنده ترکیه‌

ترکیه تا قبل از بحران گرجستان همواره روابطی خوب با روسیه و غرب داشت. حالا دو طرف از ترکیه انتظاراتی دارند. آیا زمان آن رسیده است که آنکارا طرف یکی را بگیرد؟
ولادیمیر ژیرینفسکی ۶۲ ساله سیاستمدار راستگرای روسی اعتراف می‌کند از دوستان بزرگ ترکیه است. او که به زبان ترکی تسلط دارد چندی پیش در استانبول در حضور جمعی ترک چنین آواز خواند: «هیچ کس مثل من شما را دوست ندارد.»
ژیرینفسکی که یک شرق‌شناس است نخستین بار در سال ۱۹۶۲ به عنوان مترجم کمیته صادرات اتحاد شوروی به ترکیه رفت و در طول آن سفر به اتهام اشاعه تبلیغات کمونیستی دستگیر و ۱۷ روز زندانی شد. او کمی بعد جزوه‌ای درباره تجربه‌هایش نوشت و توصیه کرد کشورش تمام بخش‌های ترکیه (عثمانی سابق) را به خود ضمیمه کند چون سربازان روسیه «باید چکمه های خود را در اقیانوس هند تمیز کنند.»
حالا عشق ژیرینفسکی به همسایه جنوبی بار دیگر زنده شده است. او در سفرهای مداوم خود به ترکیه به مردم این کشور می‌گوید: «روسی یاد بگیرید. به غرب نگاه نکنید به شمال نگاه کنید. اتحادیه اروپا شما را نمی‌خواهد. ولی ما شما را می‌خواهیم. ما به شما گاز می‌دهیم و شما به ما خشکبار و آجیل!»
این واقعیت دارد که ترکیه و روسیه اخیرا به یکدیگر نزدیک‌تر شده‌اند که علت آن فقط منابع انرژی نیست. روسیه بزرگترین شریک تجاری ترکیه است. ترکیه حدود ۷۰ درصد گاز و ۵۰ درصد زغال‌سنگ خود را از روسیه وارد می‌کند.
تعداد گردشگران روسی در مناطق گردشگری ترکیه امروز از آلمانی‌ها بیشتر است و هر گاه اروپایی‌ها از دولت ترکیه انتقاد می‌کنند، رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر ترکیه کشور دیگری را به جای اروپایی‌ها به رخ آنان می‌کشد که منظورش از این کشور دیگر، بی‌شک روسیه است.
اردوغان پیش از هر اتحادی با روسیه شاید بهتر باشد به روابط گذشته دو کشور دقیق شود: جنگ کریمه از ۱۸۵۳ تا ۱۸۵۶ نهمین جنگ بین این دو کشور بود و جنگ‌های دیگری هم تا فروپاشی امپراتوری عثمانی، در پایان جنگ جهانی اول، بین آنها درگرفت سپس کمال آتاتورک، بانی ترکیه جدید هر کاری که می‌توانست برای دور کردن کشورش از دست عوامل استالین کرد و جانشینان او به آمریکایی‌ها اجازه دادند موشک‌های هسته‌ای خود را در آناتولی مستقر کرده و در جنگل‌های این کشور دستگاه‌های استراق سمع برای جاسوسی در شوروی کار بگذارند.
ترکیه همیشه متمایل به غرب بوده است و این موضوعی است که اروپایی‌ها در گفتگو درباره پیوستن ترکیه به اروپا آن را نادیده گرفته‌اند.
دولت ترکیه در سال ۱۹۹۹پیشنهاد کرد نیروی زمینی خود را در جنگ با اسلوبودان میلوسویچ در اختیار ناتو بگذارد. ترکیه، مثل اروپا، روابط خوبی با اسرائیل دارد و همین‌طور، این ترکیه بود که برای انتقال نفت دریای خزر به اروپا از طریق لوله باکو - جیحان - تفلیس‌ و دور زدن ایران و روسیه فشار آورد.
ترکیه در سیاست خارجی، غیر از مشکل خود با قبرس، یک الگوی اروپایی است. اما ایجاد تعادل بین اروپا و روسیه برای ترکیه هرگز به دشواری دوره پس از جنگ اخیر گرجستان نبوده است. دولت اردوغان در حمایت از یکپارچگی ارضی این جمهوری کوچک چاره‌ا‌ی جز پیوستن به اتحادیه اروپایی و آمریکا نداشت.
خط لوله دریای خزر به معنی وجود منافع مشترک بین ترکیه و گرجستان است. این امر عوارضی برای ترکیه داشته است. روسیه اواسط اوت شروع به مجازات آنکارا کرد. ماموران گمرک مرز گرجستان - روسیه از آن زمان با دقت و وسواسی بی‌سابقه کامیون‌های ترکیه را بازرسی می‌کنند و با سرگردانی صدها کامیون ۵۰۰ میلیون دلار به آنها ضرر زده‌اند. سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه قول داده است این کنترل‌های «از نظر فنی ضروری» به زودی قطع خواهد شد.
روسیه از موضع ترکیه درباره حضور کشتی‌های نیروی دریایی آمریکا و اروپا در دریای سیاه، که ظاهرا مشغول تحویل کمک به بندر پوتی گرجستان بودند، نیز خشمگین است. لاوروف کشتی‌های غرب را به عنوان شکلی از «دیپلماسی قایق‌های توپدار» توصیف کرد و از ترکیه خواست کنترل بر تنگه‌های بسفر و داردانل را بیشتر کند. براساس یک قرارداد بین‌المللی مورخ سال ۱۹۳۶ کشتی‌های نیروی دریایی نباید بیش از ۲۱ روز در دریای سیاه توقف کنند.
اما آمریکایی‌ها نیز عصبانی بودند چون ترک‌ها با اشاره به همان قرارداد حاضر نبودند به کشتی‌های جنگی بیشتری اجازه عبور بدهند زیرا به عقیده آنان اندازه این کشتی‌ها خیلی بزرگ بود.
چنگیز اختر روزنامه نگار ترکیه با توجه به شرایط جدید در مقاله‌ای با عنوان «استقبال از جنگ ولرم» درباره تنگناهای جدید کشورش نوشت: ترکیه از زمان پایان جنگ سرد با همه کشورها روابطی حسنه داشته است. اما حالا زمان تعیین اولویت‌ها رسیده است. اختر می‌افزاید «آیا می‌خواهیم مانند همسایه شمالی خود رفتار کنیم و به وسیله جنگ، صلح ایجاد کنیم؟ یا می‌خواهیم مثل اتحادیه اروپایی باشیم و با وسایل مسالمت‌آمیز سیاست خود را به پیش ببریم؟»
انعطاف‌پذیری برگ برنده ترکیه است و همه درها به روی آن باز است. آنکارا همیشه دنبال روابط خوب با آمریکا، اروپا و اسرائیل بوده است و پس از پایان جنگ سرد گستره نفوذ خود را بین «برادران ترک» در آسیای مرکزی توسعه داده است.
حتی جهان عرب مسلمان از زمان به قدرت رسیدن حزب اسلامی میانه‌رو اردوغان به ترکیه نزدیک‌تر شده ا‌ست. اقدام ترکیه برای انجام مذاکرات محرمانه بین سوریه و اسرائیل به عنوان بزرگترین موفقیت سیاست خارجی آنکارا قلمداد شده است.
در بحران گرجستان نیز نخست‌وزیر ترکیه با ارائه پیشنهادی واکنش نشان داد که می‌توانست از جانب وزیر خارجه آلمان فرانک والتر اشتاین‌مایر مطرح شود. وی تشکیل یک هیات بین‌المللی یعنی هیات همکاری و ثبات قفقاز را پیشنهاد داد که از طریق آن همه کشورهای منطقه بتوانند اختلاف‌های خود را حل کنند.
این هیات قرار است شامل ترکیه،‌ جمهوری آذربایجان، روسیه، گرجستان و ارمنستان باشد، یعنی کشوری که ترکیه چندین دهه است با آن درباره قتل‌عام ارامنه به وسیله نیروهای عثمانی در جنگ جهانی اول، اختلاف داشته است. آنکارا هنوز این ادعا را نمی‌پذیرد. اما روابط دیپلماتیک بین دو کشور تا ۱۹۹۳ که ارمنستان کنترل ناگورنو قره‌باغ، ناحیه‌ای ارمنی‌نشین در جمهوری آذربایجان را در دست گرفت، قطع نشده بود.
با وجود این، به نظر می‌رسد سفر اخیر عبدالله گل رئیس‌جمهوری ترکیه به ایروان پایتخت ارمنستان برای تماشای یک مسابقه فوتبال در کنار سرژ سارکیسیان، همتای ارمنستانی خود، عاملی برای آب شدن یخ اختلاف‌ها باشد.
اما ژیرینفسکی. او نیز به تازگی باز هم به ترکیه رفت و ناتو را یک «باشگاه امپریالیستی» نامید و بار دیگر از ترکیه خواست پیوستن به اتحادیه اروپایی را فراموش کند و با کشور او، «روسیه عاشق صلح» متحد شود.

نویسنده: دانیل اشتاین ورث
مترجم: علی ایثاری کسمایی‌
منبع: اشپیگل‌

منبع : روزنامه جام‌جم