دین و نظم طبیعت

«دین و نظم طبیعت» نوشته دكتر سید حسین نصر با ترجمه دكتر انشاءالله رحمتی در ۵۲۰ صفحه و ۱۶۵۰ نسخه از سوی نشر نی منتشر شد. یكی دیگر از آثار سید حسین نصر، استاد دانشگاه جرج واشنگتن امریكا، با عنوان «دین و نظم طبیعت» با ترجمه دكتر انشاءالله رحمتی منتشر شد. قبلاً این كتاب توسط دكتر محمد حسن فغفوری منتشر شده بود و هم اینك ترجمه ای دیگر از این كتاب منتشر شده است.نصر خود درباره این كتاب می نویسد: كتاب فعلی از لحاظ فلسفی یكی از اساسی ترین آثار این بنده است كه در آن با توجه و تعمق در سنن فلسفی غرب، تاریخ علوم، جهان بینی ادیان گوناگون جهان در رابطه با كون و كیان و مقایسه ای از نظریات ادیان مختلف درباره نظام طبیعت كوشیده شده است یك دید جهانی درباره رابطه بین دین و نظام طبیعت داده شود. نصر از نخستین كسانی بود كه از سه دهه قبل از حاد شدن بحران موجود در طبیعت با نگارش كتاب «رویارویی انسان و طبیعت: بحران معنوی انسان متجدد» توجه جهانیان را به بحرانی كه در پیش بود فراخواند. در این كتاب نصر با نگاهی جامع به بررسی مقام طبیعت در ادیان گوناگون و از جمله ادیان ابراهیمی می پردازد و بشر امروزی را به خاطر بی اعتنایی و هتك حرمت آن شدیداً به باد انتقاد می گیرد. مؤلف به بررسی مواضع و باورهای یك یك ادیان گوناگون در رابطه با طبیعت می پردازد ولی تكیه بر اخلاقیات و اصول اخلاقی را برای رهایی از بحران محیط زیست كافی نمی بیند، بلكه رهنمودهایی جهانشمول مبتنی بر نگرش عرفانی برای نجات محیط زیست ارایه می دهد. نصر ادعای مطلق بودن علوم جدید را رد می كند، بر تقدس حیات تأكید می ورزد و معتقد است كه تنها زمانی می توان از تقدیس طبیعت دم زد كه اعتقاد به تقدس زندگی در مجموع فراموش نشده باشد. اما بشر متجدد تقدس حیات را فراموش كرده، با بریدن از منشا قدسی خود دچار سرگشتگی روحی و معنوی شده و در نتیجه از خود و خدای خود بیگانه است. به همین دلیل است كه نصر بحران موجود محیط زیست را تجلی بحران درونی انسان تجدد زده تعبیر می كند، انسانی كه با نام دنیا عالم ملكوت را به فراموشی سپرده است.كتاب «دین و نظم طبیعت» از هشت فصل تشكیل شده است كه هر كدام از فصول به نوعی از لحاظ محتوایی و معرفتی پیوستی ناگسستنی با یكدیگر دارند. مولف در فصل اول كتاب و به منظور شناخت رابطه میان دین و نظام طبیعت نه در محدوده یك دین خاص بلكه در سطح جهانی- به گونه ای كه در این كتاب آمده- به معنا و مفهوم نظام طبیعت و به عبارت دیگر عالم كائنات در چهارچوب ادیان مختلف را مورد بررسی قرار می دهد. اما نصر به یك سوال مبنایی و بنیادین نیز قصد پاسخگویی دارد و آن این است كه چگونه می توانیم با بینش دینی خود اهمیت نظام طبیعت را از دیدگاه ادیان دیگر و در جهانی غیر از قلمرو دین خود درك كنیم؟ نصر درك این حقیقت را در درك حكمت خالده می داند و می نویسد: حكمت خالده در پرتو بینش سنتی منشا هزاران دین مختلف را كه طی قرون و اعصار بر جوامع بشری حكمفرما كرده و موجب پیدایش تمدن های سنتی با قوانین دینی، نهادهای اجتماعی، هنر و علوم خاص خودشان شده اند تنها در یك حقیقت مطلق و واحد می بیند، حقیقتی كه در اسلام با اصل شهادت به وحدانیت خداوند لااله الی الله در اوپانیشادها با عنوان «نه این و نه آن» در تائویسم با اصل حقیقت بی نام و در انجیل با عنوان من آنم كه هستم بیان شده است، البته به شرطی كه حقیقت فوق در والاترین معنای خود درك شود. نصر معتقد است كه موفقیت وجودی انسان در این كره خاكی مستقیماً بشر را به سوی تجربه كردن نظم رهنمون می سازد. در حقیقت مراد از كلمه یونانی كاسموس كه هنوز برای مفهوم نظام به كار برده می شود مجموعه ای از حقایق ملموس و قابل شناخت است كه فلاسفه ماده گرا از آن به حقیقت تعبیر می كنند درصورتی كه از دیدگاه ادیان و فلاسفه دین مفهوم نظام هر آنچه را كه غیر از وجود خداوند است دربر دارد. نصر در این كتاب به كاوشی از ژرفنای حكمت خالده درباره دین و طبیعت می پردازد و ادیان اولیه یا ادیان بومی، شامنیسم و ادیان امریكای شمالی، شینتوئیسم، ادیان بومی امریكای شمالی، ادیان آفریقایی، ادیان مصری، سنت های دینی خاور دور: تائویسم و آیین كنفوسیوس، آیین هندو، آیین بودایی، دین زرتشت، ادیان یونانی، ادیان ابراهیمی، اسلام، مسیحیت و یهود را مورد بررسی قرار می دهد. دكتر نصر در ادامه روایت های خود از طبیعت به یك نگرش بنیادی دیگری نیز معتقد است و آن این كه طبیعت می بایست مورد بازشناسی قرار گیرد. چرا كه پس از چندین قرن افول فزاینده اهمیت معنوی و دینی طبیعت در غرب و غفلت محافل فكری مهم مسیحیت از نظام طبیعت، طی دو سه دهه اخیر بسیاری از متكلمین مسیحی بسیار به طبیعت علاقه مند شده اند. متأسفانه تنها عواقب فاجعه بار بحران محیط زیست و تهدید كل بافت حیات موجب شده است كه توجه تفكر دینی در غرب عمیقاً به اهمیت دینی نظام طبیعت و ضرورت احیای الهیاتی كه به مسأله آفرینش و رستگاری بشر بپردازد جلب شود. در رویارویی با این چالش شیوه های مختلفی اتخاذ شده است. برخی درصدد رجعت به ریشه های سنتی مسیحیت برآمده اند و برخی دیگر به شرق و ادیان هند و خاور دور روی كرده اند. دسته دیگری نیزبه جست وجوی ادیان شامانی به ویژه در قاره امریكا پرداخته اند. بسیاری نیز كوشش كرده اند كه برای خلق نگرش دینی جدیدی كه بیشتر پاسخگوی نیازهای محیط زیست باشد مسیحیت و از جمله بعضی از اساسی ترین اعتقادات و مظاهر آن را متحول سازند. در غرب دین یهود نیز با این كه هرگز تمایل به زیر پاگذاشتن بسیاری از اعتقادات و تاریخ دینی خود نشان نداده، لیكن به چالش بحران محیط زیست بیشتر به صورتی مشابه مسیحیت پاسخ داده است. نصر در فرجام كتاب نتیجه می گیرد كه مطالعه و بررسی ادراك دینی طبیعت فراتر از مرزهای گوناگون در عین حال امكان غنی تر ساختن متقابل ادیان را فراهم می سازد، یا این امكان را فراهم می آورد كه برخی از ادیان از طریق تماس با یك سنت زنده دیگر جنبه هایی از میراث فراموش شده شان را به یاد آورند.

منبع : روزنامه جوان