تأثیر غلظت مواد مغذّی جیره بر شاخصهای اقتصادی در جوجه‌های گوشتی

مسأله غذا و نگرانی تأمین آن برای جمعیت آینده جهان موجب شده است تا موضوع دسترسی كافی به غذا در دستور كار سیاستگزاران اقتصادی اجتماعی باقی بماند. رشد و توسعه كشور ایران در چهار دهه اخیر همراه با افزایش چشمگیر جمعیت بوده است، بدین لحاظ تأمین رژیم غذایی مطلوب برای همه، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت صحیح دارد.
در تأمین رژیم غذایی، پروتئین حیوانی نقش و سهم خاصی خود را دارد. همراه با رشد و پیشرفت كشورها به دلیل بهبود سطح آگاهی و اقتصادی، گرایش تغذیه‌ای برای مصرف پروتئین افزایش می‌یابد. بنابر این رشد تقاضا برای كالاهای پروتئینی بیش از رشد اقتصادی این كشورها است. نتایج تحقیقات در طی یك دهه (۱۳۸۰-۱۳۷۰) در ایران نشان می‌دهد كه با افزایش درآمد خانوارها، تقاضا برای مصرف محصولات دامی افزایش می‌یابد.
انتظار می‌رود كه در دهه جاری این تقاضا كماكان به رشد خود ادامه دهد. با توجه به نتایج رشد تقاضا برای محصولات دامی در دهه گذشته، می‌توان انتظار داشت تقاضا برای گوشت مرغ بالاترین رشد (۲۵۷ درصد) را به خود اختصاص دهد. گوشت مرغ به دلایل متفاوت به یك كالای راهبردی در سبد مصرف خانواده تبدیل شده است، به نحوی كه مصرف سرانه گوشت مرغ از ۳/۵ كیلوگرم در سال ۱۳۵۳ به ۱۱ كیلوگرم در سال ۱۳۷۵ و در نهایت به رقم ۵۵/۱۶ كیلوگرم در سال ۱۳۸۴ رسیده است.
با وجود این در صنعت مرغداری فاصله زیادی بین ظرفیتهای بالقوه و بالفعل تولید وجود دارد و بهره‌برداری كارآمد و بهینه از منابع صورت نمی‌گیرد. بكارگیری دانش فنی و افزایش بهره‌وری دربخشهای تولیدی اساس رشد و توسعه اقتصادی را تشكیل می‌دهد. شواهد حاكی از پایین بودن بهره‌وری عوامل تولید در بخش كشاورزی و زیربخشهای آن در ایران است.
از مهم‌ترین نهاده‌ها در پرورش جوجه‌های گوشتی، جیره است؛ زیرا به تنهایی بیش از ۶۰ درصد هزینه‌های تولید را به خود اختصاص می‌دهد(۵ و ۱۴). تحقیقات در ایران نشان می‌دهد كه توجه به ضریب تبدیل غذایی می‌تواند بیشترین تأثیر را بر درآمدهای مرغداری را به خود اختصاص دهد، در حالی كه اغلب واحدهای مرغداری از جیره‌های متوازن شده استفاده نمی‌كنند كه این مسأله می‌تواند علاوه بر افزایش هزینه‌های تولید، موجب كاهش رشد و افزایش ضریب تبدیل غذایی باشد.
بدین لحاظ مطالعه بر روی جیره‌های متوازن اقتصادی بر مبنای شرایط كشور ایران ضرورتی انكارناپذیر است. در تحقیق حاضر تأثیر غلظت مواد مغذّی جیره بر شاخص‌های اقتصادی جوجه‌های گوشتی سویه راس در یك مزرعه تجاری مورد مطالعه قرار گرفت.
● مواد و روش
از ۴۰۰ قطعه جوجه گوشتی سویه راس در قالب طرح كاملاَ تصادفی با چهار تیمار، چهار تكرار و در هر تكرار ۲۵ قطعه جوجه استفاده گردید. آزمایش به مدت ۴۲ روز بر مبنای دو جیره غذایی آغازین (صفر تا بیست و یك روزگی) و رشد (بیست و دو تا چهل و دو روزگی) انجام گرفت. جیره‌ها برمبنای غلظتهای متفاوت انرژی متابولیسمی به شرح زیر تنظیم شدند: جیره الف) جیره۱۰۰% با ۳۲۰۰ كیلوكالری انرژی متابولیسمی، جیره ب) جیره ۹۵% با ۳۰۴۰ كیلوكالری انرژی متابولیسمی، جیره ج) جیره ۹۰% با ۲۸۸۰ كیلوكالری انرژی متابولیسمی و جیره د) جیره ۸۵% با ۲۷۲۰ كیلوكالری انرژی متابولیسمی.
غلظت سایر مواد مغذّی جیره نسبت به انرژی براساس توصیه انجمن ملی تحقیقات متوازن گردیدند. شاخصهای مورد مطالعه به صورت هفتگی اندازه‌گیری شدند. در تمام طول آزمایش جیره غذایی (به شكل آردی) و آب به صورت آزاد در اختیار جوجه‌ها قرار داشت. قفسهای آزمایشی جهت یكسان بودن شرایط آزمایش با شرایط تجاری در داخل سالنی قرار داشت كه به صورت هم زمان در حال پرورش جوجه بود. جهت مقایسه اقتصادی، تمام هزینه‌های انجام شده برای كل جوجه‌های دوره پرورش محاسبه شد و این ارقام به دست آمد: خرید و حمل جوجه= ۵۱/۱۹ درصد، خوراك= ۴۴/۷۰ درصد، انرژی (سوخت و برق)= ۴۶/۰ درصد، بهداشت و درمان= ۶۸/۳ درصد، نیروی انسانی= ۹۴/۳ درصد و متفرقه= ۹۷/۱ درصد. برای تعیین شاخصهای اقتصادی از معادلات زیر استفاده گردید:
۱) هزینه تولید یك گرم وزن زنده (ریال) = a + (قیمت هرگرم خوراك *ضریب تبدیل)
a = سایر هزینه‌ها برای تولید یك گرم وزن زنده
۲)هزینه تولید یك گرم لاشه = ۱۰۰ * (راندمان لاشه / هزینه تولید یك گرم وزن زنده در كل دوره)
۳) هزینه تولید یك گرم سینه = ۱۰۰ * (راندمان سینه / هزینه تولید یك گرم لاشه)
۴) هزینه تولید چربی حفره بطنی به ازای هر كیلوگرم لاشه = (۱۰* راندمان چربی حفره بطنی) ● هزینه تولید یك گرم لاشه
جهت تجزیه آماری داده‌ها از برنامه رایانه‌ای SAS استفاده گردید و مقایسه میانگین‌ها براساس آزمون دانكن در سطح احتمال ۰۵/۰ صورت گرفت.
● نتایج و بحث
نتایج حاصل از آزمایش در جدول شماره ۱ آورده شده است. جیره ۱۰۰ درصد در تمام هفته‌ها به ازای هر گرم افزایش وزن زنده دارای اختلاف معنی دار با جیره ۹۰ درصد است، همچنین در كل دوره اختلاف با جیره ۹۵ درصد نیز معنی‌دار است(۰۵/۰P<). با تغییر جیره از مرحله آغازین به مرحله رشد در روند هزینه‌ها به ازای هر گرم وزن تولیدی تغییر ایجاد شده و اختلاف جیره ۱۰۰ درصد با سایر جیره‌ها و نیز جیره ۸۵ درصد با جیره ۹۰ درصد معنی دار است(۰۵/۰P <). نتایج تأیید می‌نمایند كه قیمت جیره بر هزینه وزن تولیدی تأثیر معنی‌داری می‌گذارد. همچنین ضریب تبدیل غذایی می‌تواند بر این شاخص تأثیر به سزایی داشته باشد، زیرا نتایج مبین آن هستند كه ارزان‌ترین جیره (جیره ۸۵ درصد) بهترین نتیجه را به همراه نداشته است.
روند تغییر انرژی در جیره‌ها كه تأثیر خود را بر این شاخص گذاشته است، تأیید كننده این موضوع است كه باید در میزان تأثیر غلظت انرژی جیره بر روی مصرف خوراك تجدید نظر شود، زیرا جوجه‌ها نتوانسته‌اند با كاهش انرژی جیره، معادل با این كاهش، نیاز به انرژی و سایر مواد مغذّی را با مصرف بیشتر فراهم نمایند، لذا با نامناسب شدن ضریب تبدیل غذایی، تأثیر ارزانی جیره پوشانده شده است. این موضوع توسط محققین دیگر نیز مورد تأیید قرار گرفته است.
هزینه تولید لاشه آماده عرضه تحت تأثیر قیمت جیره‌های غذایی قرار گرفت و جیره ۸۵ درصد بالاترین هزینه را به خود اختصاص داد و تفاوت آن با جیره‌های ۹۵ و ۹۰ درصد به عنوان جیره‌های اقتصادی، معنی‌دار بود(۰۵/۰P <). نتایج تأیید می‌نمایند كه گران‌ترین یا ارزان‌ترین جیره همیشه اقتصادی‌ترین جیره نخواهد بود به ویژه هنگامی كه ملاك اقتصادی بودن جیره، شاخص لاشه كامل قرار گیرد.
به نظر می‌رسد در جیره ۱۰۰ درصد قیمت بالای جیره موجب افزایش هزینه تولید لاشه شده است و در جیره ۸۵ درصد، كیفیت جیره موجب رشد اندام‌های غیراقتصادی همچون دستگاه گوارش شده و به همین جهت با افت وزن بخشهای اقتصادی لاشه، قیمت پایین جیره نتوانسته اثر مثبت بر روی هزینه تولید لاشه قابل عرضه داشته باشد. این نتایج در مورد عضله سینه تكرار گردید و غیراقتصادی‌ترین جیره با مصرف جیره ۸۵ درصد و اقتصادی‌ترین جیره با مصرف جیره ۹۵ درصد حاصل شد.
این موضوع در مورد صنایع تبدیلی كه در مورد تفكیك لاشه و عرضه اندامهای مختلف به بازار عمل می‌نمایند می‌تواند از نظر اقتصادی مهم باشد. هر چند در حال حاضر در شرایط بازار ایران این موضوع اهمّیّت از زیادی برخوردار نیست، امّا برای افزایش صادرات به ویژه به كشورهایی كه تنها امكان ورود بعضی از اندامها مانند عضله سینه را می‌دهند، موضوع از اهمّیّت خاصی برخوردار است.
اقتصادی‌ترین جیره از نظر تولید چربی حفره بطنی با استفاده از جیره ۸۵ درصد به دست آمد. در جوجه‌های پرورش یافته با این جیره با تولید پایین‌ترین میزان چربی، كمترین هزینه برای تولید چربی حفره بطنی اختصاص یافت. نتایج نشان می‌دهند در صورت افزایش غلظت انرژی، جوجه‌ها نخواهند توانست از همه انرژی وارد شده به خون برای تولید بافتهای پروتئینی استفاده نمایند و در نهایت بخشی از انرژی به چربی تبدیل خواهد شد.
از انجا كه همبستگی زیادی بین تجمع چربی در چربی جفره بطنی و كل چربی لاشه وجود دارد، به نظر می‌رسد لازم باشد در مورد میزان انرژی جیره‌ای جوجه‌ها در حدی كه حداقل چربی لاشه را به همراه داشته باشد پژوهشهای بیشتری صورت گیرد. در هر صورت در حال حاضر چربی لاشه در جوجه‌های تولیدی در صنعت مرغداری به دلیل عدم استفاده غذایی از آن به یك مشكل جدی برای مصرف كنندگان تبدیل شده است.
● نتیجه‌گیری
نتایج این پژوهش مبین آن است كه باید در مورد اقتصادی‌ترین جیره در ایران با توجه به غلظت موثر مواد مغذّی جیره تحقیقات لازم صورت گیرد. همچنین لازم است قیمت جوجه‌های تولیدی در هر واحد پرورشی از وزن زنده به سمت لاشه قابل عرضه تولیدی حركت نماید. در صورت موفقیت بودن این امر بدون شك غلظت مواد مغذّی و به ویژه انرژی متابولیسمی جیره‌ها باید مورد بازنگری قرار گیرد.
نتایج همچنین تأیید می‌نمایند كه با توجه به مداوم بودن تحقیقات اصلاح نژادی برای بهبود رشد سویه‌های گوشتی طیور، لازم است این تداوم به بخش تغذیه‌ای این صنعت نیز تعمیم یابد، زیرا در هر شرایط نزدیك به سه چهارم هزینه‌های واحدهای پرورشی جوجه گوشتی به امر تغذیه اختصاص می‌یابد.

جعفری صیّادی
نسیم حسنقلی‌پور
منبع:فارمیران

منبع : موسسه مرغداری ایران